جوان آنلاین: زنان و خانواده همواره یکی از چالشی‌ترین حوزه‌هایی است که در کشور ما وجود دارد چراکه این موضوع در اغلب موارد با نگاه‌های سیاسی و سیاسی‌کاری مواجه است. از سوی دیگر نوک پیکان تهدید‌های نرم‌افزاری همواره در کشورمان زنان و دختران را نشانه گرفته است و در مجامع بین‌المللی یکی از دستاویز‌ها برای تحت فشار قرار دادن کشورمان مسئله‌های مرتبط با زنان بوده و است، آن هم در شرایطی که بنا به تعبیر رهبر معظم انقلاب ما در مسئله زن از غرب طلبکاریم و همواره در تمامی حوزه‌ها فرهنگ و تفکر ایرانی- اسلامی در حفظ شأن و جایگاه زن و حمایت از حقوق آنها از کشور‌های غربی جلو بوده است. با تمام اینها، اما نگاه‌های مغرضانه سیاسی به این حوزه موجب می‌شود مسئله زنان در کشورمان از حساسیت ویژه‌ای برخوردار باشد و همواره عملکرد و رفتار‌های دولت‌ها در حوزه زنان و خانواده به طرز چشمگیری زیر ذره‌بین است. دولت سیزدهم هم یکی از دولت‌هایی بود که در حوزه زنان و خانواده کارنامه عملکردی نسبتاً موفقی از خود برجای گذاشت و بخشی از چالش‌های زنان از جمله حمایت از زنان سرپرست خانوار با ایجاد صندوق ویژه، افزایش اشتغال بانوان و کاهش برخی آسیب‌ها مانند طلاق با تلاش‌ها و پیگیری‌های این دولت به ثمر نشست و برخی از موضوعات حاشیه‌ساز و چالش‌برانگیز مانند عدم‌اعطای کارنامه به مادران در این دولت حل‌وفصل شد، همچنانکه در این دولت پای خانم‌ها به ورزشگاه‌ها باز شد. به مناسبت نخستین سالگرد سیدابرهیم رئیسی، رئیس‌جمهور شهید برای بازخوانی کارنامه دولت سیزدهم در حوزه زنان و خانواده سراغ انسیه خزعلی، معاونت زنان و خانواده این دولت رفتیم و با وی به گفتوگو نشستیم.
خانم دکتر خزعلی! همانطور که می‌دانید مسئله زن در جامعه اسلامی از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است و همیشه در این حوزه با چالش‌هایی مواجه بوده‌ایم. معاونت زنان و خانواده دولت سیزدهم با چه چالش‌هایی مواجه بود؟
در ابتدای فعالیت دولت سیزدهم با دو آسیب در این حوزه، یکی مسئله سیاست‌زدگی و دیگری تشریفاتی و ویترینی عمل کردن در بخش زنان مواجه بودیم. با تلاش‌های صورت‌گرفته در سه سال دولت شهید رئیسی اکنون با سربلندی، با وجود همه موانع، نقش‌های تشریفاتی زنان کم شد و به نقش‌های اثرگذار آنان افزودیم و بخشی از این امر با به میدان آمدن همه دستگاه‌ها و تصویب یک‌درصد بودجه دستگاه‌های اجرایی برای زن و خانواده قوت گرفت. رویکرد معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری این بود که به قرارگاه برنامه‌ریزی برای زنان و خانواده تبدیل شود و دستگاه‌های اجرایی وظیفه عملیاتی‌کردن برنامه‌های معاونت را بر عهده گرفتند. رئیس‌جمهور شهید تأکید داشت که معاونت زنان، قرارگاه تصمیم‌سازی و دستگاه اجرایی قرارگاه تأمین نیاز زنان و خانواده و اجرای برنامه‌ها و سیاست‌های مصوب است. در نشستی که مدیران و معاونان این معاونت با رئیس‌جمهور شهید داشتند، رئیس‌جمهور دستور دادند به وزارتخانه‌های مرتبط برای همکاری با معاونت و عملیاتی‌سازی برنامه‌ها ابلاغ شد و تفاهمنامه‌هایی با دستگا‌های اجرایی مختلف منعقد و این برنامه تنظیم و برای رئیس‌جمهور ارسال شد. یکی از کارهای این دوره احصای وضعیت بانوان و میزان اجرایی‌شدن مصوبات در ادارات مختلف بوده است. مسئله دورکاری، پرداخت عادلانه دستمزد، مرخصی‌ها و امور رفاهی بانوان، پست مشاوران زن، ایجاد مهد کودک و موارد مشابه از اموری بود که از سوی معاونت پیگیری و از دستگاه‌های دولتی طلب گزارش عملکرد می‌شد. همچنین قوت گرفتن جایگاه قانونی ستاد زن و خانواده، تا پیش از این جلسات ستاد زن و خانواده کمتر مورد توجه بود و به صورت محدود و گاه با حضور معاون اول تشکیل می‌شد. این ستاد که از مزیت‌های خوب این معاونت برای تسهیل و تسریع مصوبات در حوزه بانوان بود، مورد عنایت خاص رئیس‌جمهور قرار گرفت و نخستین بار در بخش قانونگذاری، ستاد