جوان آنلاین: سفر اعلام نشده «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه به قطر در شرایطی که ایران، منطقه و حتی جهان یکی از پیچیده‌ترین برهه‌های خود را طی می‌کند، مهم است از آن رو که این سفر از یک‌سو اهمیت سیاست همسایگی و همسایگان را برای تهران تکرار کرد و از سوی دیگر زمینه‌ساز تحلیل‌های تازه درباره آینده روابط ایران با اتحادیه اروپا و به ویژه تروئیکای اروپایی (فرانسه، آلمان و بریتانیا) پس از آغاز فرایند فعال‌سازی سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران شد.
چرا قطر برای ایران مهم است
جنگ تحمیلی رژیم اسرائیل و آمریکا علیه ایران در خرداد ماه سال جاری، در کنار تمام خسارات و تبعات آن، یکی از صلح‌آمیزترین روابط دو کشور در منطقه را هم تحت تاثیر قرار داد. بمباران پایگاه آمریکایی «العدید» در خاک قطر از سوی ایران و در پاسخ به بمباران تاسیسات هسته‌ای خود توسط واشنگتن، می‌توانست روابط تهران و دوحه را به سمت سردی و حتی تنش سوق دهد، اما دیپلماسی ایران، درک دلایل این حمله و اطمینان از سیاست تثبیت‌شده ایران در قبال همسایگان از سوی مقامات قطر، پروژه دشمن سازی از کشور‌های منطقه برای ایران را با ناکامی مطلق مواجه کرد و کشور‌های همسایه یکصدا حمله به ایران را محکوم کردند.
همسایگان و روابط با آنها اگر نگوییم مهمترین، اما یکی از مهمترین اولویت‌های سیاست خارجی ایران است و تهران به صورت موکد بر این موضوع و بستر‌های اجرایی شدن این سیاست تمرکز ویژه داشته است و تلاش دارد با تکیه بر همسایگان، معادلات امنیتی و سیاسی منطقه را بازتعریف کند.
برای جمهوری اسلامی ایران، قطر به لحاظ سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی اهمیت خاصی دارد، دوحه هم در یک دهه اخیر کوشیده است فراتر از محدودیت‌های ژئوپلتیکی و جغرافیایی خود، به بازیگری قابل تأمل در منطقه و حتی جهان تبدیل شده و نقشی فعال در این عرصه‌ها ایفا کند. روابط متوازن دوحه با قدرت‌های جهانی از یک سو و برخورداری از منابع عظیم انرژی از سوی دیگر، این کشور را به گزینه‌ای غیر قابل چشم‌پوشی در مناسبات منطقه‌ای و جهانی تبدیل کرده است.
حضور رهبران گروه‌های فلسطینی در دوحه و میانجیگری قطر در موضوع بحران غزه هم ظرفیتی است که تهران با توجه به اهمیت موضوع فلسطین در سیاست خارجی خود؛ همواره آن را مورد توجه قرار می‌دهد.
از سوی دیگر قطر همزمان با روابط دیپلماتیک نزدیک با آمریکا و اروپا، با همسایه شرقی خود؛ ایران هم روابطی استراتژیک دارد و اهمیت این روابط سبب شد که شیخ «تمیم بن‌حمد آل‌ثانی» امیر قطر ۱۳ شهریور ماه میزبان سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران باشد تا سوتفاهمات و گلایه‌های سیاسی باقی مانده پس از جنگ برطرف شود. وزیر امور خارجه درباره این دیدار در مصاحبه با «روزنامه الشرق» دوحه گفت: «در این دیدار درباره موضوعات متعددی گفتوگو کردیم که از روابط دوجانبه و آخرین تحولات مرتبط با آن آغاز شد. خوشبختانه هیچ اختلافی میان دو کشور وجود ندارد و سوءتفاهم پیش‌آمده نیز به طور کامل با این سفر برطرف شد».
دیدار وزیر امور خارجه ایران با «کایا کالاس» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قطر، موضوع تمایل دوحه برای بازگشایی کانال‌های دیپلماتیک میان ایران و غرب را نشان می‌دهد؛ ظرفیتی که پیش از این عمان در روابط ایران و آمریکا از آن بهره‌مند بود و حملات به ایران به نوعی آن را منجمد ساخت.
سفر وزیر امور خارجه به قطر از یک سو تنش روانی میان تهران و دوحه را کاهش داد و از سوی دیگر فرصتی برای گفتوگو با مسئول سیاست خارجی اروپا در فاصله باقی‌مانده تا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ایجاد کرد. بازگشت تحریم‌های شورای امنیت نه فقط تهران که منطقه را هم تحت تاثیر خود قرار خواهد داد. این اثرگذاری برای کشور‌های منطقه به ویژه قطر در همه حوزه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی خواهد بود و از این رو دوحه تمایل غیرقابل انکاری برای یافتن یا ساختن کانالی دیپلماتیک میان تهران، اروپا و آمریکا دارد تا از تشدید تنش‌ها پیشگیری و یا حداقل آنها را کاهش دهد.
