در روزهاي پاياني هر سال و مقارن با نظافت منازل در اين ايام با عنوان معمول خانه‌تكاني، مواردي از مسموميت با مواد شوينده به علت استفاده نادرست از برخي فرآورده‌هاي پاككننده خانگي گزارش مي‌شود، همان موادي كه اغلب زنان خانه‌دار براي انجام عمليات خانه‌تكاني از آن استفاده مي‌كنند و شايد به همين دليل نيز، بيشترين موارد مسموميت مربوط به زنان است. كاربرد فراوان مواد شوينده و پاك كننده از جمله جرم‌گيرها و مواد سفيدكننده در منازل موجب انتشار برخي از ذرات شيميايي خطرناك در حمام، آشپزخانه و سرويس‌هاي بهداشتي مي‌شود كه استفاده و تداوم اين مواد به همراه آب گرم اثر منفي آن را دوچندان مي‌كند. استفاده نادرست و بيش از حد مواد شوينده شيميايي منجر به مشكلات متعددي از قبيل اختلالات تنفسي، مشكلات پوستي و حتي آسيب به چشم مي‌شود. در مورد عوارض و پيامدهاي آن با آرزو دهقاني مدير روابط عمومي معاونت درمان وزارت بهداشت به گفتوگو نشسته‌ايم كه ماحصل آن را در ادامه مي‌خوانيد.
مشكلات تنفسي ناشي از استفاده بيش از حد مواد شوينده
آسيب‌هاي تنفسي و به خصوص آسيب به حنجره شايع‌ترين عارضه استفاده بي‌رويه از مواد پاككننده است. طبيعتاً مواد پاك كننده‌اي كه ايجاد گاز يا بخار مي‌كنند، خطرناك خواهند بود. به خصوص در افراد مبتلا به آسم احتمال ابتلا به اختلالات تنفسي ناشي از استفاده از مواد شوينده به خصوص اسپري‌هاي پاككننده بيشتر خواهد بود، ماده مؤثره مواد پاككننده داراي تركيباتي از قبيل كلر است كه به سرعت تبخير شده و منجر به آسيب حنجره مي‌شود.
از سوي ديگر استفاده از مواد سفيدكننده در فضاى بسته حمام و دستشويى به علت ايجاد گاز كلر، موجب تحريك راه‌هاى هوايى و در نهايت منجر به مسموميت استنشاقي مي‌شود كه با علائمي چون سرفه، خس‌خس سينه و تنگى‌نفس به ويژه در افراد داراى زمينه بيمارى‌هاى ريوى، همراه خواهد بود. گاهى افراد براى پاكيزگى بيشتر سطوح سراميكى از مخلوط وايتكس و تركيبات اسيدى بسيار قوى مانند جوهر نمك استفاده مى‌كنند كه به علت برخى فعل و انفعالات شيميايى موجب آزاد شدن بيشتر گاز كلر و در نتيجه تشديد علائم مسموميت مى‌شود. عواملي چون بالا بودن سن و داشتن بيماري‌هاي قلبي – ريوي احتمال ابتلا به اين نوع مسموميت را افزايش مي‌دهد.
مشكلات پوستي ناشي از مصرف بيش از حد مواد شوينده
يكي ديگر از عوارض استفاده نادرست از اين مواد شوينده مشكلات پوستى و مخاطى است. علت اين امر خاصيت سوزانندگى خفيف مواد شوينده است كه در نتيجه تماس طولانى با سطح پوست آن را تحريك نموده و حتي ممكن است منجر به زخم و بيماري‌هاي پوستي شود. معمولاً در روزهاى پايانى سال، مشكلات ناشى از تماس مستقيم پوست دست با مواد سفيدكننده و پاك كننده و حتى تماس زياد با آب و رطوبت بشدت افزايش مى‌يابد. شايع‌ترين بيماري پوستي ناشي از تماس پوست دست با مواد شوينده و آب به مدت زياد اگزما است كه با علائمي چون خارش، قرمزى و خشكى پوست و تاول‌هاى ريز همراه خواهد بود. علائم اين بيمارى اغلب در كف دست و روى نوك انگشتان بروز مي‌كند از سوي ديگر كار زياد دست با آب و مرطوب بودن آن به مدت طولاني منجر به بيماري‌هاي قارچي پوستى مى‌شود. در صورت عدم درمان به موقع اين نوع بيماري پوست ملتهب شده و ترك مي‌خورد. يكي ديگر از عوارض استفاده مكرر از سفيد‌كننده‌ها (به‌خصوص بدون دستكش) از بين رفتن چربي پوست در آن ناحيه و در نتيجه خارش، سوزش، زخم، ترشحات آبكى و چركى خواهد بود. در اين حالت براي پيشگيري از بدتر شدن اختلالات پوستي و كاهش خشكي پوست، بهترين كار استفاده از كرم‌هاى حاوى اوره، گليسيرين، وازلين و غيره است.
