در اردیبهشت ۱۳۹۳ نمایشگاهی از توانمندی‌های نیروی هوافضای سپاه برای بازدید مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا تشکیل شد. محصولات متعددی برای اولین بار در این نمایشگاه در معرض دید قرار گرفت که امروز هر کدام از آن‌ها در حوزه کاری خود جزو سامانه‌های برتر و مورد اتکا هستند. این نمایشگاه برای اولین بار جهش توان رزمی پدافند هوایی نیروی هوافضای سپاه را با نمایش رادار‌ها و سامانه‌های موشکی مختلف به نمایش گذاشت، از آن جمله سامانه سوم‌خرداد است که در ۳۰ خرداد ۱۳۹۸ موفق به منهدم کردن پهپاد فوق پیشرفته امریکایی گلوبال هاوک شد. دو رادار کاوش و بشیر هم برای اولین بار در نمایشگاه مذکور در معرض دید قرار گرفتند و امروزه جزو رادار‌های عملیاتی و مهم نیروی هوافضای سپاه هستند.
«کاوش» نسخه ایرانی یک رادار مشهور
در نمایشگاه سال ۱۳۹۳ هر چند هیچ‌گونه مشخصاتی از این رادار اعلام نشده، اما شباهت بسیار بالای آن به یک رادار بسیار معروف خارجی گویای اهداف طراحی آن است. در واقع رادار کاوش مشابه بومی رادار روسی کاستا- ۲ ئی ۲ است که از اواخر دهه ۱۳۸۰ در زمره تجهیزات پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مشاهده شده و از مهم‌ترین اجزای ایجادکننده توان کشف اهداف پنهانکار راداری (رادارگریز) در شبکه پدافند هوایی کشور سازنده، یعنی روسیه هم است. کاستا- ۲ ئی ۲ یک رادار جست‌وجو و مراقبت سه‌بعدی و تمام سمتی برای پوشش ارتفاعات پایین است که برای کنترل آسمان و تشخیص خودکاربرد، زاویه سمتی، ارتفاع و مشخص کردن مسیر پرواز اهداف طراحی شده است و در باند UHF کار می‌کند. سخت‌افزار‌ها و پردازشگر‌های این رادار در یک کامیون مشابه کامیون حامل آنتن مستقر شده‌اند و منبع تولید انرژی الکتریکی از موتور دیزل، توان ۲۳ کیلوواتی مورد نیاز آن را تأمین می‌کند. مجموعه رادار از قابلیت حمل بالایی توسط وسایل نقلیه مختلف مانند هواپیما‌های ترابری نظامی برخوردار است و تعمیر و نگهداری ساده‌ای دارد. این رادار توانایی کشف اهداف کوچک و کم‌سرعت را نیز در فواصل مختلف دارد. طول موج این رادار در محدود دسی‌متر بوده و توان پوشش برد‌های ۵ تا ۱۵۰ کیلومتر را دارد. زاویه ارتفاعی تا ۲۵ درجه، پوشش سمتی ۳۶۰ درجه و ارتفاع پروازی اهداف تا ۶ هزارمتر سایر مشخصات عملکردی آن است. بنا بر اطلاعات منتشرشده از سوی شرکت صادرات تسلیحات روسیه، این رادار اهداف پروازی در ارتفاع ۱۰۰ متری را در برد ۴۱ کیلومتر (با آنتن در ارتفاع ۱۴ متر) و ۵۵ کیلومتر (با آنتن در ارتفاع ۵۰ متر) ردگیری می‌کند. رادار کاستا- ۲ ئی ۲ توانایی ردگیری همزمان تا ۵۰ هدف را دارد. دقت این رادار در برد، ۱۰۰ متر، در ارتفاع ۹۰۰ متر و در زاویه سمت، بهتر از یک درجه است و در مدت‌زمان حدود ۲۰ دقیقه آماده‌به‌کار یا آماده حرکت برای خروج از موضع می‌شود. متوسط مدت‌زمان احتمال بروز خرابی در این رادار ۷۰۰ ساعت بوده و دست‌کم ۲۰ روز به طور مداوم امکان فعالیت دارد. این رادار روسی توانایی کشف اهداف کوچک و کم‌سرعت را نیز در فواصل مختلف دارد. طول موج این رادار در محدود دسی‌متر بوده و توان پوشش برد‌های پنج تا ۱۵۰ کیلومتر را دارد. زاویه ارتفاعی تا ۲۵ درجه، پوشش سمتی ۳۶۰ درجه و ارتفاع پروازی اهداف تا ۶ هزارمتر سایر مشخصات عملکردی آن است. صرف‌نظر از مشابهت کلی رادار کاوش با کاستا- ۲ ئی ۲ از جمله استفاده از دو خودروی مرتبط باهم (یکی حامل آنتن و منبع تولید توان رادار و دیگری برای سخت‌افزار‌های جانبی و اتاق استقرار خدمه)، مشابهت در طرح کلی ساختمان فیزیکی آنتن رادار و جمع‌کننده‌های امواج، تفاوت‌هایی در برخی بخش‌های مکانیکی و سازه آن دیده می‌شود. رادار کاستا و طبعاً کاوش با هدف بهبود قابلیت کشف اهداف با سطح مقطع کم در ارتفاع پایین طراحی شده‌اند و استقرار آن روی یک برجک مرتفع هم برای بهبود دید آن در ارتفاعات پایین است. به علاوه با توجه به تجارب پیشین در طراحی و ساخت رادار‌های هم‌رده می‌توان گمانه‌زنی کرد که رادار کاوش نسبت به کاستا از برتری‌هایی برخوردار باشد، از جمله توانایی کشف تعداد هدف بیشتر، مداومت کاری بیشتر و توان مصرفی کمتر. برد رادار کاوش در ویدئویی که اخیراً توسط رسانه «ایما» از توان پدافندی نیروی هوافضای سپاه منتشر شده، ۱۵۰ کیلومتر عنوان شده است.
