جوان آنلاین: در سالی که لبنان پس از جنگ با اسرائیل، شهادت دبیرکل حزب‌الله لبنان و تحولات مرتبط با مقاومت لبنان وارد مرحله‌ای تازه شد، تشکیل دولت جدید این کشور در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ نقطه عطفی در جهت‌گیری روابط بیروت و تهران بود. دولتی که از همان ابتدا رویکردی نه چندان دوستانه در برابر جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرد و نخستین تصمیم بحث‌برانگیز خود را همزمان با فراهم شدن مقدمات مراسم تشییع سیدحسن نصرالله و سیدهاشمی صفی‌الدین، دبیران کل شهید حزب‌الله نشان داد؛ جایی که با ادعای تهدیدات اسرائیل، ورود هواپیما‌های ایرانی به فرودگاه بیروت ممنوع شد. این ممنوعیت، که انتظار می‌رفت موقتی باشد، تا امروز همچنان ادامه دارد و به یکی از نشانه‌های سردی روابط دو کشور در یک سال گذشته تبدیل شده است.
با وجود افزایش اظهارات ضدایرانی در میان برخی مقامات لبنانی، سطحی از ملاحظه دیپلماتیک همچنان رعایت شد؛ تا آنجا که حتی در بحبوحه کمپین‌های مخالفت با سفر علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی به بیروت که خواستار خودداری رئیس‌جمهور جوزف عون و نخست‌وزیر نواف سلام از دیدار با این مقام ارشد ایرانی بودند، هر دو مقام لبنانی پروتکل‌های اولیه روابط بین‌الملل را رعایت و گفت‌و‌گو‌های محتوایی با او انجام دادند. با این حال، در میان اعضای دولت، چهره‌ای وجود دارد که پیشینه تشکیلاتی‌اش از همان ابتدا زمینه‌ساز موضع‌گیری‌های تند بوده و امروز نیز در خط مقدم تقابل با تهران قرار گرفته است، هرچند نمی‌توان مواضع او را تماما شخصی و تشکیلاتی دانست و این فضای کلی لبنان است که وزیر امور خارجه این کشور اجازه می‌دهد چنینی رویکردی را در قبال ایران در پیش بگیرد.
درخواست مذاکره در کشور ثالث و یک مناظره توییتری
در تازه‌ترین تحول در روابط تهران و بیروت، یوسف رجی، وزیر امور خارجه لبنان در گفت‌وگویی با شبکه MTV گفت: «درباره مذاکرات، می‌خواهم یک نکته را به تو بگویم: من هیچ تابویی درباره هر چیزی که به نفع مردمم باشد ندارم، و هیچ خط قرمزی در مذاکرات ندارم.» وی خطاب به مجری این برنامه نیز گفت: «از طرف تو و از طرف‌ام‌تی‌وی، همین حالا درخواست، خواهش و دعوت میکنم از وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، آقای عراقچی، که من و او در یک کشور بی‌طرف، مانند سوئیس، دیدار کنیم و امیدوارم به نتیجه برسیم.»
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان با انتشار سخنان همتای لبنانی خود نیز در حساب کاربری ایکس نوشت: «دوست عزیز، وزیر امور خارجه لبنان، یوسف رجی در گفت‌وگویی با شبکه MTV من را به مذاگره دعوت کرد. ما در امور داخلی لبنان دخالت نمی‌کنیم، اما از هر گفت‌وگویی با هدف تقویت روابط دوجانبه ایران و لبنان استقبال می‌کنیم و نیازی به کشور ثالث نیست. من از همکارم یوسف برای سفر به تهران دعوت میکنم و همچنین با کمال میل آماده‌ام در صورت دریافت دعوت رسمی، به بیروت سفر کنم.»
این پاسخ دیپلماتیک وزیر امور خارجه کشورمان توپ را به زمین طرف مقابل انداخت و سکوتی چهار روزه را از سوی وزیر امور خارجه لبنان به همراه داشت، اما این سیاستمدار لبنانی پس از چند روز با اشاره غیرمستقیم به سخنان علی‌اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه پیشین در پاسخ به سخنان عراقچی، در حساب ایکس خود نوشت: «وزیر امور خارجه ایران، واقعا مایل بودم سخنان شما را درباره اینکه ایران در امور داخلی لبنان دخالت نمی‌کند را باور کنم، تا زمانی که مشاور رهبر عالی‌تان به ما توصیه کرد چه چیزی در لبنان مهم است و به ما در خصوص پیامد‌های خلع سلاح حزب الله هشدار داد.»
