خراسان جنوبی از جمله استانهایی است که به خاطر بهرهمندی از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و همچنین وجود تنوع گیاهی شرایط خوبی برای کشت و فرآوری گیاهان دارویی دارد. گیاهان دارویی این منطقه میتوانند علاوه بر حفظ و احیای عرصههای منابع طبیعی به اشتغالزایی و حتی صادرات و ارزآوری هم کمک کنند. هم اکنون در این استان ۱۵۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده است که از این تعداد ۸۰۰ گونه گیاهی مفید تولید میشود و باید در زمینه فرآوری این گیاهان سرمایهگذاری شود. اما بیتوجهی جهاد کشاورزی به توسعه و کشت گیاهان دارویی در این منطقه باعث شده کشاورزان از سود آن بینصیب شوند. در همین رابطه مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی معتقد است توجه به گیاهی به نام «اروانه» در این استان میتواند درمان بسیاری از دردها بوده و با فرآوری آن برای جمع زیادی از جوانان شغل ایجاد کرد و با صادرات داروهای به دست آمده به اقتصاد استان و کشور کمک کرد.
گیاه اروانه که در بازار به بادرنجبویه کوهی هم شهرت دارد، میتواند درمانگر بسیاری از دردها باشد. این گیاه وقتی که رشد میکند، هم از دانه و هم از ریشههای سال گذشتهاش که گلهای آبی رنگ و بنفش رشد میکند، استفاده درمانی میشود. اروانه را میتوان در فصل بهار در دامنه کوهها دید که بسیار هم زیباست. مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی با بیان اینکه یکی از گیاهانی که در دامنههای این استان و حتی بیشتر نقاط ایران در فصل بهار قابل مشاهده است گیاه اروانه میباشد، میگوید: «این گیاه برای درمان سرخی پروانهای پوست و خون مردگی اثرات بسیار خوب و منحصر به فردی دارد.» محسن پویان با تأکید بر اینکه اگر دچار سردرد میشوید میتوانید در فصل بهار از صخرههای گلدار گیاه اروانه تهیه کنید، ادامه میدهد: «علاوه بر این اگر خواب طولانی ندارید و مقطع است میتوانید اول شب با مصرف یک لیوان دمنوش اروانه خواب آرامی در طول شب داشته باشید.» به گفته این محقق علوم گیاهی، اگر دچار کابوسهایی در خواب میشوید که ناشی از افکار روزانه است، باز هم اروانه خواب شما را بسیار آرام خواهد کرد. برای استفاده از این دمنوش میتوانید حدود ۲ یا ۵ گرم از گلها و سرشاخههای گلدار این گیاه را در یک لیوان آب ۱۰ تا ۱۵ دقیقه بگذارید تا عصاره گیاه بیرون آید.
ایجاد اشتغال و ارزآوری با اروانه
گیاهان دارویی ذخایر ارزشمند خراسان جنوبی به شمار میروند که علاوه بر حفاظت و احیا، بهرهبرداری صحیح از آن در عرصههای منابع طبیعی، سبب بهبود سطح سلامت و ارتقای کیفیت زندگی مردم میشود. در حال حاضر در خراسان جنوبی ۱۵۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده که از این تعداد ۸۰۰ گونه گیاهی مفید تولید میشود که باید در زمینه فرآوری این گیاهان سرمایهگذاری شود.
به گفته کارشناسان، کشاورزان خراسان جنوبی میتوانند از درآمدزایی ۱۵۹درصدی گیاهان دارویی نسبت به کشت محصولات زراعی در این منطقه برخوردار شوند. اما غفلت جهاد کشاورزی از توسعه کشت گیاهان دارویی در منطقه باعث بینصیب ماندن کشاورزان به خصوص در روستاهای کمبرخوردار از این درآمدزایی و سود بالا شده است.
هم اکنون گرایش به مصرف گیاهان دارویی نسبت به مصرف داروهای شیمیایی در تمام استانها رو به افزایش است. خراسان جنوبی با برخورداری از سابقه درخشان در طب و استعدادهای بالقوه جغرافیایی و ۳۰۰ روز آفتابی در سال و همچنین وجود تنوع گیاهی هزاران گونه شرایط خوبی برای کشت و فرآوری گیاهان دارویی دارد.
