جوان آنلاین: ایجاد کسبوکار از جمله زمینه‌هایی است که می‌تواند نواحی روستایی را از وضعیت ناتوانی خارج کند. پیش‌نیاز محقق‌شدن این مهم، شناخت مراکز دارای امتیاز و اولویت در سه بخش کشاورزی، صنعت‌و‌خدمات است. کرمانشاه دارای ظرفیت‌های اقتصادی بسیار زیادی است که در سال‌های اخیر بخشی از انگیزه مهاجرت معکوس را شکل داده است. محور اصلی این ظرفیت‌ها، کشاورزی مدرن، پرورش ماهی سردآبی، دامداری سبک، گیاهان دارویی، صنایع‌دستی، گردشگری روستایی و انرژی‌های تجدیدپذیر است.
پدیده مهاجرت بی‌رویه از روستا به شهر یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور در دهه‌های اخیر بوده است. یکی از مهم‌ترین راهکار‌های رفع این مشکلات، تشویق برای مهاجرت معکوس به نقاط روستایی است. به همین دلیل، شناخت عوامل مؤثر بر مهاجرت معکوس به موضوع بسیاری از جلسات و نشست‌های مسئولان تبدیل شده است. با اینکه گروهی از کارشناسان معتقدند مهاجرت معکوس یک امر خودجوش است که اگر تداوم داشته باشد، می‌تواند راهکاری بسیار مؤثر برای احیای دوباره روستا‌ها باشد و جان تازه‌ای به هویت و کارکرد روستا ببخشد، اما بدون تأمین زیرساخت‌ها و امکانات مورد نیاز در روستا‌ها و مهیانبودن فرصت‌های شغلی، مهاجرت معکوس صورت نمی‌گیرد.
مینو دارایی، محقق و آسیب‌شناس با بیان اینکه سال‌هاست مهاجرت به کلانشهرها، داستان و رؤیای جوانان برای یافتن کار و فرصت‌های بهتر بوده، اما حالا مسیر معکوسی در حال شکل‌گیری است، می‌گوید: «بسیاری از جوانان خسته از هزینه‌های سنگین مسکن، شلوغی و محدودیت‌های شغلی به زادگاه خود، یعنی شهر‌های کوچک و روستا‌ها بازمی‌گردند. این بازگشت فقط یک جابه‌جایی فیزیکی نیست، بلکه نشانه تغییر نگاه به موفقیت و کیفیت زندگی است.»
او ادامه می‌دهد: «گروهی از این بازگشت‌کنندگان، با تجربه، مهارت و خلاقیت خود فرصت‌های تازه‌ای خلق می‌کنند. کارگاه‌های کوچک، مزارع ارگانیک، اقامتگاه‌های بومگردی و کسب‌وکار‌های اینترنتی نمونه‌هایی از این تحولند. این روند نه تنها زندگی شخصی آنان را بهبود بخشیده، بلکه اقتصاد محلی را نیز متحول کرده و امید اجتماعی را افزایش داده است.»
به گفته این آسیب‌شناس، خانواده‌ها و جوانان محلی اکنون می‌بینند موفقیت محدود به کلانشهرها نیست و می‌توان با کمی همت در زادگاه خود زندگی باکیفیت و آینده‌ای روشن ساخت.
اقتصاد پویا و پایدار روستا‌ها
استان کرمانشاه طی سال‌های اخیر شاهد مهاجرت‌های معکوس به روستاهایش بوده و این اتفاق در آمار و ارقام هم وضعیت خوبی را نشان می‌دهد. در سال ۱۴۰۳، حدود ۵۵ روستا در کرمانشاه شاهد مهاجرت معکوس بوده‌اند و نزدیک به هزار و ۲۰۰ جوان از شهر به زادگاه خود بازگشته‌اند. این افراد اغلب با تسهیلات «صندوق کارآفرینی امید» و «طرح توسعه مشاغل خانگی» توانسته‌اند، فعالیت‌هایی در حوزه دام سبک، گردشگری و صنایع تبدیلی راه بیندازند.