سخنان وزیر امور خارجه لبنان در واکنش به این جمله ولایتی بود که «امروز وجود حزب‌الله از نان شب هم برای لبنان واجب‌تر است.»
رجی پیش از این نیز در واکنش به گفت‌وگویی تلویزیونی از سوی وزیر امور خارجه ایران، در حساب ایکس خود واکنش نشان داده و ایران را به دخالت در امور داخلی لبنان متهم کرده بود. سیدعباس عراقچی در این برنامه در پاسخ به سوالی در خصوص تلاش‌ها برای خلع سلاح حزب‌الله گفته بود «این نخستین بار نیست که تلاش‌هایی برای خلع سلاح حزب‌الله و از کار انداختن سلاح مقاومت صورت گرفت. علت این تلاش‌ها هم روشن است؛ طرف مقابل در صحنه عمل دیده که سلاح‌های مقاومت چه توانمندی‌هایی دارد و چه تاثیری می‌تواند در معادلات میدانی بگذارد. اکنون نیز با تصور اینکه حزب‌الله در جریان درگیری‌های اخیر ضرباتی متحمل شده، گمان میکنند فرصت مناسبی برای اجرای این ظرح فراهم شده است.»
وزیر امور خارجه همچنین با تاکید بر اینکه «این مجموعه اکنون از توان کافی برای دفاع از خود برخوردار است.» گفته بود «البته هر تصمیمی در نهایت، تصمیمی است که خود حزب‌الله اتخاذ خواهد کرد. ما به عنوان یک حامی، از دور حمایت‌های خود را انجام می‌دهیم، اما در تصمیم گیری‌های آنها دخالت نمی‌کنیم.»
وزیر امور خارجه لبنان در واکنش به این سخنان عراقچی، آنچه دخالت در امور داخلی لبنان نامید را مردود و محکوم دانست و نوشت: «این اظهاران خدشه به حاکمیت، وحدت و ثبات لبنان محسوب می‌شود و نوعی دخالت در امور داخلی و تصمیمات حاکمیتی این کشور به شمار می‌آید روابط میان کشور‌ها باید صرفا بر پایه احترام متقابل، برابری، عدم مداخله در امور داخلی و پایبندی کامل به تصمیمات نهاد‌های قانونی و مشروع برقرار باشد.
تدخل بشؤون البنان؟!
یکی از تحولات مهم یکسال اخیر در روابط ایران و لبنان، اما سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی به بیروت بود که در میانه حاشیه‌های فراوان انجام شد و شایعات پیرامون جزئیاتش همچنان ادامه دارد. علی لاریجانی مردادماه سال جاری و در نخستین سفر خارجی پس از انتصاب مجدد به سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی پس از عراق راهی لبنان شد تا با مقامات این کشور دیدار و مواضع تهران را برای مقامات بیروت تشریح کند.
یکی از حاشیه‌های مهم سفر این سیاستمدار ارشد ایرانی، حضور در جمع خبرنگاران لبنانی پس از دیدار با نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان بود که لاریجانی در جریان در این کنفرانس مطبوعاتی به برخی سوالات تند رسانه‌های ضدایرانی پاسخ داد. دبیر شورای عالی امنیت ملی در پاسخ به سوالی که ایران را به دخالت در امور داخلی لبنان (تدخل بشؤون البنان) متهم میکرد، گفت: «شما تلاش نکنید که موضع رسمی ایران را تغییر بدهید. من مسئول امنیت ملی ایران هستم و این را صریح می‌گویم که ایران هیچ قصدی برای دخالت در امور هیچ کشوری، از جمله لبنان، ندارد. دولت لبنان با همه طوایف گفت‌و‌گو می‌کند و به یک نتیجه می‌رسد، و هر نتیجه‌ای که به آن برسد، ما آن را می‌پذیریم. کسی که در امور لبنان دخالت می‌کند، آن کسی است که از هزاران کیلومتر دورتر برای شما برنامه و جدول زمانی ارائه می‌دهد. ما هیچ برنامه‌ای به شما نداده‌ایم.» اشاره لاریجانی به سخنان مداخله‌جویانه تام باراک، فرستاده ایالات متحده در امور لبنان بود.