واقعیت آن است که فعال‌سازی اسنپ‌بک و احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل نه تنها بر اقتصاد ایران که کل منطقه را با پیامد‌های گسترده روبه‌رو خواهد کرد. محدودسازی صادرات نفت، گاز و محصولات پتروشیمی ایران نمی‌تواند بدون تاثیر بر این بازار صورت گیرد.
بازگشت قطعنامه‌ها شوک روانی به منطقه وارد می‌کند
«صباح زنگنه» نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی و تحلیلگر مسائل خاورمیانه درباره اهمیت سفر وزیر امور خارجه به قطر و دیدار‌های صورت گرفته در دوحه به ایرنا می‌گوید: قطر به عنوان کشور همسایه ایران تلاش کرده که هم در مسائل مختلف دو جانبه و منطقه‌ای وارد شده و هم میان ایران با آمریکا در موضوعات هسته‌ای و هم در حوزه مسائل فلسطین، سوریه و لبنان، نقش میانجی را میان طرف‌های درگیر داشته است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر اسنپ‌بک یا بازگشت قطعنامه‌های پیش از برجام، موضوع گفت‌وگوی ایران با سه کشور اروپایی است، گفت: حضور مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قطر فرصتی بود تا این موضوعات با نگاهی به‌روز بررسی شود. نقشی که قطر می‌توانست و می‌تواند ایفا کند مهم است. از سوی دیگر حضور رهبران حماس در قطر امکان گفتوگو در خصوص آخرین تحولات غزه و فلسطین را فراهم کرده است.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه با اشاره به تحولات اخیر تصریح کرد: حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران و پاسخ ایران به این حمله در پایگاه العدید در خاک قطر، توجه‌ها را به منطقه جلب کرد، اما با وجود این تحولات، رابطه دوستانه ایران و قطر همچنان برقرار است و این کشور می‌تواند در آینده منطقه و برقراری آرامش و امنیت نقش ایفا کند. ضروری است که کشور‌های منطقه به چشم‌انداز بلندمدت توجه داشته باشند و همه تلاش کنند امنیت و آرامش در منطقه حفظ شود.
زنگنه درباره ظرفیت میانجیگری قطر در شرایط کنونی میان ایران و غرب نیز گفت: قطر به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و اقتصادی‌اش برای اروپا و آمریکا اهمیت زیادی دارد. این کشور می‌تواند یادآوری کند که امنیت و آرامش منطقه شرط لازم برای استمرار روابط و مبادلات اقتصادی است و در صورت ناامنی، همه کشور‌ها متضرر خواهند شد. اگر این پیام از سوی کشوری با وزن اقتصادی مانند قطر مطرح شود، برای آمریکا و اروپا ملموس‌تر و موثرتر خواهد بود.
زنگنه در پاسخ به پرسشی درباره پیامد‌های فعال شدن اسنپ‌بک بر منطقه گفت: بازگشت قطعنامه‌های قبل از برجام تاثیرات جغرافیایی خواهد داشت که شامل منطقه هم خواهد شد. فعال شدن این مکانیزم قطعاً تنش‌ها را افزایش خواهد داد و بر امنیت منطقه اثر منفی خواهد گذاشت. از نظر اقتصادی نیز تأثیرات گسترده‌ای در حوزه انرژی و مبادلات اقتصادی خواهد داشت. نمی‌توان انتظار داشت در منطقه امنیت برقرار باشد، اما ایران از صادرات نفت، گاز و محصولات پتروشیمی محروم شود؛ این یک تناقض آشکار است.
وی ادامه داد: ایران در دوره پیش از برجام هم با چنین قطعنامه‌هایی دست‌وپنجه نرم کرده و راه‌هایی برای ادامه حیات اقتصادی و صنعتی پیدا کرده بود. با این حال، بازگشت قطعنامه‌ها یک شوک روانی به منطقه وارد می‌کند. این شوک در برخی کشور‌ها بیشتر و در برخی کمتر اثر خواهد داشت.
زنگنه در پایان خاطرنشان کرد: کشور‌هایی که استقلال خود را حفظ می‌کنند واکنش متفاوتی خواهند داشت نسبت به کشور‌هایی که خود را کاملاً تسلیم اراده آمریکا کرده‌اند. در نهایت، گره‌های سیاسی و امنیتی را می‌توان با حکمت و عقلانیت باز کرد و نیازی نیست با روش‌های پرهزینه و تنش‌زا به‌دنبال حل آنها بود.