کافی است سری به روستا‌ها و شهرستان‌های مختلف کرمانشاه بزنیم. مثلاً در مناطق پاوه، روانسر و دالاهو تولید گیاهان دارویی مانند زعفران و گل‌محمدی رشد چشمگیری داشته و به اشتغال پایدار برای صد‌ها خانوار انجامیده است. در ثلاث باباجانی و گیلانغرب نیز توسعه پرورش ماهی در استخر‌های خاکی و استارتاپ‌های فروش آنلاین محصولات روستایی زمینه بازگشت ده‌ها جوان را فراهم کرده است. کارشناسان در مقابل این سؤال که چه اقتصادی باید در روستا فعال شود که جوانان با امید واقعی برگردند، یک جواب دارند و آن هم «احیای اقتصاد بومی» است.
چندی قبل و در یکی از نشست‌های شورای برنامه‌ریزی استان، استاندار کرمانشاه بر ضرورت حمایت از روند مهاجرت معکوس تأکید کرد. منوچهر حبیبی می‌گوید: «اگر اقتصاد روستا‌ها پویا و پایدار شود، می‌توان نه‌تنها مانع خروج جوانان شد، بلکه زمینه بازگشت آنان را نیز فراهم کرد.»
به گفته استاندار، کرمانشاه ظرفیت‌های گسترده‌ای در کشاورزی، صنایع‌دستی و گردشگری دارد که در صورت بهره‌برداری صحیح، می‌تواند به موتور اشتغال و امید در استان تبدیل شود. نمی‌توان از موفقیت مهاجرت معکوس گفت و نقش اینترنت را نادیده گرفت. بسیاری از جوانان با اتکا به شبکه‌های اجتماعی، فروشگاه‌های اینترنتی و تبلیغات آنلاین توانسته‌اند بازار محصولات‌شان را فراتر از روستا و شهر کوچک‌شان گسترش دهند. اینترنت به آنها اجازه داده است تا هم از آرامش و هزینه‌های کمتر زندگی روستایی بهره ببرند و هم از فرصت‌های بزرگ تجاری شهر‌ها جا نمانند.
زیرساخت‌ها را مهیا کنید
دکتر مجید ابهری، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در مورد پدیده مهاجرت معکوس معتقد است که در سال‌های اخیر، به‌ویژه در میان جوانان، این اتفاق رنگ و بویی تازه یافته است. او می‌گوید: «دیگر همه موفقیت را در کلانشهرها نمی‌بینند؛ سختی‌های زندگی شهری، گرانی مسکن و ترافیک بسیاری را به بازگشت به زادگاه‌شان ترغیب کرده است. این نسل با تجربه زندگی شهری و مهارت‌های کسب شده، به دنبال کیفیت زندگی بالاتر، آرامش ذهنی و ارتباط نزدیک با خانواده و جامعه است.»
ابهری ادامه می‌دهد: «افزایش هزینه‌های شهری، گسترش اینترنت و امکان راه‌اندازی کسبوکار آنلاین در همه نقاط، حمایت‌های محدود دولتی و عطش جوانان برای زندگی متعادل و معنا‌دار آنها را به سمت روستا‌ها سوق داده است. اکنون یک جوان در روستایی کوچک می‌تواند با دانش و تجربه خود کسب‌وکار‌هایی در کشاورزی، گردشگری، صنایع دستی یا خدمات آنلاین راه‌اندازی کند. این بازگشت نه بازگشت به گذشته، بلکه فرصتی برای خلق آینده‌ای پایدار است که هم آرامش زندگی و هم توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه را ممکن می‌سازد.»
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه مهاجرت معکوس بدون چالش نیست، توضیح می‌دهد: «نبود زیرساخت‌های کامل، ضعف حمل‌ونقل، بوروکراسی اداری و کمبود حمایت‌های مالی از جمله موانعی است که بسیاری از بازگشت‌کنندگان با آن روبه‌رو هستند. با این حال، بیشترشان باور دارند دستاورد‌ها بسیار بالاست و می‌توان به آن امیدار بود.»
وی تصریح می‌کند: «اگر روند مهاجرت معکوس در کرمانشاه و دیگر استان‌ها حمایت شود، می‌تواند تحولی جدی در اقتصاد محلی و ملی ایجاد کند. روستا‌ها جان می‌گیرند، مهاجرت‌های بی‌رویه کاهش می‌یابد و حس تعلق اجتماعی تقویت می‌شود. این پدیده بازگشت به گذشته نیست، بلکه ساختن آینده‌ای تازه بر پایه خلاقیت، پشتکار و ظرفیت‌های بومی است. بسیاری از جوانان که از فشار و هزینه‌های زندگی شهری خسته شده‌اند، با بازگشت به زادگاه خود کسب‌وکار‌هایی در حوزه کشاورزی، گردشگری و صنایع‌دستی راه‌اندازی کرده‌اند. تجربه شهر و شناخت محلی آنها را به موتور محرک توسعه تبدیل کرده است. مهاجرت معکوس، چراغ امیدی برای عدالت منطقه‌ای و الگویی ملی برای توسعه پایدار است؛ بازگشتی از اجبار به انتخاب.»
