سرویس جامعه جوان آنلاین: زنگ آغاز یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در خرداد سال جاری با اعلام وصول یک طرح ضروری برای این روز‌های کشورمان همراه بود. «طرح جمعیت و تعالی خانواده» نخستین طرحی بود که در نخستین جلسه علنی مجلس شورای اسلامی و به عنوان نخستین طرح مجلس یازدهم اعلام وصول شد. حالا، اما چند ماهی از فعالیت مجلس یازدهم می‌گذرد و در حالی که بحث‌های متفاوتی پیرامون تشکیل کمیسیون ویژه جمعیت و خانواده مطرح بوده است، اما هنوز خبری از سرنوشت طرح جمعیت و تعالی خانواده به عنوان نخستین طرح مورد وصول منتخبان مردم در یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی نیست و ماجرا همچنان مسکوت مانده است. حالا در آخرین اخبار از سرنوشت این طرح به حاشیه رانده شده، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس از ارائه طرح جمعیت و تعالی خانواده به صحن علنی تا هفته آینده خبر داد. این خبر یعنی می‌توان به سرانجام رسیدن طرحی که بند‌های آن بر اساس نیاز جامعه طراحی شده امیدوار بود.
سال ۹۱ بود که پس از هشدار‌های رهبری درباره پیری نمای جوان جامعه و وضعیت نابسامان رشد جمعیت کشور نمایندگان مجلس دست به کار شدند و طراحی طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده را آغاز کردند.
این طرح با هدف افزایش جمعیت و تشویق جوانان به ازدواج و فرزندآوری در خرداد ۹۲ در ۵۰ بند از سوی نمایندگان مجلس نهم طراحی و تدوین شد و به امضای ۵۰ تن از نمایندگان مجلس وقت رسید. با پایان عمر مجلس نهم و واگذاری مسئولیت قانونگذاری و پیگیری لوایح و طرح‌ها به عهده نمایندگان مجلس دهم طرح جمعیت و تعالی خانواده با تمام ضرورتی که داشت به محاق رفت و تنها گاهی وقت‌ها خبری از بررسی این طرح در کمیسیون اجتماعی یا فرهنگی مجلس به گوش می‌رسید. هر چند این طرح در اردیبهشت ۹۶ برای بررسی و تصویب نهایی در جلسه علنی مجلس اعلام وصول شد، اما با بررسی در کارگروه‌های مربوطه کمیسیون فرهنگی و ارسال به هیئت رئیسه در نهایت طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده به نتیجه نرسید. سرانجام با پایان عمر مجلس دهم و آغاز مجلس یازدهم، نمایندگان منتخب مردم در خانه ملت طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده را به عنوان نخستین طرح در مجلس اعلام وصول کردند. حالا چند ماهی می‌شود که همه منتظرند ببینند سرنوشت طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده در مجلس یازدهم چه شد؟ سؤالی که غلامرضا منتظری سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در پاسخ به آن می‌گوید: «بررسی کلیات پیش‌نویس اولیه طرح به اتمام رسیده و بررسی نهایی آن در حال انجام است و طی هفته‌های آینده به صحن علنی مجلس ارائه خواهد شد.»
طرح جامع جمعیت و خانواده چیست؟
طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده با بررسی روند رشد جمعیت کشورمان طی دهه‌های گذشته به مطالعات جمعیتی سال‌های اخیر و وضعیت هشدارآمیز رشد جمعیت کشورمان اشاره دارد. بر اساس مطالعات انجام شده و نیز اطلاعات حاصل از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، میزان باروری کل در کشور به کمتر از ۲/۱ فرزند به ازای هر زن (حد جایگزینی) کاهش یافته است.
