سرویس اقتصاد جوان آنلاین: دولت همچنان در بسیاری از شرکت‌های بزرگ و بنگاه‌های اقتصادی سهامدار است و فروش این سهام از طریق بورس را یکی از راهکار‌های خود برای تأمین کسری بودجه برگزیده است. از ابتدای امسال بود که ابتدا بخشی از سهام بانک‌ها و بیمه‌های شبه‌دولتی مشمول سهام عدالت در قالب صندوق‌های دارایی در بورس فروخته شد. ۲۰فروردین سال‌جاری، هیئت‌دولت به پیشنهاد وزارت اقتصاد و امور دارایی رأی مثبت داد. بر این اساس مقرر شد صندوق سرمایه‌گذاری قابله معامله واسطه‌گری‌های مالی (ETF) اول که به دارا یکم معروف شده است، متشکل از باقیمانده سهام دولت در چند بانک و بیمه توسط وزارت اقتصاد تشکیل و سهام آن در بورس عرضه شود. همچنین مقرر شد صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله واسطه‌گری مالی (ETF) دوم که به دارا دوم مشهور شده است، متشکل از باقیمانده سهام دولت در چهار پالایشگاه تهران، تبریز، بندرعباس و اصفهان نیز توسط وزارت نفت تشکیل و سهام صندوق در بورس عرضه شود. اردیبهشت‌ماه بود که زمزمه‌های عرضه سهام شرکت‌های دولتی در بورس شنیده شد و مسئولان اعلام کردند، قرار است باقیمانده سهام دولت در چند بانک، بیمه، پالایشگاه و خودرو در بازار سرمایه عرضه شود. ویژگی این صندوق‌ها از این قرار بود که همه افراد جامعه با داشتن کدملی می‌توانستند خریدار آن‌ها باشند و تخفیف ویژه‌ای نیز برای خریداران در نظر گرفته شده شود. البته اعلام شد که مدیریت این صندوق‌ها تا سال ۱۴۰۰ با دولت خواهد بود و از سال ۱۴۰۰به بعد دولت حق مدیریت ندارد و یک‌دهم درصد سهامدارانی که سهم یک شرکت را خریده‌اند، جایگزین دولت می‌شوند. براین اساس نخستین ETF که باقیمانده سهام دولت در بانک‌های ملت، تجارت و صادرات ایران و بیمه‌های البرز و اتکایی امین بود با نماد دارایکم در اوایل خردادماه پذیره‌نویسی و امکان معامله آن از اوایل تیرماه امکان‌پذیر شد. صندوقی که میزان بازدهی آن تحت تأثیر روز‌های صعودی بازار، به مرز ۱۲۰نیز رسید.
اقبال کاغذی به پالایشی‌ها
وقتی دولت در تابستان از عرضه دارا دوم گفت، بسیاری از فعالان بازار برای سهم این صندوق اشتیاق داشتند که البته دلیل خود را داشت؛ یکی از دلایل اصلی اقبال مردم به نماد‌های پالایشی، رشد خیره‌کننده این سهام‌ها بود، حتی در روز‌هایی که قیمت جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی منفی بود، این رشد ادامه داشت. به‌طور میانگین، پالایشی‌ها از ابتدای امسال تا اواسط مرداد با رشد حدود ۵۰۰ درصدی سهام خود مواجه بوده‌اند. در تاریخ ۵فروردین ۹۹ قیمت هر سهم پالایشگاه اصفهان ۵۲۷ تومان بود که در تاریخ ۲۴ مرداد (روزی که ریزش‌ها آغاز شد) روی عدد ۴ هزار و ۶۵۲ تومان ایستاد. پالایشگاه تهران هم در نخستین روز کاری سال ۹۹ به قیمت ۶۹۸ تومان معامله و قیمت پایانی روز ۲۴ مرداد آن ۴هزار و ۶۵۲ تومان شد. پالایشگاه بندرعباس هم در تاریخ ۵ فروردین سال‌جاری، برای هر سهم خود عدد ۹۲۴ تومان را دید که در هفته آخر مرداد ماه، قیمت پایانی آن ۵ هزار و ۱۲۵ تومان بود. این روند به خوبی نشان می‌دهد پالایشی‌ها طی پنج ماه نخست سال جاری، رشد بسیار خوبی داشته‌اند و همواره از نماد‌های پربازدید بازار سرمایه بوده‌اند، اما همه چیز از شهریور ماه به هم ریخت.