مهاجرت یا کارآفرینی
مهاجرت معکوس به اندازه خود مهاجرت می‌تواند یک تصمیم و اتفاق بزرگ و مهم باشد. وقتی شخصی تصمیم به جدایی از زادگاهش می‌گیرد در حال رقم زدن سرنوشت جدیدی برای خودش است، اما وقتی جوانی به زادگاهش بازمی‌گردد، تنها یک نفر به جمعیت روستا اضافه نمی‌شود، بلکه ایده، انرژی و سرمایه‌ای تازه به منطقه می‌آورد. بسیاری از این جوانان با ترکیب دانش آکادمیک و تجربه شهری، کسب‌وکار‌هایی را شکل داده‌اند که نه‌تنها برای خودشان، بلکه برای اطرافیان هم فرصت شغلی ایجاد کرده است.
یکی از جوانان کرمانشاهی که چند سالی در تهران بوده و به گفته خودش در رستوران و پیک موتوری کار کرده، حالا به خاطر هزینه‌های سنگین و فشار زندگی شهری، دوباره به زادگاهش بازگشته است. او در مقابل اینکه چرا دوباره محل زندگی و خانه پدری را برای ادامه کار و زندگی انتخاب کرده، می‌گوید: «تهران فرصت‌های زیادی داشت، اما احساس می‌کردم زندگی واقعی را از دست داده‌ام. نه زمان برای خانواده‌ام داشتم، نه آرامش. روزی به خودم گفتم چرا به جای تلاش برای پرداخت اجاره‌های سنگین، روی زمینی که پدرم دارد سرمایه‌گذاری نکنم.»
سهراب با سرمایه‌ای که جمع کرده بود و وامی که از صندوق کارآفرینی امید گرفت، گلخانه‌ای کوچک راه‌اندازی کرد. امروز او نه‌تنها محصولات سبزیجات ارگانیک تولید می‌کند، بلکه با همکاری چند جوان دیگر فروش آنلاین هم راه انداخته است.
این جوان با بیان اینکه دوستانم فکر می‌کردند شکست خورده‌ام، توضیح می‌دهد: «الان وقتی می‌بینم هم درآمد دارم، هم در هوای پاک تنفس می‌کنم و هم برای پنج نفر دیگر کار ایجاد کرده‌ام، می‌دانم انتخابم درست بوده. وقتی می‌بینم محصولی که خودم تولید کرده‌ام روی میز خانواده‌هاست، احساس می‌کنم بخشی از هویت و ریشه‌هایم را دوباره زنده کرده‌ام. همین امید، موتور محرک من است.»
همه استان‌ها مثل کرمانشاه ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی دارند که با استفاده از آنها می‌توان صد‌ها شغل ایجاد کرد و فضا را برای مهاجرت‌های معکوس آماده کرد. امروز هر منطقه از کرمانشاه مزیتی خاص دارد؛ نواحی مرزی مستعد تجارت خرد و صادرات غیررسمی‌اند، دشت‌های سنقر و کنگاور می‌توانند قطب محصولات ارگانیک باشند، نواحی کوهستانی پاوه و اورامانات ظرفیت بالایی برای گردشگری طبیعی و بومگردی دارند و شهرک‌های صنعتی کوچک در اسلام‌آباد و صحنه می‌توانند میزبان تولیدات صنایع دستی و فرآورده‌های غذایی شوند. فعال کردن این اقتصاد‌ها نیازمند سه رکن، زیرساخت ارتباطی مثل اینترنت و جاده، تسهیلات مالی پایدار و بازار فروش تضمین‌شده است. اگر این سه مورد فراهم شود، مهاجرت معکوس نه یک اتفاق موقت، بلکه روندی پایدار خواهد بود که می‌تواند ساختار جمعیتی و اقتصادی کرمانشاه را متحول کند.