همچنین بر اساس مطالعات جمعیت‌شناسی و دیدگاه‌های جمعیت‌شناسان در صورت تداوم روند فعلی باروری، رشد جمعیت کشور در حدود سال‌های ۲۰-۱۴۱۵ به صفر خواهد رسید و رشد جمعیت منفی شده و ساختار جمعیت در ۲۰ سال آینده به سمت سالخوردگی خواهد رفت. از سوی دیگر متخصصین جمعیت‌شناسی معتقدند در حال حاضر کشور در شرایط فقر جمعیتی نیست و در عین حال ایران از سال ۱۳۸۵ وارد فاز پنجره جمعیتی شده است که این پنجره حدود چهار دهه باز می‌ماند و حدوداً در سال ۱۴۲۵ بسته می‌شود. باز بودن این پنجره برای اقتصاد و توسعه کشورمان یک فرصت طلایی است و در صورت فراهم‌سازی امکانات حمایتی برای جوانان (ازدواج، اشتغال، مسکن مناسب و...) می‌شد بهره‌برداری‌های مثبتی در حوزه اقتصاد و جمعیت داشت. این مسئله بر ضرورت تدوین سیاست‌های جمعیتی متناسب است تا علاوه بر کنترل موالید با نگاه جامع‌تر به مباحثی، چون اشتغال، نظام آموزشی، مسائل فرهنگی، آمایش سرزمین و... بتوان ساختار جمعیتی جامعه را اصلاح کرده وبه سمت تعالی پیش برد.
پیش‌نویس این قانون با هدف نیل به نرخ باروری ۵/۲ در رشد کمی جمعیت تا سال ۱۴۰۴ توأم با ارتقای کیفی جمعیت و تثبیت آن تا سال ۱۴۳۰ هـ. ش. تقدیم مجلس شورای اسلامی شد.
این طرح با تأکید بر کاهش سن ازدواج و به تبع آن افزایش زمان فرزندآوری تکالیفی را برای دستگاه‌های مختلف در نظر گرفته است. فصل سوم این طرح هم بر موضوع کاهش طلاق تأکید دارد. در همین راستا بر ارائه خدمات مشاوره‌ای از سوی سازمان‌های مختلف و فرهنگسازی بر ضد ارزش بودن طلاق تأکید شده است.
فصل چهارم این طرح هم به موضوع فرزندآوری اختصاص یافته و مشوق‌هایی را برای این مسئله در نظر گرفته است. این فصل مشوق‌های متعددی را برای فرزندآوری در نظر گرفته؛ مشوق‌هایی که نمونه‌اش را در بسیاری از کشور‌های دارای سیاست افزایش جمعیت می‌توان مشاهده کرد، اما در کشور ما دولت حاضر نیست بار مالی این مشوق‌ها را بپذیرد و شورای نگهبان هم در اغلب موارد چنین مصوبه‌هایی را رد می‌کند.
فصل پنجم این طرح هم به سلامت باروری اختصاص دارد. برخورداری از برنامه‌های غربالگری ناباروری برای تازه‌عروس و داماد‌ها تا دو سال، تأکید بر زایمان طبیعی و پرهیز از سزارین غیرضروری و پیشگیری از ناباروری، اختلالات ژنتیکی، بیماری‌های متابولیک، ناهنجاری‌ها و نظایر آن از جمله تأکیدات این طرح برای تأمین سلامت باروری است.
چرایی به ثمر نرسیدن طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده
برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس دلایل به ثمر نرسیدن این طرح را در بار مالی آن برای دولت ارزیابی می‌کردند و اینکه دولت حاضر نیست زیر بار هزینه‌های ناشی از چنین طرحی برود. حتی اگر طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده بتواند کشور را از وضعیت قرمز جمعیتی و سقوط در سیاهچاله انقراض نسل نجات دهد!
بر همین اساس هم برخی از بند‌های این طرح که دارای بار مالی است از سوی نمایندگان مجلس دهم حذف شد تا بار مالی آن برای دولت سبک شده و به سرانجام برسد. اما در نهایت کمیسیون فرهنگی مجلس دهم موفق نشد دولت و سازمان برنامه و بودجه را برای به نتیجه رساندن طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده قانع و همراه کند.
یکی دیگر از دلایل به ثمر نرسیدن طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده و به تعویق افتادن آن همزمانی بررسی این طرح با طرح‌های دیگر بود که موجب شد این موضوع در مجلس به تعویق بیفتد. به بیان دیگر در این مقطع زمانی یعنی از سال ۹۲-۹۱ و با هشدار رهبری درباره وضعیت جمعیت کشور، با ترافیکی از قانونگذاری در این حوزه‌ها مواجه شدیم.
