جوان آنلاین: خشکسالی دیگر پدیده‌ای نادر در اروپا نیست، بلکه به بخشی از واقعیت اقلیمی این قاره بدل شده است. طی یک دهه اخیر، الگوی بارش در اروپا به‌شدت تغییر کرده و موج گرما‌های طولانی جای باران‌های منظم را گرفته است. بر اساس داده‌های رسمی اتحادیه اروپا، تابستان ۲۰۲۲ به‌عنوان خشک‌ترین تابستان قاره در پنج قرن گذشته ثبت شد و نه‌تنها کشاورزی بلکه صنعت، انرژی و حتی حمل‌ونقل را نیز تحت تأثیر قرار داد. سطح آب رودخانه‌هایی مانند راین و دانوب در آن سال به حدی کاهش یافت که کشتیرانی مختل و در برخی مناطق تولید برق آبی متوقف شد. همزمان، تصویر قایق‌های به گل‌نشسته در مخازن اسپانیا و کلیسا‌های غرق‌شده‌ای که از زیر آب بیرون آمده بودند، به نماد بحران تازه اروپا بدل شد.
به گزارش ایرنا، در کنار تغییرات اقلیمی، سوء‌مدیریت منابع آب نیز نقش پررنگی در تشدید وضعیت فعلی دارد. بخش کشاورزی در اروپا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب است و در فصل‌های گرم سال تا ۶۰ درصد کل مصرف را به خود اختصاص می‌دهد. در اسپانیا بیش از ۸۵ درصد آب صرف آبیاری مزارع می‌شود، در حالی که بسیاری از این مزارع از سامانه‌های سنتی و غیرکارآمد استفاده می‌کنند. برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز، تالاب‌های ارزشمند این کشور مانند دونیانا را خشک کرده است. در دیگر کشور‌ها نیز فرسودگی شبکه‌های شهری موجب هدررفت گسترده آب می‌شود، به‌گونه‌ای که در برخی مناطق تا یک‌پنجم آب شرب در مسیر انتقال از لوله‌ها نشت می‌کند. در مجموع، ساختار‌های قدیمی و ضعف در مدیریت تقاضا باعث شده اروپا تاب‌آوری لازم برابر خشکسالی‌های مکرر را نداشته باشد.
انگلستان که همواره به آسمان ابری و بارندگی مداوم شهرت داشت، اکنون خود را در آستانه کم‌آبی می‌بیند. در تابستان ۲۰۲۲ برای نخستین‌بار دمای بالای ۴۰ درجه در این کشور ثبت و مراتع سبز به دشت‌های خشک و قهوه‌ای بدل شد. از آنجا که این کشور سه دهه است هیچ مخزن بزرگ جدیدی نساخته، هر سال پس از یکی دو فصل کم‌بارش با افت شدید ذخایر آب روبه‌رو می‌شود. در سال ۲۰۲۵ میانگین ذخایر آبی انگلستان به ۶۳ درصد ظرفیت کاهش یافت، در حالی‌که میانگین بلندمدت آن حدود ۷۶ درصد است. برخی شرکت‌های آب هشدار داده‌اند که اگر زمستان پیش‌رو نیز کم‌باران باشد، احتمال اعمال جیره‌بندی گسترده در تابستان آینده وجود دارد. کارشناسان تأکید می‌کنند که انگلیس با وجود رشد جمعیت و افزایش تقاضا، هنوز سرمایه‌گذاری کافی برای افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی و ارتقای بهره‌وری آب انجام نداده است.
در جنوب اروپا، بحران ابعاد گسترده‌تری یافته است. اسپانیا، ایتالیا، پرتغال و یونان طی سال‌های اخیر با خشکسالی‌های متوالی دست به گریبان بوده‌اند. اسپانیا در بهار ۲۰۲۳ گرم‌ترین و خشک‌ترین آوریل تاریخ خود را پشت سر گذاشت و سه‌چهارم خاک آن در معرض بیابان‌زایی قرار گرفت. دولت اسپانیا برای مقابله با تبعات این وضعیت بسته‌ای به ارزش دو میلیارد و دویست میلیون یورو تصویب کرد که شامل کمک مستقیم به کشاورزان، ساخت تأسیسات جدید آب‌شیرین‌کن و توسعه بازیافت فاضلاب شهری بود. ایتالیا نیز با بحران مشابهی در شمال کشور، به‌ویژه در حوضه رود پو مواجه است. دولت این کشور در چند منطقه وضعیت اضطراری اعلام کرد و پروژه‌هایی برای ساخت مخازن جدید در دست اجرا قرار داد، هرچند منتقدان می‌گویند این برنامه‌ها بیش از حد به راهکار‌های سازهای متکی است و به اصلاح الگوی مصرف کمتر توجه دارد.