«بشیر» آرایه فازی نوین سپاه
این رادار نیز در نمایشگاه سال ۱۳۹۳ نیروی هوافضای سپاه مشاهده شد و سپس تصاویری از نمای نزدیک آن در رسانه ملی به نمایش درآمد. رادار بشیر دارای یک آنتن مسطح مستقر روی پایه است که قابلیت چرخش به صورت ۳۶۰ درجه را دارد و به نظر می‌رسد از نوع آرایه فازی باشد. در مستند مورد اشاره برد رادار بشیر بیش از ۳۰۰ کیلومتر و ارتفاع قابل پوشش با آن هم ۳۵ کیلومتر مطرح شد. بشیر با هدف کشف اهداف دارای سطح مقطع راداری کم شامل بمب و موشک رها شده از هواگرد‌های دشمن و پهپاد‌ها و البته هواپیما‌های جنگنده دشمن ساخته شده است. توان جنگ الکترونیک بالا از قابلیت‌های رادار بشیر عنوان شده است.
رادار‌های آرایه فازی دارای توانمندی‌های بالایی هستند که ناشی از به‌کار‌گیری فناوری‌های جدید است. در این رادار‌ها برای جست‌وجو در فضای تحت پوشش سهم عمده به جای گردش مکانیکی آنتن رادار بر عهده تغییر در زاویه انتشار امواج است. در رادار بشیر هم پویش محیط در صفحه افق با چرخش مکانیکی آنتن به انجام می‌رسد که ساختاری مرسوم در بسیاری از رادارهاست. همچون بسیاری از رادار‌های پیشرفته، در رادار بشیر پویش محیط در راستای ارتفاعی با تغییر زاویه امواج به انجام می‌رسد. این رادار‌ها از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند شکل‌دهی دیجیتالی پرتو و پویش (اسکن) دیجیتالی که در آینده می‌تواند به تولید آنتن‌های هوشمند منجر شود، توانمندی ردگیری حین جست‌وجو و تشخیص هدف متحرک بین عوارض زمین و اجزای الکترونیکی حالت جامد بهره‌مند بوده و با استفاده از پردازش موازی پرسرعت، قابلیت‌های کم‌نظیری را به مجموعه نیرو‌های مسلح کشور داده‌اند. شکل آنتن همچنین نشان می‌دهد در این رادار از طول موج‌های کوچک‌تر مانند باند‌های L یا S استفاده شده است که دارای دقت بالاتری در تعیین موقعیت اهداف در مقایسه با باند‌های HF/VHF/UHF هستند، اما همچنان برای جست‌وجو و ردیابی اهداف معمولی و پنهانکار راداری در برد‌های متوسط و بلند استفاده می‌شوند. در رده کاری رادار بشیر طراحی‌های مشابهی هم در نمونه‌های روز خارجی دیده می‌شود. در رادار بشیر ضمن مشابهت کلی طراحی رادار، آنتن و پایه آن و محل و شکل آنتن سامانه تشخیص دوست از دشمن، تفاوت‌های قابل توجهی نیز در همین بخش‌ها و اجزای جانبی نسبت به رادار‌های مشابه خارجی دیده می‌شود. سطح یکپارچه آنتن، تفاوت تعداد المان‌های آنتن سامانه IFF و اجزای نصب‌شده در پشت و دو طرف جانبی آنتن از جمله این اختلاف‌هاست که نشان‌دهنده بومی بودن طراحی رادار بشیر ضمن الگوبرداری از رادار‌های مطرح و موفق خارجی است. رادار‌های کاوش و بشیر با توجه به ساخت داخل بودن هم امکان تولید به تعداد کافی و هم امکان به‌روزرسانی مستمر و افزایش قابلیت‌ها را دارند. به علاوه به عنوان یک محصول صادراتی هم رادار‌ها از جمله تجهیزات پرمشتری در دنیای امروز هستند. از این جهت این رادار‌های پیشرفته و کم‌دردسر با در نظر داشتن مسائل حفاظت اطلاعات صنعتی و دفاعی و اعمال تغییرات لازم نسبت به نمونه‌های در حال استفاده در داخل کشور جذابیت صادراتی بالایی دارند.