به طور نمونه در خرداد ۹۱، شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح «راهبرد‌ها و اقدامات ملی مربوط به جلوگیری از کاهش نرخ باروری و ارتقای آن متناسب با آموزه‌های اسلامی و اقتضائات راهبردی کشور» را به تصویب رساند. مطابق با این طرح امتیازات ویژه‌ای برای پدران و مادران شاغل که صاحب فرزند شوند درنظر گرفته شد؛ از جمله آنکه مدت مرخصی استعلاجی زایمان برای زنان شاغل به ۹ ماه افزایش یافت؛ همچنین مرخصی استحقاقی دو هفته‌ای تولد فرزند نیز به پدر اختصاص یافت. این طرح مشوق‌هایی همچون هدیه سکه بهار آزادی به مادران نوزادان و پرداخت وام قرض‌الحسنه فرزند به مبلغ یکصد میلیون ریال به خانواده‌ها برای فرزندان سوم تا پنجم با بازپرداخت ۱۰ ساله و بدون الزام به سپرده‌گذاری را در دل خود جای داده بود؛ بند‌هایی که به‌واسطه بار مالی و غیرقابل اجرا بودن از سوی نمایندگان مجلس نهم حذف شدند!
طرحی که جایگزین طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده نشد!
اما نمایندگان هم در این زمینه وارد عرصه قانونگذاری شده و طرح جمعیت و تعالی خانواده را به هیئت رئیسه مجلس ارائه دادند. علاوه بر طرح جمعیت و تعالی خانواده که در اردیبهشت ۹۲ ارائه شد، مرداد ۹۳، بهارستانی‌ها طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت» را در مجلس تصویب کردند. بر اساس ماده ۴ این طرح، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف شد «مدیریت برنامه سلامت باروری و فرزندآوری را در راستای بند ۴ سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری استمرار دهد و آن را بهبود بخشد.»
همچنین مطابق ماده ۵ طرح «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت»، بند ۲ ماده ۹ قانون «نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت» مصوب شهریور ۱۳۷۰، اصلاح شد و طبق آن، قید «حداکثر تا سه فرزند» برای پرداخت حق اولاد به کارمندان حذف شد. علاوه بر این مطابق با طرح مزبور، قانون «تنظیم خانواده و جمعیت» نسخ شد.
اما این طرح نتوانست نظر مساعد شورای نگهبان را با خود همراه کند. طبق نظر شورای نگهبان، این مصوبه در بخش‌های مختلف از جمله افزایش باروری منطبق با سیاست‌های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری در تضاد بود.
نمایندگان مجلس کوشیدند تا ایرادات شورای نگهبان به این طرح را اصلاح کنند و حذف و اضافاتی را به این طرح داشتند، اما در نهایت بازهم شورای نگهبان این اصلاحیات را نپذیرفت و با همان استدلال عدم انطباق این طرح با سیاست‌های کلی جمعیت آن را رد کرد. سرانجام نمایندگان مجلس در جلسه روز یک‌شنبه ۲۰ اسفند ۹۶ تصمیم گرفتند بر اساس گزارش کمیسیون بهداشت، در راستای رسیدگی به «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده»، کل مصوبه «افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت» را حذف کنند. این طرح در حالی سرانجام از سوی نمایندگان مردم در مجلس دهم حذف شد که مدت‌ها وقت آن‌ها را گرفته بود و این زمان می‌توانست صرف به سرانجام رساندن طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده شود.
