جوان آنلاین: درماندگی بودجه‌ریزی سنتی با تورم فزاینده بیش از پیش بر همگان آشکار شده و حالا در محدودیت‌های فزاینده بین‌المللی انضباط مالی نه فقط امری ضروری، بلکه حیاتی است. دولت باید از روش «چقدر پول می‌خواهید» به این برسد که «پول برای انجام چه کاری و با چه نتیجه‌ای قرار است، هزینه شود». مثل پدری که پول فراوان در اختیار فرزندش می‌گذارد، اما این پول زیاد به جای بلوغ فکری به مسیر انحرافی می‌رود. اکنون این اتفاق در اقتصاد ایران نیز رخ داده است. ۸۰۰ هزار میلیارد تومان میزان کسری بودجه‌ای است که از سوی منابع غیررسمی اعلام شده است. این میزان کسری قابل توجه این سؤال را ایجاد می‌کند چرا با وجود فشار مالی و کمبود منابع همچنان بودجه‌ریزی به روش سنتی و چانه‌زنی است و حذف یا ادغام نهاد‌های غیرمولد در دستور کار جدی قرار نمی‌گیرد؟
بودجه ریزی یکی از ابزار‌های حیاتی دولت‌ها برای تخصیص منابع، برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و کنترل هزینه‌ها بوده است. در طول زمان، مدل‌های بودجه‌ریزی از شیوه‌های سنتی به سمت بودجه‌ریزی عملیاتی حرکت کرده است، اما در نظام بودجه‌ریزی کشور به رغم اذعان همه تصمیم‌گیران اراده‌ای جدی برای بوجه‌ریزی عملیاتی وجود نداشته است.
به رغم اینکه تحقق بودجه‌ریزی عملیاتی حداقل از برنامه چهارم توسعه به این‌سو همواره مورد توجه بوده، ولی تجربه کشورمان در پیاده‌سازی بودجه‌ریزی عملیاتی با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است.
نتیجه محوری به جای پرداخت صرف
مهدی دانشمند، استاد دانشگاه با تأکید بر ضرورت تغییر شیوه بودجه‌ریزی در کشور به «جوان» گفت: بودجه‌ریزی سنتی در کشور یکی از دلایل کسری بودجه بوده است.
وی با ذکر مثالی در این زمینه افزود: شیوه بودجه‌ریزی سنتی اینگونه است که مثلاً فلان دستگاه چند هزار میلیارد تومان سال گذشته هزینه داشته و حالا در سال جدید مثلاً ۲۰ درصد به هزینه‌های سال قبل باید اضافه شود. این در شرایطی است که اساساً در این بودجه‌ریزی نتیجه هزینه‌ها لحاظ نشده و فقط افزایش بودجه مدنظر قرار گرفته است.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: نظام بودجه‌ریزی مبتنی بر روش سنتی، ناکارآمد، غیرشفاف و مبتنی بر چانه‌زنی است. بودجه ریزی سنتی صرفاً بر میزان تخصیص منابع به هر واحد تمرکز دارد، این در شرایطی است که بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد به دنبال مرتبط کردن منابع مالی به نتایج مشخص فعالیت‌هاست.
وی با اشاره به شرایط کنونی اقتصاد ایران و لزوم عبور از شیوه‌های غلط گذشته گفت: آقای پزشکیان اخیراً در سخنرانی به بودجه‌ریزی کشور ایراداتی وارد دانسته‌اند. بنابراین در شرایط محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم و مشکلات فروش نفت باید تعارفات را کنار گذاشت و به صورت جدی و عملیاتی تصمیم گرفت؛ اینکه فلان وزارتخانه سال گذشته این میزان هزینه را داشته صرفاً به معنای آن نیست که این هزینه‌ها امسال نیز باید تکرار شود. مثلاً وزارتخانه‌ای سال ۱۴۰۳ تصمیم به خرید تجهیزات می‌گیرد، اما سال ۱۴۰۴ این خرید صورت نمی‌گیرد، این در حالی است که در بودجه‌ریزی سنتی این هزینه‌ها خود به خود لحاظ می‌شوند و اینگونه است که کشور به مصائب کسری بودجه که در نهایت منجر به تورم و کوچک شدن سفره‌های مردم می‌شود، دچار شده است.
