سرویس بین الملل جوان آنلاین: با روی کار آمدن جو بایدن از ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱، روند بازبینی سیاستها و اقدامات دولت سابق این کشور از جمله تغییرات در سیاست خارجی امریکا آغاز شده است. یکی از مسائل اصلی و مورد توجه دولت بایدن در منطقه غرب آسیا، سیاست امریکا در قبال ایران و توافق هستهای برجام است. با این همه، با توجه به موضعگیریهای اخیر مقامات دولت بایدن در قبال ایران و برجام به نظر میرسد چندان امیدواری برای تغییر واقعی سیاست واشنگتن در قبال ایران وجود ندارد. دولت بایدن برخلاف ادعاهای قبلی خود در زمینه بازگشت فوری به برجام، اکنون، اما و اگرها و شرایط مختلفی را در این زمینه مطرح کرده است.
اقدامات نمایشی
با پایان اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، واشنگتن وادار به اقدامات دوگانهای شد. دولت بایدن روز پنج شنبه ۳۰ بهمن برخی گامهای نمادین را برای به اصطلاح نمایش حسن نیت خود صورت داد. «ریچارد مایلز» نماینده موقت امریکا در سازمان ملل طی نامهای به شورای امنیت، موضع ادعایی دولت ترامپ درباره فعال شدن مکانیسم ماشه و احیای خودکار تمامی تحریمهای بینالمللی علیه ایران را پس گرفت. در اقدامی دیگر امریکا با ادعای تلاش برای کاستن از تنشها اعلام کرد که محدودیتهای سختی را که «دونالد ترامپ» رئیسجمهور پیشین امریکا علیه تردد دیپلماتهای ایران در شهر نیویورک، مقر سازمان ملل متحد وضع کرده بود، کاهش میدهد. در کنار اینها یک مقام ارشد امریکایی روز پنج شنبه ۳۰ بهمن گفت اگر اتحادیه اروپا از امریکا دعوت کند امریکا آماده گفتگو با ایران خواهد بود. پیشتر یک مقام ارشد اتحادیه اروپا گفت آماده برگزاری چنین نشستی میان طرفهای برجام است که شامل بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و امریکاست.
در کنار این گامهای به ظاهر مثبت، اما واشنگتن همچنان رویکرد فشار و تهدید را نیز در قبال ایران دنبال میکند. وزرای خارجه امریکا و تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا)) پنج شنبه شب ۳۰ بهمن پس از یک دیدار مجازی در بیانیهای مشترک از اقدامات قانونی ایران بعد از نقض یکجانبه برجام توسط امریکا ابراز نگرانی و بدون اشاره به بدعهدیهای کشورهایشان در قبال برجام، از ایران خواستند تا از برداشتن گامهای بیشتر، به ویژه در خصوص «توقف اجرای پروتکل الحاقی و محدود کردن بازرسیهای آژانس در ایران» خودداری کند. آنها هشدار دادند که ایجاد هرگونه محدودیت برای بازدید بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی از تأسیسات هستهای ایران «خطرناک» خواهد بود.
موضع برجامی بایدن
بهرغم برخی خوشبینیها، جو بایدن رئیسجمهور امریکا نیز از تغییر موضع ماهوی در قبال برجام و ایران خودداری میکند. وی وعده داده بود که در صورت راهیابی به کاخ سفید بار دیگر به توافق هستهای برجام باز خواهد گشت. جو بایدن روز جمعه یکم اسفند ۱۳۹۹ (۱۹ فوریه) در نخستین سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ که به صورت مجازی برگزار شد، درباره طیف گستردهای از موضوعات و مسائل مهم سیاست خارجی و امنیتی امریکا صحبت کرد. بایدن از جمله با طرح ادعاهایی علیه ایران گفت: «باید با اقدامات بیثباتکننده ایران در سراسر غرب آسیا مقابله کنیم و در این مسیر با شریکان اروپایی و سایر شریکانمان همکاری نزدیکی خواهم داشت.» وی بدون اشاره به بازگشت امریکا به برجام یا لغو تحریمهای ایران، مدعی شد که امریکا آماده تعامل دوباره در چارچوب گروه ۱+۵ در خصوص برنامه هستهای ایران است. به عبارت دیگر بایدن مایل است که امریکا نه به عنوان عضو بلکه به صورت مهمان در جلسات این گروه و ایران حضور داشته باشد. هدف امریکا نیز در راستای نزدیکی دوباره امریکا و اروپا، تلاش برای ائتلافسازی علیه ایران با مشارکت اعضای اروپایی گروه ۱+۴ و در عین حال کشاندن روسیه و چین به عنوان اعضای طیف شرقی این گروه در مسیر خواستههای واشنگتن از تهران است. «نهال توسی» تحلیلگر امریکایی در سایت پولیتیکو نوشت: «سخنان امریکاییها از تریبونهای مختلف و حتی اظهارات خود بایدن بر این مسئله تأکید دارد که ایران به توافق هستهای پایبند نیست. این در حالیست که این امریکا بود که شروعکننده نقض مفاد توافق بود.»