دبیر شورای عالی امنیت ملی مهرماه نیز برای حضور در مراسم سالگرد شهادت سیدحسن نصرالله، دبیرکل فقید حزب‌الله به لبنان سفر کرد. لاریجانی در جریان این سفر با نواف سلام، نخست وزیر و نبیه بری، رئیس پارلمان این کشور دیدار و گفت‌و‌گو کرد. دبیر شورای عالی امنیت ملی در جریان این شفر نیز در پاسخ به سوال خبرنگاری که ادعای فرستاده ایالات متحده را تکرار و عنوان کرد که «حزب‌الله ماهانه ۶۰ میلیون دلار کمک مالی دریافت می‌کند»، گفت: «فکر میکنم آقای باراک از روی عصبانیت این سخنان را مطرح کرده است، یک دفعه در همین مکان هم عصبانی شد.»
اظهارات ضد ایرانی و اتهامات به تهران واکنش نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان را نیز در پس داشت. نبیه بری در همین چهارچوب در اظهاراتی با تاکید بر اینکه «ایران دوست لبنان است و دوست باقی خواهد ماند» گفت: «اگر مخالفتی با اظهارات ایران براساس این تصور وجود دارد که آنها به حاکمیت لبنان آسیب می‌رسانند، ما خواستار بررسی دقیق اظهارات مقامات آمریکایی و دیگران هستیم»
هیچ مداخله‌ای در امور داخلی لبنان نداریم
موضوع سردی روابط ایران و لبنان و اتهاماتی که بصورت مستمر از سوی مقامات و رسانه‌های این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح می‌شود، یکی از سوالاتی است که در اکثر قریب به اتفاق نشست‌های سخنگوی وزارت امور خارجه از اسماعیل بقائی پرسیده می‌شود و جمله ثابت در همه پاسخ‌های سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز تاکید بر این واقعیت است که «هیچ مداخله‌ای در امور داخلی لبنان نداریم».
بقائی در نشست روز یکشنبه هفته گذشته نیز در پاسخ به سوالی در خصوص اظهارات وزیر امور خارجه لبنان مبنی بر آمادگی برای مذاکره با ایران گفت: «ما با لبنان رابطه خوبی داریم و سفارتخانه‌های دو کشور فعال هستند. روابط ایران و لبنان همواره طولانی، مبتنی بر احترام متقابل و متکی بر منافع مشترک بوده است. دوستی و انس عمیقی که میان مردم ایران و مردم لبنان وجود دارد، نیازی به توضیح و تشریح ندارد.»
وی افزود: «صحبت‌هایی که وزیر خارجه لبنان مطرح کردند، بلافاصله با پاسخ مثبت وزیر امور خارجه کشورمان همراه شد. فرمایش وزیر امور خارجه ایران نیز کاملاً روشن و سریع بود که ما هیچ مداخله‌ای در امور داخلی لبنان نداریم و مسائل لبنان مربوط به خود لبنانی‌هاست. در عین حال، همواره آماده تعامل و گفت‌و‌گو با دولت لبنان هستیم. همان‌طور که در یکی دو ماه اخیر نیز مشاهده شد، مذاکرات خوبی میان دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و طرف‌های لبنانی برگزار شد و همچنین دیدار‌های مثبتی بین وزیر امور خارجه ایران و همتای لبنانی او در حاشیه چند نشست منطقه‌ای و بین‌المللی انجام گرفته است.»
وزیر امور خارجه مردادماه سال جاری نیز با حضور در برنامه «میز دیپلماسی» خبرگزاری ایرنا نیز در خصوص موضوع روابط جمهوری اسلامی ایران با لبنان گفت: ما هیچ دخالتی در امور داخلی لبنان نکرده‌ایم و قصد هم نداریم انجام دهیم. مسائل لبنان مربوط به خود لبنانی‌ها است و در گفت‌و‌گو‌های ملی باید حل و فصل شود؛ گفت‌و‌گو‌های بین طوایف و گروه‌های مختلف در خصوص مسائل دفاعی. ولی این به این معنی نیست که ما دیدگاه خودمان را ابراز نکنیم. اگر ما آمدیم و گفتیم که به نظر ما بهتر است به این شکل حل و فصل شود، به این معنی نیست که ما دخالت می‌کنیم. کما اینکه دیگران هم طرح می‌دهند. اگر این بیان دیدگاه از طرف ما دخالت است، پس کسانی که طرح می‌دهند و حضور دارند در صحنه سیاسی لبنان و ایفای نقش میکنند، اسمش چیست؟ ما دیدگاه‌های خودمان را بیان کرده‌ایم، از جمله در خصوص سلاح مقاومت، ما یک دیدگاه کاملاً مشخص داریم. سلاح مقاومت، عرض میکنم، اختصاصی به لبنان است و جای دیگری ندارد.»