عوارض چشمي ناشي از استفاده نادرست مواد شوينده
اغلب مواد شيميايي به خصوص مواد شوينده و رنگ‌بر‌ها از جمله مواد خطرناكي هستند كه در صورت عدم احتياط منجر به آسيب‌هاي چشمي مي‌شوند. در صورت تماس اين مواد با چشم قرنيه به شدت آسيب مي‌بيند و حتي در مواردي كه ماده شيميايي قوي‌تر باشد كره چشم سوراخ خواهد شد. از سوي ديگر استفاده نادرست از برخي مواد شوينده منجر به زخم پلك، چسبندگي پلك، چسبندگي پلك به چشم شده و حتي در بعضي موارد منجر به از بين رفتن كامل بينايي فرد خواهد شد. سوختگي شيميايي در چشم، درد زيادي دارد و ايجاد آسيب شديدي مي‌كند. در اين موارد بايد با اورژانس 115 تماس بگيريد. شست‌وشوي آرام چشم با آب حدود 20 دقيقه، اولين اقدام است. شما بايد پلك‌ها را باز كرده و آب را روي سطح چشم بريزيد. اين عمل را از زاويه داخلي چشم انجام دهيد. به صورتي كه آب از زاويه خارجي چشم خارج شود. همچنين مي‌توانيد صورت مصدوم را زير دوش يا شلنگ بگيريد. اين شست‌وشو را تا زمان انتقال انجام دهيد. پس از 20 دقيقه شست‌وشو، چشم را با يك گاز استريل پوشانده و پانسمان نماييد.
خطر مسموميت كودكان با مواد شوينده
علاوه بر مسموميت خانم‌ها با مواد شيميايي و پاككننده در اين ايام، به علت بى‌دقتى و سهل‌انگارى، مواد پاككننده و سفيدكننده در دسترس كودكان قرار گرفته و احتمال تماس آنها با اين مواد و ابتلا به مسموميت استنشاقي، پوستي و حتي خوراكي افزايش مي‌يابد. بلع اين مواد توسط اطفال نيز منجر به التهاب و سوختگى دستگاه گوارش مى‌شود. والدين در صورت مسموميت خوراكى فرزندان، نبايستي آنها را وادار به استفراغ كنند، زيرا اين كار موجب آسيب‌ديدگى و سوختگى بيشتر دستگاه گوارش مى‌شود. بنابراين بهتر است تا رساندن مصدوم به بيمارستان يا مراكز درمانى، عمل رقيق‌سازى با آب يا شير صورت گيرد و به دفعات و به مقدار ۳۰ تا ۵۰ سى‌سى به كودك، شير يا آب خورانده شود.
توصيه‌هاي پيشگيرانه
اولين مورد براي پيشگيري از ابتلا به عوارض ياد شده، خودداري از مصرف بي‌رويه مواد پاككننده است. حتي‌الامكان از شوينده‌هايي كه آسيب كمتري به دنبال خواهد داشت، استفاده نماييد، مثلاً استفاده از پودرهاي شوينده آنزيم‌دار، زيرا استفاده از آنها نسبت به استفاده از مواد سفيدكننده‌اي كه داراي بخار است، مطمئن‌تر است. سعي كنيد مواد شوينده شيميايي كه بخار توليد مي‌كند را از برنامه تميزكاري حذف كنيد، مگر آنكه در جايي باشيد كه جريان سريع هوا، بخارات را پراكنده مي‌كند. در غير اين صورت هر چقدر هم كه احتياط كنيد باز هم احتمال آسيب وجود دارد. هميشه محصولات شيميايي و شوينده را در ظرف اصلي خود نگهداري كنيد. هيچ‌گاه اين مواد را در ظرف مواد خوراكي (مانند بطري نوشابه) نگهداري نكنيد. اين كار موجب مصرف اشتباهي اين مواد توسط كودكان به عنوان نوشيدني مي‌شود. بدترين شكل استفاده از مواد پاككننده و شوينده اين است كه آنها را با آب گرم مخلوط كرده يا از آنها در محيط‌هاي در بسته‌اي كه بخار آب وجود دارد، استفاده كنيد. بنابراين هنگام استفاده از مواد شيميايي و فرآورده‌هاي شوينده و پاككننده پنجره‌ها را باز كنيد تا هوا به خوبي در محيط جريان داشته باشد. از مخلوط كردن مواد شيميايي مانند جوهر نمك با فرآورده‌هاي سفيدكننده خودداري كنيد. بخارات و گازهاي ناشي از اين تركيبات بسيار سمي و خفه‌كننده است.
