زهرا چیذری
باقيمانده فالها را با نااميدي نگاه ميكند. مرغ عشقي كه روي ساعد دستان كوچك صاحبش نشسته، به اندازه كودك فالفروش افسرده است و شايد تنها موجودي باشد كه در اين دنيا دل به دلش داده و او را همراهي ميكند. كبودي زيرچشم و زخمهاي دست و پايش نشان از خشونتي دارد كه از سوي والدين يا سرپرستانش در انتهاي يك روز كاري در انتظارش نشسته است. حالا انوشيروان محسني بندپي، رئيس سازمان بهزيستي از آغاز قريبالوقوع اجراي طرحي خبر داده است كه ميتواند به سلب سرپرستي از والدين «كودكان كار» و واگذاري سرپرستي آنها به بهزيستي بينجامد؛ طرحي كه با قانوني قديمي مرتبط است. قانون حمايت از كودكان خياباني مانند بسياري از قوانين ديگر رنگ اجرايي شدن را به خود نديده است. سازمان بهزيستي در شرايطي ميخواهد به كمك كودكان كار بدسرپرست بيايد كه از سوي ديگر در تلاش است سرپرستي كودكان بيسرپرست خود را با تسهيل قانون فرزندخواندگي به خانوادهها بسپارد و در اين مسير حتي روي دختران مجرد بالاي 30 سال هم حساب كرده است. از سوي ديگر مطابق قانون فعلي كودكان تحتسرپرستي بهزيستي تا 18 سالگي مهمان اين سازمان هستند و پس از آن رها ميشوند!
حكايت سلب سرپرستي از والدين كودكان كار و بدسرپرست ماجراي تازهاي نيست و مصوبهاي دارد كه 12 ساله شده است. طي اين سالها عملاً هيچ اقدام در خوري در حوزه حمايت از كودكان بدسرپرست و جلوگيري از شكلگيري تراژديهاي تلخ كودكآزاري اتفاق نيفتاده است. شاهد اين مدعا رخدادهاي تلخ يك ماهه اخير در رسانهاي شدن موارد متعددي از كودكآزاري است؛ كودكآزاريهايي كه مادر يا پدر معتاد عامل آن بودهاند و هرازچندگاه تكرار ميشود. از سوي ديگر آمارهاي غيررسمي تعداد كودكان كار ايراني را 7ميليون نفر تخمين ميزند كه گفته ميشود 40 درصد اين كودكان را كودكان مهاجر تشكيل ميدهد. اگرچه آمار و ارقام درستي از كودكان كار و خياباني وجود ندارد، اما نگاهي سطحي به لايههاي بيروني جامعه حكايت از افزايش آمار اين كودكان دارد و حالا كمتر چهارراه يا قطار مترويي است كه چندين كودك دستفروش براي تأمين نان شب خود و پول موادمخدر سرپرستانشان راه را بر عابران نبندند. با تمام اينها بهزيستي يكبار ديگر ميخواهد قانون سلب سرپرستي والدين «كودكان كار» و واگذاري سرپرستي آنها به بهزيستي را اجرايي كند يا لااقل يكبار ديگر كودكان كار فرصت بیابند تا با رسانهاي شدن چنين سازوكاري به تيتر رسانهها راه يابند و شايد توجه مسئولان را به خود جلب كنند.
نوجوان شدن قانون حمايت از كودكان
12 سال پيش بود كه آييننامه ساماندهي كودكان خياباني براي حمايت از اين كودكان تدوين شد. مطابق با اين آييننامه فرد كمتر از 18 سال تمام كه به صورت محدود يا نامحدود در خيابان به سر ميبرد، اعم از كودكي كه هنوز با خانواده خود تماس دارد و از سرپناه برخوردار است يا كودكي كه خيابان را خانه خود ميداند و رابطه او با خانواده به حداقل رسيده يا اساساً چنين ارتباطي وجود ندارد. طبق اين قانون 11 دستگاه دولتي در ساماندهي كودكان خياباني وظيفه دارند، اما اجراي اين قانون معلق ماند. سال 92 بود كه محمد نفريه، معاون اجتماعي بهزيستي از واگذاري مسئوليت كودكاني كه پدر و مادرهاي بدسرپرست دارند به بهزيستي خبر داد و گفت: اين قانون يكي از بندهاي لايحه حمايت از كودكان بزهديده است و در صورت تصويب در مجلس شوراي اسلامي به قضات اجازه ميدهد والدين ناشايست را خلع يد و سرپرستي آنان را به سازمان بهزيستي واگذار كنند.
وي در توضيحي درباره اين قانون گفته بود: «با وجود تلاش بهزيستي براي حمايت از كودكان كار و انتقال آنها به مراكز تحت پوشش سازمان در بسياري موارد چنانچه كودك داراي خانواده باشد با شكايت پدر و حكم قوهقضائيه از بهزيستي گرفته میشود و به خانواده و به تبع آن به خيابان برمیگردد و وارد چرخه آسيب میشود. والدين بسياري از اين كودكان افراد طمعكاري هستند كه با وجود اينكه از وضعيت مالي خوبي برخوردارند با سوءاستفاده از كودكان خود، آنها را ابزاري براي كسب درآمد بيشتر ميكنند.»
نيمه شهريور آغازي براي يك پايان
با تمام اينها همچنان شاهد كودكاني هستيم كه در مترو، خيابانها و گاهي وقتها در كارگاههاي زيرزميني و در شرايط بسيار سخت پيش از آنكه بزرگ شوند پيرشدني تدريجي را تجربه ميكنند و به خاطر سختي كار دچار بيماريهايي ميشوند كه خيليهايشان مخصوص سنين بالاست.
آنطور كه رئيس سازمان بهزيستي اطلاع ميدهد، قرار است طرحي اجرايي شود كه ميتواند به سلب سرپرستي از والدين «كودكان كار» و واگذاري سرپرستي آنها به بهزيستي بينجامد.
محسني بندپي ميگويد: «با قوهقضائيه همكاريهايي داشتيم و درخواست كرديم كودكاني كه سهبار طي طرحهاي ساماندهي به مراكز بهزيستي ارجاع و به خانواده تحويل داده ميشوند، بعد از سهبار سرپرستي آنها را از خانواده بگيريم و حداقل بهطور موقت به بهزيستي واگذار كنيم.»
به گفته وي سازمان بهزيستي و كميته امداد آماده كمك به خانوادههايي هستند كه به دليل فقر كودكان خود را به كار وادار ميكنند. اين طرح از نيمه شهريور ماه اجرا خواهد شد.
18 سالگي آغاز كابوس رها شدن بچههاي بهزيستي
قصه كودكان كار و خياباني حكايت پيچيدهاي است. حتي اگر اين قانون اجرايي هم شود كودكان كار و خياباني تا 18 سالگي فرصت دارند تحت حمايت بهزيستي باشند. هر سال حدود 800 تا 900 نفر بعد از 18سالگي از مراكز بهزيستي ترخيص ميشوند. سازمان بهزيستي در اين سالها 3 ميليون تومان به جوانان ترخيص شده ميداد تا زندگي مستقلي را شروع كنند. هرچند اين رقم به 7و 14ميليون تومان هم رسيد و قرار است تا 20 ميليون تومان هم برسد، اما حكايت رها شدن اين جوانان بدون هيچ حمايت و خانوادهاي در جامعه خود حكايت ايجاد چرخهاي ديگر براي آسيبهاي اجتماعي است.