تشویق به فرزندآوری و تسهیل ازدواج تأکیدات اصلی طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده
موضوع جمعیت و تعالی خانواده برای کشور ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و با همه شئون جامعه در ارتباط است. «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» طی دوره نهم و دهم مجلس شورای اسلامی مطرح شده، اما در مجلس یازدهم به طور جدی در حال پیگیری است. در این طرح با هدف تشویق زوجین و جوانان به فرزندآوری و ازدواج، مشوق‌های متعددی در نظر گرفته شده تا با ایجاد شرایطی ویژه، زوجین ترغیب به تولد فرزندان بیشتر شوند. از سوی دیگر تسهیل کردن مسیر ازدواج برای دختران و پسران به منظور مقابله با افزایش سن ازدواج و کاهش آسیب‌های اجتماعی از دیگر اهداف این طرح بوده که تاکنون هیچ‌گاه به تصویب نهایی نمایندگان نرسیده است. هرچند در این سال‌ها، کمیسیون فرهنگی مجلس چندین بار آن را مورد بررسی و اصلاح قرار داده، اما تاکنون موفق به خروج از در‌های مجلس و ورود به شورای نگهبان نشده است.
با توجه به اهمیت موضوع جمعیت و خانواده، برخی نمایندگان اذعان دارند باید کمیسیون ویژه تشکیل شود تا بتواند با استفاده از نظر‌های کارشناسان این حوزه، موضوعات مربوط به جمعیت، زنان و خانواده به صورت تخصصی پیگیری شود.
حالا با تعیین تکلیف کمیسیون خانواده، بررسی «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» در دستورکار قرار خواهد گرفت و امید می‌رود با توجه به اهمیت موضوع، در آینده نزدیک شاهد تعیین تکلیف این طرح و تصویب آن به عنوان قانون باشیم.
محمدرضا مبلغی
نماینده یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی
اولویت کمیسیون فرهنگی طرح جمعیت و تعالی خانواده است
طرح جمعیت و تعالی خانواده برای کمیسیون فرهنگی دارای اهمیت زیادی است. طی چند هفته اخیر مباحث مرتبط با طرح جمعیت و تعالی خانواده در کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی مطرح شد و اعضا در کمیته‌های مربوطه تمام تمرکز خود را برای بررسی و بازنگری این مبحث قرار داده‌اند.
طرح جمعیت و تعالی خانواده برای کمیسیون فرهنگی اهمیت زیادی دارد. این موضوع جزو اولویت‌های کمیسیون است و به همین دلیل در جلسه کمیسیون فرهنگی مجلس با حضور کارشناسان این مسئله بررسی شد. یکی از مباحث مورد توجه طرح این است که سازمان صدا و سیما مکلف شده تا برای فرهنگسازی در حوزه رشد جمعیت برنامه‌هایی همچون فیلم و سریال تولید کند.
امیدواریم طی یکی دو هفته آینده به یک جمع‌بندی برسیم تا طرح نهایی جمعیت و تعالی خانواده در نوبت بررسی صحن علنی مجلس شورای اسلامی قرار بگیرد.
مجید نصیرایی
سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی
طرح جمعیت و تعالی خانواده به‌زودی به صحن علنیارائه می‌شود
طرح جمعیت و تعالی خانواده تا یکی دو هفته آینده به صحن علنی مجلس ارائه می‌شود.
کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در جلساتی طرح جمعیت و تعالی خانواده را با حضور مسئولان و کارشناسانی از شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرکز پژوهش‌ها و بنیاد ملی خانواده بررسی کرده است. بررسی کلیات پیش‌نویس اولیه طرح به اتمام رسیده و بررسی نهایی آن در حال انجام است. بر این اساس طی یکی دو هفته آینده بررسی طرح جمعیت و تعالی خانواده به اتمام خواهد رسید و آن را به صحن علنی برای بررسی ارائه خواهیم کرد. البته مقرر شد نشست‌هایی را با دستگاه‌هایی که در طرح تکلیف دارند و باید وظایفی را بر عهده بگیرند مانند وزارت بهداشت، آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات اسلامی و سایر دستگاه‌های اقتصادی و فرهنگی برگزار کنیم تا پیشنهاداتشان را در مورد مفاد طرح ارائه کنند. معتقدیم اگر دستگاه‌های مربوطه نظرات و پیشنهادات خود را ارائه نکنند و در جریان طرح قرار نگیرند با موانعی در اجرا مواجه خواهیم شد بنابراین باید از طرف این دستگاهها پاسخ اقناعی داده شود. در این طرح ضمانت اجرایی یعنی نقش و وظایف دستگاهها پیش‌بینی شده است.
غلامرضا منتظری
نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس
سلام و درود 
