جوان آنلاین: سود زعفران ایرانی، این گرانترین ادویه جهان که حدود ۹۰ درصد تولید آن در ایران انجام میشود در سایه ضعف تکنولوژی تولید و نبود بستر مناسب صادرات به جیب کشورهای دیگر میرود. گزارشها نشان میدهد برخی کشورهای مقصد صادرات زعفران ایران، بخش قابل توجهی از زعفرانهای ایرانی را با بستهبندی مجدد به سایر بازارهای مصرف و بعضاً بهنام محصول کشور خود، صادرات مجدد میکنند.
تولید زعفران در فلات مرکزی ایران اگرچه از دیرباز مرسوم بوده و کشورمان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران دنیا محسوب میشود، اما اثرگذاری ایران در بازار بینالمللی این محصول به اندازه سهمش در تولید و تجارت آن نیست. در طول سالهای گذشته برخی کشورها از جمله اسپانیا توانسته است اثرگذاری بهمراتب جدیتری در بازار زعفران دنیا داشته باشد. این در شرایطی است که ۸۵ تا ۹۰ درصد زعفران جهان در ایران تولید میشود.
رشد صادرات غیررسمی زعفران
بررسی آمار تولید، تجارت رسمی و مصرف داخلی این محصول حکایت از آن دارد که سهم بزرگی از زعفران تولید شده در کشور در قالب غیررسمی یا قاچاق، در سطح بینالمللی معامله میشود. در همینحال با توجه به محدویتهای پیش روی صادرات رسمی این محصول اعم از بوروکراسیهای پیچیده و... فروش رسمی زعفران به بازار جهانی فاقد توجیه اقتصادی است.
در چنین شرایطی شاهد رونق قاچاق این طلای سرخ رنگ و از دست رفتن سرمایههای ملی هستیم. گزارشها حاکی از آن است ماهانه ۱۰ تن زعفران از مرزهای کشور قاچاق میشود.
علی حسینی، عضو شورای ملی زعفران در این باره با اشاره به آمار بالای قاچاق زعفران از کشور گفت: «اگر بستر مناسب برای صادرات قانونی داشته باشیم، شاهد رشد صادرات خواهیم بود. با توجه به موانع سد راه صادرات بدیهی است قاچاق رونق میگیرد که متأسفانه نسبت به حفظ منافع ملی، بازگشت ارز و کارآفرینی تعهدی ندارند.»
حسینی از افزایش دو، سه برابری قیمت زعفران نسبت به سال قبل خبر داد و افزود: «افزایش قیمت زعفران نویدی برای کشاورزان است که به تولید در سالهای آینده دلگرم شوند، حال اگر دولت یا نهادها نتوانند به وظایف خود عمل کنند نمیتوان انتظار داشت تولیدکننده به ارزش واقعی محصول خود دست یابد.» عضو شورای ملی زعفران حداقل قیمت هرکیلو زعفران را۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیون و حداکثر ۲۰۰ تا ۲۲۰ میلیون تومان اعلام کرد و گفت: «با رفع موانع صادراتی و نیاز دنیا به زعفران، ظرفیت دستیابی به بالاترین رقم صادرات را داریم. گفتنی است برای صادرات هرکیلو زعفران بین ۳ تا ۴ هزار دلار ارزآوری خواهیم داشت.»
سایه ضعف تکنولوژی تولید بر سر زعفران ایرانی
تکنولوژی فرآوری در تولید زعفران نقش بسزایی دارد. گل زعفران که کشاورز از زمین میچیند، نیاز به جداسازی کلالهها دارد. هر گل شامل سه کلاله است و در ایران این جداسازی به صورت دستی انجام میشود که فرایندی زمانبر و پرچالش است. هر کارگر روزانه تنها حدود ۳۰ گرم کلاله جداسازی میکند، در حالی که یک دستگاه میتواند روزانه حداقل ۲۰ کیلوگرم کلاله را جداسازی کند. استفاده از این دستگاهها به شدت هزینهها را کاهش میدهد و در شرایط تولید سنتی، ماندگاری و رقابتپذیری زعفران در بازار جهانی به خطر میافتد. در سالهای گذشته دستگاه جداسازی کلاله به کشور وارد نشده است، درحالیکه این دستگاه تأثیر بسزایی بر فرآوری زعفران و تولید کروسین زعفران دارد.