پیچیدگی‌ها و فرصت‌های روابط تهران-بیروت
تحولات یک سال گذشته در روابط ایران و لبنان، دوره‌ای پرتلاطم و همزمان آموزنده بوده است که نشان می‌دهد پیچیدگی‌های سیاست داخلی لبنان، تحولات منطقه‌ای و فشار‌های خارجی، مستقیماً بر رفتار دیپلماتیک این کشور و مواجهه‌اش با ایران تأثیر گذاشته است. این وضعیت نشان می‌دهد که ایران در عین رعایت اصل عدم مداخله در امور داخلی لبنان، توانسته خطوط راهبردی خود را تثبیت کرده و از موضعی متوازن، ظرفیت دیپلماسی منطقه‌ای خود را به نمایش بگذارد.
دعوت وزیر امور خارجه لبنان برای مذاکره در کشور ثالث و پاسخ سریع و دیپلماتیک ایران، نمونه‌ای از بازی پیچیده‌ای است که تهران در آن همزمان به دنبال احترام به حاکمیت لبنان، تقویت روابط دوجانبه و حفظ جایگاه حزب‌الله به عنوان عنصر تعیین‌کننده امنیت ملی لبنان است. مواضع روشن ایران در خصوص عدم دخالت، حمایت از مقاومت و آمادگی برای گفت‌و‌گو‌های مستقیم، نشان می‌دهد که تهران توانسته میان اصول راهبردی و انعطاف‌پذیری دیپلماتیک توازن ایجاد کند و از فشار‌های رسانه‌ای و سیاسی طرف مقابل عبور کند، بدون آنکه خطوط قرمز امنیتی و استراتژیک خود را به خطر بیندازد.
به طور کلی، تحولات یک سال اخیر بازتاب‌دهنده این واقعیت است که روابط ایران و لبنان نه صرفاً مبتنی بر تعامل رسمی میان دولت‌ها، بلکه متکی بر شبکه‌ای از ملاحظات داخلی، مقاومت مردمی و محاسبات راهبردی منطقه‌ای است. ایران با مدیریت هوشمندانه این تعاملات، توانسته ضمن تقویت وجهه خود به عنوان شریک مطمئن و پایبند به اصول، مسیر گفت‌و‌گو و همکاری دوجانبه را باز نگه دارد و با این رویکرد، ظرفیت‌های لازم برای کاهش تنش‌ها و حفظ ثبات بلندمدت در لبنان و منطقه را فراهم سازد. این تجربه نشان می‌دهد که حتی در شرایط بحران و فشار سیاسی، دیپلماسی مبتنی بر احترام متقابل، اصول روشن و تعامل راهبردی می‌تواند روابط پیچیده را مدیریت و افق همکاری‌های بلندمدت را حفظ کند.
در همین چهارچوب، برای مدیریت و بهبود روابط دو کشور در افق پیش رو، توجه به دو محور کلیدی ضروری به نظر می‌رسد:
۱. تقویت گفت‌و‌گو‌های مستقیم و شفاف: تجربه یک سال اخیر نشان داد که پاسخگویی سریع و روشن ایران به اظهارات طرف لبنانی و حفظ کانال‌های رسمی دیپلماتیک می‌تواند تنش‌ها را کاهش دهد. ادامه دیدار‌های مستقیم میان مقامات ارشد دو کشور، به‌ویژه در موضوعات امنیتی و سیاسی، می‌تواند اعتماد متقابل را افزایش دهد و زمینه‌ساز همکاری‌های عملی شود.
۲. تاکید بر احترام متقابل و حاکمیت ملی: ایران با تداوم رعایت اصل عدم مداخله در امور داخلی لبنان و مدیریت بیان مواضع از کانال رسمی که همان وزارت امور خارجه است و طرف لبنانی با پایبندی به این اصل، می‌توانند از تشدید تنش‌های رسانه‌ای و سیاسی جلوگیری کنند. شفاف‌سازی خطوط قرمز و حوزه‌های مشترک منافع، امکان پیشگیری از سوءتفاهم‌ها و مدیریت بحران‌های احتمالی را فراهم می‌آورد.
