جوان آنلاین: یکی از هنر‌ها و صنایع اصیل ایلام، فرش دستبافت است. ایلامی‌ها از گذشته تاکنون در زمینه هنر‌های مختلف از جمله صنایع دستی شهرت داشته‌اند و زندگی عشایری گذشته موجب پرورش هنر‌های دستی در استان شده است. در حال حاضر صنایع دستی در جای جای استان ایلام طرفداران زیادی دارد و تولیدات مختلفی در این منطقه صورت می‌گیرد. از گلیم نقش برجسته گرفته تا فرش که به گفته کارشناسان صنایع دستی ایلام بیش از ۳۳ رشته صنایع دستی در استان فعال است.
یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های هنر‌های دستی در استان فرش دستبافت است، این هنر صنعت از گذشته تاکنون در خانه‌های ایلامی‌ها وجود داشته و علاوه بر رونق تولید نقش مهمی در درآمد‌های خانوار‌های روستایی برعهده دارد. به رغم ظرفیت‌های فراوان فرش دستبافت در ایلام، اما هنوز این هنر- صنعت اصیل نه نام و نشانی دارد، نه نقشه راهی برای توسعه و فرشبافان ایلامی نیز از نبود حمایت‌های لازم گلایه‌های زیادی دارند.
کارآفرینی با گره‌های فرش
فرش دستبافت ایلام با طرح‌ها و رنگ‌های برگرفته از تاریخ و طبیعت زاگرس، یکی از گنجینه‌های هنری و اقتصادی غرب کشور است. در این میان، شهرستان بدره با کارآفرینانی، چون فرزانه شیرمحمدی توانسته است سهمی چشمگیر در رونق این هنر- صنعت داشته باشد. اکنون کارگاه‌های این کارآفرین نه‌تنها اشتغال بیش از ۱۰۰ زن را تضمین کرده‌اند، بلکه ۷۰درصد تولیدات آنها راهی بازار‌های جهانی می‌شود. فرزانه شیرمحمدی ۱۰ سال پیش کار خود را با پنج بافنده و سرمایه‌ای قرضی آغاز کرد. او با تکیه بر مهارت قالیبافی و شبکه‌سازی با شرکت‌های تأمین مواد اولیه، پایه‌های تولیدی را بنا نهاد که امروز به هشت کارگاه فعال و بیش از ۱۰۰بافنده رسیده است. این کارآفرین با بیان اینکه دوست داشتم برای زنان شهرستانم کاری انجام دهم. اکنون بسیاری با درآمد قالیبافی زندگی خود را تأمین می‌کنند و حتی برخی ادامه تحصیل داده‌اند، می‌گوید: «یکی از اتفاقات مثبت این کارگاه‌ها حضور جوانان تحصیلکرده است. این حرفه برای زنان روستایی امنیت مالی و حس استقلال به همراه آورده و درآمد آن رضایتبخش است. متوسط درآمد ماهانه بافندگان بین ۱۰تا ۱۲ میلیون تومان است که با توجه به هزینه‌های زندگی در روستا و شهر‌های کوچک، رقم قابل‌توجهی محسوب می‌شود.» به گفته شیرمحمدی، کارگاه‌های این مجموعه سالانه حدود هزار مترمربع فرش دستبافت تولید می‌کنند که ۷۰ درصد آن به خارج از کشور صادر می‌شود. همچنین فرش‌های بدره با کیفیت بالا توانسته‌اند بخش قابل‌توجهی از بازار آلمان را در اختیار بگیرند.
این کارآفرین می‌افزاید: «فرش دستبافت ایلام با قدمتی چند صد ساله، نمایانگر هویت و فرهنگ این خطه است؛ فرش‌هایی که با رنگ‌های گیاهی، پشم طبیعی و نقش‌مایه‌های برگرفته از کوه، دشت، گل‌ها و باور‌های مردم زاگرس بافته می‌شوند. در شهرستان بدره، جایی که هنر و صبر در کنار هم معنا می‌یابند، زنانی با اراده آهنین چراغ این هنر ماندگار را برای نسل‌های آینده روشن نگه داشته‌اند.» شیرمحمدی توضیح می‌دهد: «بافت قالی و گلیم در بدره پیشینه‌ای دیرینه دارد و نقش‌های آن عمدتاً برگرفته از گلیم نقش‌برجسته و دستبافت‌های عشایر است که غالباً شامل طرح‌های هندسی و بته‌جقه‌ای، زمینه‌های قرمز، لاکی و کرم و استفاده از نخ‌های رنگرزی‌شده با روناس، پوست گردو، اسپرک و نیل است.» وی تصریح می‌کند: «فرش‌های تولیدی این منطقه علاوه بر بازار داخلی، سال‌هاست به کشور‌های اروپایی و آسیایی صادر می‌شود. آلمان، ایتالیا، ژاپن و کشور‌های حوزه خلیج فارس از مهم‌ترین مشتریان هستند.» به گفته شیرمحمدی، نبود برند ملی، کمبود سرمایه در گردش، رقابت با فرش ماشینی و مهاجرت نیروی کار ماهر از مهم‌ترین چالش‌های حوزه فرش در استان ایلام است.