با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی کشور و همچنین هجوم اقشار کمدرآمد روستاها به کلانشهرها ضرورت پرداختن به موضوع روستا و توسعه آن از سوی دولت و سازمانهای حمایتی مربوطه بیشازپیش احساس شده و ذیل محور سیاستهای توسعه کلان کشور تلقی میشود. در این میان ورود جدی و کارشناسیشده جهاد کشاورزی به عرصه توسعه کشت گیاهان دارویی در مناطق مستعد میتواند گشایشی مؤثر در حوزه اقتصاد کشاورزی استان ایجاد کند.
در خراسان جنوبی فقط با گیاه اروانه میتوان دنیای کشاورزی را تغییر داد. مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی با بیان اینکه گیاه اروانه خاصیت سمزدایی دارد و میتواند سمومی را که در بدن تشکیل شدهاند از بدن دفع کند، بنابراین برای حفظ سلامت قلب این دمنوش بسیار اثربخش خواهد بود، میگوید: «در حال حاضر اگر روی صادرات این گیاه و فرآوردههای حاصل از آن فکر کنیم، علاوه بر اشتغالزایی میتواند ارز خوبی هم وارد کشور کند.»
پویان ادامه میدهد: «دمنوش اروانه، آرامبخش بوده و برای پیشگیری از سردردها و تنشهای عصبی مؤثر است که میتوان از آن روزانه سه بار به اندازه یک لیوان استفاده کرد. این دمنوش وقتی آماده شد طعم خوب و رنگ زیبای صورتی دارد. طعم آن نیاز زیادی به شیرینکننده ندارد و بهتر است که به طور کلی دمنوشها را بدون شکر مصرف کنیم و اگر به طعم دمنوشها عادت ندارید میتوانید وقتی سرد شد با مقداری عسل یا یک تکه نبات آن را شیرین کنید و ترجیحاً از شکر استفاده نکنید.»
کارگاههایی خوب، اما بیاثر
چندی پیش مرکز خدمات تخصصی گیاهان دارویی استراتژیک خراسان جنوبی اقدام به برگزاری کارگاه کسب درآمد از پرورش گیاهان دارویی کرد. این کارگاهها و دورههای آموزشی به منظور توانمندسازی شرکتکنندگان در راستای ایجاد کسب و کارهای کوچک و بزرگ در حوزه گیاهان دارویی بود که قرار است با برنامهریزیهای صورتگرفته به صورت مدون و مستمر برگزار شود.
اما انگار استقبال خوبی از این کارگاهها نمیشود و آن هم به دلیل در دسترس نبودن زمین برای شرکتکنندگان در این کلاسهاست.
بیشتر شرکتکنندگان در این کارگاهها را خانمها تشکیل میدهند که با کسب و کارهای مرتبط با پرورش گیاهان دارویی شامل تولید محصولات خام اولیه از گیاهان دارویی، تولید بذر، تولید نشا، قلمه و نهال، ساخت تراریوم، تولید درختچههای بنسای و تولید گیاهان زینتی و آپارتمانی آشنا شدند. ناگفته نماند یکی از مسئولان سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه گیاهان دارویی در این استان به دلیل سابقه طولانی کشت از اهمیت زیادی برخوردار است، گفته بود: «کیفیت محصولات گیاهی به عنوان یک مزیت نسبی در استان به شمار میآید. این گیاهان به دو شکل یکساله و نشایی تولید میشوند.» به گفته این مسئول، با توجه به کمبود آب، کشت نشایی گیاهان دارویی در دستور کار است و سالانه ۵/۲ میلیون نشا در خراسان جنوبی تولید میشود که ظرفیت خوبی برای استان و هم تأمینکننده نشا سایر استانهاست. اما وقتی به خروجی کار و میزان فعالیت کشاورزان در این عرصه نگاه میاندازیم، میبینیم اینها فقط در حد حرف است و کار خاصی در زمینه حمایت از تولید گیاهان دارویی صورت نگرفته است.