ملی زن و خانواده به عنوان اولویت در نظر گرفته شد، بنابراین آخرین امضای رئیس‌جمهور متعلق به مصوبه‌ای از شورای انقلاب فرهنگی بود که در آن مقرر شده بود مصوبات ستاد ملی زن و خانواده بدون طی مراحل کمیسیون‌های مختلف مستقیماً از طریق ریاست جمهوری ابلاغ شود، همچنین آیت‌الله رئیسی در شورا‌های عالی تصمیم‌گیری زنان و متخصصان را منصوب کردند که موجب مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌ها شد. این دولت اولین دولتی بود که از همان روز‌های اول برنامه عملیاتی زمانبندی شده کوتاه‌مدت، بلندمدت و میان‌مدت داشت، از همین رو برای معاونت زنان ۱۹ اقدام تولی‌گری و ۴۵ اقدام همکاری با دستگاه‌های اجرایی در زمینه‌های مختلف تعیین شده بود. این معاونت در سه زمینه سیاستگذاری، وضع قوانین و مقررات، هماهنگی و برنامه‌ریزی و رصد و ارزیابی برنامه داشت. ایجاد پست همتراز معاون وزیر برای مشاوران با تأکید رئیس‌جمهور و بازآرایی ساختار حوزه زنان، در دولت سیزدهم انجام شد. در این دولت بیش از ۳۰ لایحه قانونی و مقرره در حیطه تدوین و اصلاح قوانین انجام گرفته که برخی از آنها در مراحل مختلف کمیسیون و برخی دیگر ابلاغ شده است، برخی از این لوایح نیز به مجلس ارسال شده و در حال بررسی است. یکی از مشکلات معاونت حوزه زنان از سال ۱۳۹۲ ساختار تشکیلاتی ضعیف و کوچک و بودجه محدود معاونت است، بنابراین ما هر سال تلاش کردیم وضعیت بودجه را بهبود بخشیم، بنابراین بودجه ۳۲میلیاردی در سال آخر به بودجه ۷۶میلیاردی ارتقا پیدا کرد.
در مورد برخی اقدامات فوری و اثرگذار به چه مواردی می‌توان اشاره کرد؟
موارد عدیده‌ای مانند صندوق ضمانت، کسب‌و‌کار پایدار و زندگی و بالندگی وجود دارد ولی به صورت جزئی و مصداقی یکی از نمونه‌ها دادن کارنامه به مادران بود. پیش از این کارنامه فرزند را به مادران نمی‌دادند و مسائلی از این دست، نه دستور اسلام یا حاکمیت بلکه ناشی از برخی کج‌سلیقگی افراد خاص بوده است.
اعطای کارنامه و مدارک به مادران از جمله موضوعاتی بود که در دولت سیزدهم پیگیری شد. آیا این پیگیری‌ها با دستور خود شهید رئیسی انجام شد؟
بله، ایشان از شنیدن این خبر خیلی ناراحت شدند، اولین اقدامی که رئیس‌جمهور شهید انجام داد این بود که دستور داد اعطای کارنامه و مدارک به مادر هم انجام شود و این موضوع با اصلاح دستورالعمل در همان هفته‌های نخست کار عملیاتی شد. اصلاح مواردی از قانون جوانی جمعیت، برنامه جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، لایحه مرخصی مادران در بیماری فرزند، لایحه افراد فاقد هویت، لایحه اهدای جنین، روش‌های نوین درمان ناباروری و پیگیری‌های حقوقی که در این زمینه باید از قوه قضائیه و قوه مقننه انجام می‌شد، از دیگر لایحه‌هایی است که این دولت پیگیری کرده است. لایحه چهارقلو‌ها هم در این دولت پیگیری شد که بعد از ارسال به مجلس تبدیل به اعطای زمین به خانواده‌های پرجمعیت و اعطای ۷۰هزار قطعه زمین به خانواده‌های دارای چهار فرزند در دولت شهید جمهور شد. رئیس‌جمهور تأکید داشتند معاونت زنان باید به عنوان قرارگاه فرماندهی باشد و همه دستگاه‌های اجرایی به عنوان قرارگاه عملیات همکاری داشته باشند، با این رویکرد شش طرح ملی تدوین شد که طرح زندگی و بالندگی برای آموزش والدین، طرح خانواده و فرهنگ عامه، طرح حمایت از زوجین روستایی دهه شصتی، طرح نوهمسران برای مشاوره زوجین در پنج سال اول زندگی و طرح کسب‌و‌کار پایدار خانواده محورو زنان تأثیرگذار را شامل می‌شود، همچنین طرح‌هایی که به صورت محدود، منطقه‌ای و محله‌ای با همکاری نهاد‌ها و بیش از ۵۰سمن و کارگروه‌های مردم‌نهاد در زمینه‌های مختلف مثل هویت دختران، ازدواج آسان، پیشگیری از طلاق، کاستن از آسیب‌ها به ویژه آسیب‌هایی مانند خودکشی و مشکلات زنان سرپرست خانوار و حمایت از زنان نخبه و تأثیرگذار انجام گرفته از دیگر اقدامات مهم دولت سیزدهم در حوزه زنان و خانواده است.