در فرانسه، خشکسالی‌های بی‌سابقه حتی زمستان‌ها را هم بی‌باران کرده است. سال ۲۰۲۲ گرم‌ترین سال تاریخ این کشور بود و زمستان ۲۰۲۳ نیز با ۳۲ روز بدون بارندگی سپری شد. تا میانه تابستان همان سال، حدود دوسوم خاک فرانسه در وضعیت بحران قرار داشت و آب شرب در ۱۰۰ روستا به کلی تمام شد. امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه در واکنش به این وضعیت طرحی با عنوان «صرفه‌جویی آب» را ارائه کرد که هدف آن کاهش ده درصدی مصرف تا سال ۲۰۳۰ و افزایش ده‌برابری بازیافت فاضلاب است.
در سطح قاره‌ای، کمیسیون اروپا نیز موضوع آب را به یکی از محور‌های اصلی سیاست اقلیمی خود تبدیل کرده است. قانون آب آشامیدنی جدید اتحادیه اروپا اعضا را موظف کرده نرخ نشتی در شبکه‌های توزیع را کاهش دهند و سامانه‌های نظارتی دقیق‌تری ایجاد کنند. همچنین دستورالعمل استفاده مجدد از فاضلاب برای آبیاری کشاورزی اجرایی شده تا فشار بر منابع آب طبیعی کاهش یابد. در همین چارچوب، بروکسل از برنامه‌ای تحت عنوان «استراتژی مقاومت آبی» خبر داده است که هدف آن ایجاد هماهنگی بیشتر در اقدامات کشور‌ها و سرمایه‌گذاری مشترک برای مقابله با کم‌آبی است.
اروپا اکنون مجموعه‌ای از اقدامات کوتاه‌مدت و میان‌مدت را به اجرا گذاشته تا از بروز بحران‌های شدیدتر جلوگیری کند. اعمال محدودیت‌های مصرف آب در ایام خشکسالی، تأمین اضطراری آب شرب با تانکر، و حمایت مالی از کشاورزان خسارت‌دیده از جمله این اقدامات است. در فرانسه و اسپانیا آبیاری مزارع در برخی مناطق ممنوع و شست‌وشوی خودرو یا پر کردن استخر‌های شخصی قدغن شده است. از سویی دولت‌ها از مردم می‌خواهند به شکل داوطلبانه مصرف را کاهش دهند و در حفظ منابع آبی سهیم باشند.
این در حالی است که بحران آب بر سایر مسائل زیست‌محیطی نیز تاثیر مستقیم گذاشته است. خشکی زمین‌ها و پوشش گیاهی موجب افزایش بی‌سابقه آتش‌سوزی‌های جنگلی در سال‌های اخیر شده است. تنها در تابستان ۲۰۲۲ بیش از ۹۰۰ هزار هکتار از اراضی اروپا در آتش سوخت و سال بعد نیز بیش از نیم‌میلیون هکتار دیگر طعمه حریق شد. یونان شاهد بزرگ‌ترین آتش‌سوزی ثبت‌شده تاریخ قاره بود که ۱۰۰ هزار هکتار جنگل را نابود کرد. بسیاری از این آتش‌سوزی‌ها به طور مستقیم با خشکسالی و کمبود رطوبت خاک مرتبط بودند و نشان دادند که بحران آب تنها به کمبود شرب محدود نیست، بلکه تهدیدی زنجیره‌ای برای زیست‌بوم اروپا محسوب می‌شود.
مجموعه این رویداد‌ها برای اروپا تنها یک هشدار نیست، بلکه زنگ خطر فروپاشی زیست‌محیطی در قاره‌ای است که زمانی به وفور آب می‌بالید. عصر باران‌های بی‌پایان و رودخانه‌های خروشان به پایان رسیده و اروپا در آستانه دوره‌ای قرار دارد که باید کمبود را مدیریت کند.
از خشکیدن رود‌ها و فرونشستن دریاچه‌ها تا جیره‌بندی آب در شهر‌ها و شعله‌ور شدن جنگل‌ها، همه نشانه‌های بحران عمیقی‌اند که هیچ کشوری را مصون نگذاشته است. امروز، حتی سرسبزترین سرزمین‌ها نیز به مرحله‌ای رسیده که آب نه منبعی طبیعی، بلکه مسئله‌ای سیاسی و وجودی است. کارشناسان بر این باورند که آینده قاره سبز، همچون آینده زمین، به تصمیم‌های امروز بستگی دارد، و اگر این تصمیم‌ها به تأخیر افتند، جنگ بر سر هر قطره آب، دیگر استعاره نخواهد بود، بلکه واقعیت زندگی اروپاییان خواهد شد.