دانشمند با بیان اینکه پیاده‌سازی بودجه‌ریزی عملیاتی نیازمند شناخت دقیق هزینه‌های هر فعالیت است تا از این طریق، هزینه‌ها را به‌صورت دقیق‌تر به فعالیت‌ها تخصیص دهند، گفت: منظور رئیس‌جمهور در سخنان اخیر خود از اختصاص بودجه سازمانی براساس میزان کارکرد و عملکرد نیز اشاره به همین ویژگی نظام بودجه عملیاتی است. این استاد دانشگاه افزود: آقای دکتر پزشکیان باید بداند که بودجه ریزی سنتی دیگر پاسخگو نیست. اقتصاد ایران نیازمند بودجه‌ریزی است که توازن بین هزینه‌ها و درآمد‌ها را حفظ و به‌جای افزایش هزینه‌های جاری در جهت توسعه و تولید سرمایه‌گذاری کند.
نظام پرداخت مبتنی بر عملکرد، علاج کسری بودجه است
محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهور نیز به تازگی در جلسه کارگروه نظام پرداخت مبتنی بر عملکرد در اظهاراتی به کسری بودجه قابل توجه در کشور اشاره داشته و با بیان اینکه بیشترین هزینه ما هزینه دستگاه‌های دولتی است، گفت: بخش اعظمی از هزینه‌های ما صرف نظام بروکراسی می‌شود و به نظر می‌رسد اگر به پرداخت بر مبنای عملکرد و بودجه‌ریزی عملیاتی برویم، مشکل مزمن کسری بودجه را می‌توانیم تا حدودی حل کنیم.
معاون اجرایی رئیس‌جمهور با بیان اینکه کلیت بهره‌وری، دریافت بیشترین ستاده از داده است، تصریح کرد: استراتژی‌ها و راهبرد‌هایی که بر مبنای مبانی علمی انتخاب شده، شامل مدیریت عملیاتی و مدیریت عملکرد است. این موارد مقدماتی دارند. باید فرایند‌ها احصا شود، صاحبان فرایند درگیر شوند تا اصلاح فرایند‌ها براساس اهداف سازمانی شکل بگیرد.
وی با تأکید بر لزوم باور همه وزرا، معاونان و مدیران دولتی به این نسخه افزود: اگر این نسخه را عملیاتی نکنیم، روز به روز حجم دولت بیشتر می‌شود، هزینه‌های جاری دولت افزایش می‌یابد و کسری بودجه بیشتر خواهد شد. سیاست‌های مقام معظم رهبری نیز همواره بر چابک‌سازی، سبک‌سازی و خصوصی‌سازی تأکید دارد.
معاون اجرایی رئیس‌جمهور با اشاره به لزوم تغییر نگاه مدیریتی گفت: دولت باید به جای پاروزنی، سکانداری کند. متأسفانه برخی مدیران دولتی تصور می‌کنند اگر شرکتی را واگذار کنند، دیگر نمی‌توانند مدیریت کنند. این در حالی است که مدیریت لزوماً به معنای انتصاب مستقیم مدیر نیست.
قائم‌پناه با تأکید بر رویکرد تدریجی در پیاده‌سازی نظام پرداخت بر مبنای عملکرد گفت: قرار نیست انقلاب کنیم. اصلاحات زمان‌بر است و ما باید برنامه زمان‌بندی بلندمدت داشته باشیم و مرحله به مرحله پیش برویم. نمی‌توانیم در یک روز تمام شرکت‌های دولتی را اصلاح یا پرداخت مبتنی بر عملکرد و بودجه‌بندی عملیاتی را یکباره اجرا کنیم.
وی با اشاره به تبعات سیاسی و اجتماعی اصلاحات ساختاری افزود: باید به تبعات اقدامات توجه کنیم و نمی‌توانیم بدون توجه به پیامد‌ها تصمیماتی بگیریم که بعد‌ها کشور را دچار تلاطم و مشکل کند.
کاهش اتلاف منابع و ارائه خدمات بهتر به مردم با اصلاح بودجه ریزی
اگر دولت بخواهد قدرت خرید مردم حفظ و تورم کنترل شود و اقشار کم درآمد حمایت شوند، چاره‌ای جز مهار تورم و اصلاح ساختار بودجه ندارد. کسری بودجه یکی از عوامل اصلی تشدید تورم است. وقتی درآمد‌ها محدود است، دولت باید هزینه‌های غیرضروری را کاهش دهد و این کار باید از خود دولت از نهاد ریاست‌جمهوری، وزارتخانه‌ها و همه دستگاه‌های دولتی آغاز شود. اجرای موفق بودجه‌ریزی عملیاتی می‌تواند آثار مثبت فراوانی از جمله ارائه خدمات بهتر و با کیفیت‌تر به مردم داشته باشد. از سوی دیگر کاهش اتلاف منابع نیز محقق می‌شود.