بدین ترتیب همان گونه که بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران معتقدند پایهها و اصول سیاست خارجی امریکا تا حد زیادی تغییرناپذیر و ثابت هستند و لذا در عمل رؤسای جمهور امریکا بیشتر در زمینه اعمال تاکتیکها در قبال مسائل سیاست خارجی با یکدیگر تفاوت دارند، اکنون این مسئله در نحوه برخورد دولت بایدن با ایران و توافق هستهای برجام نمود آشکار پیدا کرده است. دولت بایدن مانند دولت ترامپ ضمن ابراز انواع اتهامات علیه ایران، خواهان تمدید و گسترش محدودیتهای هستهای و شمول مسئله موشکی و سیاست منطقهای ایران در هرگونه مذاکرات آینده است.
زیادهخواهی امریکا
دولت بایدن ضمن تداوم اتهامزنی به ایران و درخواستهای مکرر برای بازگشت نخست ایران به برجام، اقدام مشخصی برای عملی کردن وعده خود در زمینه بازگشت به برجام صورت نداده است. «جوزف سیرینسیون» کارشناس سیاسی امریکایی با تأکید بر اینکه بایدن تا کنون به کارزار نافرجام فشار حداکثری ترامپ علیه ایران ادامه داده است، گفت: بایدن تا مسیر خود را اصلاح نکند، خطر از دست رفتن توافق حیاتی هستهای وجود دارد.
درواقع دولت بایدن نه فقط خواهان گسترش محتوایی و زمانی محدودیتهای برجامی فعالیتهای هستهای ایران است، بلکه میخواهد مذاکره درباره مسائل دیگر یعنی توانمندی موشکی و سیاستهای منطقهای را نیز به تهران تحمیل کند. در مقابل ایران بارها اعلام کرده که صرفاً به توافق هستهای برجام پایبند بوده و به هیچ وجه تسلیم خواسته امریکا برای مذاکره درباره دیگر مسائل نخواهد شد. با این همه به دلیل «توقف اجرای پروتکل الحاقی و محدود کردن بازرسیهای آژانس در ایران» که نهایتاً در ۵ اسفند (۲۳ فوریه) اجرایی شد، غربیها به ویژه امریکا به دست و پا افتاده و تلاش کردند تا با دادن برخی امتیازات به زعم خود، عزم ایران برای عملی کردن اقدامات واکنشی خود را سست کنند. در حالی که اقدامات اخیر دولت بایدن مانند پس گرفتن ادعای اعاده تحریمهای بینالمللی علیه ایران، کاهش محدودیتها برای دیپلماتهای ایرانی در نیویورک و ادعای استقبال از حضور در جلسات گروه ۱+۵ به عنوان مهمان و نوعی مذاکره غیرمستقیم با ایران، اساساً به دلیل شکست سیاست فشار حداکثری امریکا علیه ایران و مقاومت حداکثری ملت ایران صورت گرفته است.
جمعبندی
امید امریکا و شرکای اروپاییاش که اکنون در جبهه واحدی در برابر ایران عمل میکنند این است که بدون عملی کردن خواسته اصولی ایران یعنی لغو کامل همه تحریمهای امریکا، راستیآزمایی آن و سپس بازگشت به اجرای تعهدات برجامی، تهران را وادار به کنار گذاشتن اقدامات متقابل کنند. با این حال موضع تهران ثابت و تغییرناپذیر است. حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی اخیراً فرمودند، ایران هنگامی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که امریکا همه تحریمها را در عمل و نه در حرف یا بر روی کاغذ، لغو کند و این لغو تحریمها مورد راستیآزمایی ایران قرار گیرد. این، سیاست قطعی و غیرقابل برگشت جمهوری اسلامی و مورد اتفاق همه مسئولان است و هیچکس از آن عدول نخواهد کرد.
هرچند امریکا بر این گمان است که با دادن برخی امتیازات جزئی، ایران از سیاست اصولی برجامی خود عدول خواهد کرد. با این حال تجربه چند ماه گذشته پس از تصویب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از حقوق ملت ایران» باید به غرب به ویژه امریکا نشان داده باشد که تهران هیچ گونه مماشات و عقبنشینیای از خواستههای اصولی و اقدامات متقابل خود صورت نخواهد داد.