نقش جدی زعفران در پایداری زندگی اجتماعی و اقتصادی
کشت زعفران در سنتهای روستایی ایران بهویژه در استانهای خراسان رضوی و جنوبی، ریشهای عمیق دارد و معیشت صدها هزار کشاورز خرد را تأمین و انتقال دانش نسل به نسل را تضمین میکند. با توجه به نقش جدی زعفران در پایداری زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم بهخصوص در منطقه خراسان، بررسی ناکارآمدیهای حاکم بر این صنعت جای بحث و بررسی دارد. توجه به این نکته مهم ضروری به نظر میرسد که اشتغال مستقیم در زنجیره تولید زعفران حدود ۷۰۰ هزار نفر برآورد میشود که حکایت از اهمیت و اثرگذاری این زنجیره مهم بر اقتصاد کشور دارد.
پیمان فلسفی، رئیس فراکسیون کشاورزی پویا و امور عشایر مجلس با تأکید بر اینکه صنعت زعفران سهم بیبدیلی در توسعه بازارهای غیرنفتی و ایجاد اشتغال پایدار دارد به اهمیت استفاده از فناوریهای پیشرفته در این حوزه تأکید کرد و با اشاره به راهاندازی بزرگترین مزرعه زعفران جهان در سمنان گفت: «این مجموعه بزرگترین مزرعه زعفران جهان را با مساحت صد هکتار در اختیار دارد که علاوه بر کشت انبوه، به فناوری پیشرفته استخراج «کراسین» از زعفران دست یافته است. کراسین، ماده مؤثره و فرآورده جانبی بسیار باارزش زعفران است که ارزش اقتصادی آن از خود زعفران بالاتر است و میتواند میلیونها دلار ارزش افزوده برای کشور به ارمغان آورد.»
ظرفیت میلیارد دلاری زعفران ایران
زعفران بهعنوان محصولی پربها و مقاوم به خشکی، نقش مهمی در کشاورزی پایدار مناطق خشک، امنیت غذایی و توسعه روستایی ایفا میکند. با توجه به ارزش حدود ۴ هزار دلاری هر کیلو زعفران درصورت صادرات سالانه ۳۰۰ تن زعفران از ایران ۲/۱ میلیارد دلار ارزآوری خواهیم داشت.
کشورهای اسپانیا، امارات، چین و افغانستان در طول سالیان گذشته همواره در صدر خرید زعفران از ایران بودهاند. البته بررسیها نشان میدهد این کشورها خود مصرفکننده تمامی زعفرانهای وارداتی ایران نبودهاند و بخش قابل توجهی از آن را به سایر بازارهای مصرف صادرات مجدد میکنند.
برای بهرهبرداری حداکثری از ظرفیت صادرات زعفران و جلوگیری از هدررفت سرمایه ملی ضروری است دولت و نهادهای مسئول با ایجاد بستر مناسب صادرات، رفع موانع قانونی و کاهش بوروکراسی، مسیر فروش رسمی را تسهیل کنند. بهکارگیری فناوریهای نوین در فرآوری و بستهبندی، ورود دستگاههای مکانیزه جداسازی کلاله و توسعه محصولات با ارزش افزوده مانند کراسین میتواند هزینهها را کاهش و رقابتپذیری زعفران ایران در بازار جهانی را افزایش دهد. همچنین فرهنگسازی در میان تولیدکنندگان و نظارت بر کارتهای بازرگانی اجارهای میتواند از قاچاق جلوگیری و درآمد واقعی کشاورزان و کشور را تضمین کند.