هنری بی‌نام و نشان
در کنار تلاش بافندگان فرش، هنوز حمایت‌های لازم از آنها انجام نمی‌گیرد و بسیاری از فعالان این حوزه درگیر مشکلات زیادی هستند. یکی از بافندگان ایلامی می‌گوید: «بیش از ۲۰ سال است که کار بافندگی فرش را انجام می‌دهم، بزرگ‌ترین مشکل بافندگان استان فروش محصولات است، چراکه مجبور هستیم تولیدات خود را با قیمت‌های بسیار پایین به فروش برسانیم.» کبری عزیزی ادامه می‌دهد: «متأسفانه میزان دستمزد بافت فرش در استان بسیار پایین است، مبالغی که بابت بافت فرش‌های سفارشی به ما پرداخته می‌شود کفاف هزینه‌های زندگی را نمی‌دهد. بافت یک فرش دستبافت شش متری حداقل ۹ ماه زمان می‌برد و در این ایام دچار بسیاری از مشکلات جسمی می‌شویم ولی متأسفانه در پایان کار دستمزد خوبی گیر ما نمی‌آید.» وی با اشاره به مشکلات بیمه بافندگان در استان تصریح می‌کند: «بسیاری از بافندگان استان از بیمه اجتماعی برخوردار نیستند و با توجه به وضعیت فروش فرش‌های دستبافت در حال حاضر خیلی از بافندگان دیگر کار نمی‌کنند. ایلام دارای بافندگان حرفه‌ای در زمینه فرش دستبافت است، مهم‌ترین تولیدات استان در اندازه‌های زرع و نیم، قالیچه، شش متری، ۹ متری و ۱۲ متری در رج‌شمار‌های ۴۰، ۵۰، ۵۵ و۶۰ رجی چله ابریشم و کرک و گل ابریشم هستند.» به گفته کارشناسان حوزه فرش، بزرگ‌ترین مشکل فرش استان ایلام نبود برندسازی است، الان ۹۵ درصد تولیدات فرش ایلام صادر می‌شود ولی متأسفانه کسی نمی‌داند این فرش‌ها متعلق به ایلام است. نقشه‌های فرش استان ایلام مربوط به دیگر استان‌های کشور است، فرش ایلام به اسم دیگر استان‌ها در بازار‌های داخلی و خارجی به فروش می‌رسد. این هنر- صنعت در صورت برنامه‌ریزی درست می‌تواند منجر به اشتغال برای بسیاری از مردم روستا‌های استان ایلام شود.
در همین رابطه رئیس سازمان صمت استان ایلام نیز با بیان اینکه مشکلات بازاریابی و عدم فروش تولیدات فرش در بازار‌های هدف، چالش اساسی در حوزه فرش دستبافت در استان است، می‌گوید: «افزایش شدید قیمت مواد اولیه، عدم پوشش بیمه قالیبافان جدید و بعضاً حذف بیمه شدگان، نداشتن برند اختصاصی فرش دستبافت استان، عدم وجود فروشگاه‌های بزرگ عرضه مواد اولیه و حلقه‌های تکمیلی تولید فرش در استان از دیگر مشکلات حوزه فرش دستبافت در استان است.» رضا محمدرحیمی بیان می‌کند: «از دیگر مشکلات این حوزه می‌توان به کافی نبودن بودجه آموزشی برای برگزاری دوره‌های آموزشی قالیبافی در تمام شهرستان‌ها و تأثیر منفی کرونا بر فعالیت‌های کارگاه‌های تولید فرش اشاره کرد.»
وی با بیان اینکه در استان ایلام بیش از ۳هزار بافنده فعال هستند که سالانه حدود ۳هزار و ۷۰۰ مترمربع فرش تولید می‌کنند، می‌گوید: «ایجاد یک نشان تجاری واحد برای فرش ایلام مهم‌ترین نیاز این حوزه است.»
این مسئول با اشاره به پرداخت تسهیلات کم‌بهره به کارگاه‌های کوچک می‌افزاید: «حضور در نمایشگاه‌های جهانی فرش از دیگر ضرورت‌های این بخش است. همچنین بزرگ‌ترین مشکل ما نبود یک برند ملی و رسمی برای فرش ایلام است. زمانی که هر تولیدکننده جداگانه و بدون هویت مشخص صادرات انجام می‌دهد، قدرت رقابت و معرفی استان در بازار جهانی کاهش می‌یابد.» ایجاد برند ملی فرش ایلام با همکاری میراث فرهنگی، اتحادیه فرش و کارگاه‌های بزرگ، ثبت علامت تجاری و هویت بصری واحد، نخستین گام در این مسیر است.