تراژدی دارا دوم
پس از آن پذیره‌نویسی پالایشی یکم که باقیمانده سهام دولت در پالایشگاه‌های تبریز، تهران، اصفهان و بندرعباس بود در ۳۰ شهریورماه به پایان رسید و انتظار می‌رفت معاملات آن از اواخر مهرماه آغاز شود، اما این اتفاق رخ نداد و معامله آن از ۱۱ آذر امکان‌پذیر شد. البته خریداران این صندوق به دلیل روز‌های نزولی بازار، حتی قبل از اینکه صندوق قابل معامله شود نیز تا ۱۰درصد زیان کردند! در واقع قیمت سهام شرکت‌های پالایشی در زمان عرضه بسیار رشد پیدا کرده بود و بعد از عرضه نیز افت زیادی داشت. ایسنا در این باره نوشت: با این حال برنامه دولت برای عرضه این صندوق‌ها نه تنها در سال جاری، بلکه در سال آینده نیز ادامه دارد. بر این اساس به گفته فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصاد و دارایی، اعلام کرده است که «واگذاری از طریق ETF فرصتی را ایجاد می‌کند که علاوه بر اجتناب از محدودیت‌های ناشی از روش‌های مزایده، مذاکره و عرضه بلوکی سهام در بورس، گسترش مالکیت عمومی از طریق فروش به آحاد مردم رخ داده و جذب و هدایت نقدینگی جامعه به سمت فعالیت‌های مولد از طریق بازار سرمایه اتفاق افتد. بدیهی است این امر علاوه بر توسعه و تعمیق بازار سرمایه، امکان فروش سهام در حجم ریالی بالا به‌صورت کاملاً شفاف منجر به تأمین منابع به‌صورت نقد را فراهم آورده و ریسک عدم وصول اقساط در آینده را به صفر می‌رساند. با استفاده از این ظرفیت تا کنون ما دو ETF بانکی و پالایشی را به ارزش بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان با مشارکت بیش از ۵ میلیون نفر در بازار سرمایه عرضه کردیم و در برنامه داریم تا پایان سال صندوق‌های دیگری را نیز در بازار عرضه کنیم.» از سوی دیگر در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ به وزارت امور اقتصادی و دارایی اجازه داده شده است تمام یا بخشی از سهام و دارایی‌های دولتی دستگاه‌های اجرایی زیرمجموعه قوه مجریه و باقیمانده سهام متعلق به دولت و شرکت‌های دولتی در بنگاه‌های مشمول واگذاری را مطابق روش‌های مندرج در قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب ۲۰ خرداد سال ۱۳۸۷ با اصلاحات و الحاقات بعدی واگذار و منابع حاصله را به ردیف ۳۱۰۵۰۲واریز کند. بر اساس بند «الف» تبصره ٢ لایحه بودجه، علاوه بر روش‌های فوق، واگذاری سهام در قالب صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس (ETF) مشروط به اینکه تشکیل این صندوق‌ها با مدیریت دولتی برای بلندمدت نباشد یا عرضه سهام به روش ثبت سفارش نیز مجاز است. باید دید با توجه به اینکه ارزش ذاتی این صندوق‌ها تحت تأثیر شرایط این روز‌های بازار سرمایه نوسانی یا رو به پایین بوده است، مردم همچنان خواهان مشارکت در پذیره‌نویسی خواهند بود یا خیر.