پس می‌توان گفت دولت سیزدهم در حوزه زنان و خانواده اقدامات زیادی داشته است، اما این اقدامات کمتر رسانه‌ای شده، درست است؟
بله، باید پذیرفت که از یک سو دولت رسانه قوی نداشت و از سوی دیگر تهاجم علیه دولت و نشر اکاذیب و اتهامات فراوان بود، البته باید عنایت داشت که بسیاری از کار‌هایی که در حوزه زنان و خانواده انجام شده است به دلیل ماهیت فرهنگی آثار خود را بعداً نشان می‌دهد. از جمله سمپاشی‌ها علیه دولت این بود که مکرراً ذکر کردند که دولت می‌خواهد کودک‌همسری را رواج دهد، این در حالی است که ازدواج دختران زیر ۱۵سال از ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ بیش از ۳۲درصد کاهش داشت. ازدواج زنان زیر ۱۸سال در این مدت ۲۵درصد کاهش داشته است. همه اینها نشان می‌دهد دولت سیزدهم تلاش می‌کرد از زنان و کودکان حمایت ویژه داشته باشد یا اینکه یکی از مسائلی که در اذهان جا می‌انداختند، این بود که این دولت می‌خواهد زنان را از فعالیت اجتماعی بازدارد و به خانه بازگرداند که آمار وزارت کار حاکی از زمینه‌سازی خوب اشتغال برای بانوان است. تسهیلات مشاغل خانگی که ۸۰درصد آن از طریق خانم‌ها دریافت می‌شود، در دولت سیزدهم ۲۵برابر شد. معاونت زنان برای اینکه این قانون را به مرحله اجرا درآورد، سعی کرد با هماهنگی دستگاه‌های اجرایی و طرح‌هایی همچون طرح حمایت از دهه شصتی‌ها، مشکل مسکن و اشتغال را برای این گروه از زنان کاهش دهد.
پس دولت سیزدهم اقدامات قابل ملاحظه‌ای در حوزه اشتغال زنان داشته است.
بله همین طور است، از ۲ میلیون‌و۶۰۰هزار شغلی که ایجادشده ۴۱درصد به زنان اختصاص دارد، ۳۰درصد از مجوز‌های تمامی مشاغل به زنان و ۸۰درصد از مجوز‌های مشاغل خانگی به زنان اختصاص دارد. پیگیری شغل منعطف از دیگر تلاش‌های بهره‌گیری از توان بانوان در معاونت زنان بود. زنان تمایل دارند در کنار فعالیت‌های بیرون به خانواده هم رسیدگی کنند و باید قوانین انعطاف داشته باشند، بنابراین جلساتی با ادارات مربوط برگزار کردیم تا الگوی جدیدی برای زنان در ایران به وجود آوریم. رئیس‌جمهور شهید تأکید داشتند که باید شرایط شغلی را برای همه زنان و مردان فراهم کنیم؛ کسب‌و‌کار پایدار خانواده‌محور با پشتیبانی زنان کارآفرین که زنان سرپرست را تحت پوشش قرار دهد، در دستور کار قرار گرفت و از مواد اولیه تا رساندن محصول به بازار و اینکه کارآفرینان تا چهار سال باید در کنار زن سرپرست خانواده باشند تا کار به پایداری برسد.
در حوزه زنان سرپرست خانوار چه اقداماتی انجام شد؟
شاید تنها شعار مرتبط با زنان در انتخابات مسئله زنان سرپرست خانوار بود و یکی از تأکیدات شهید رئیسی با توجه به شعار انتخاباتی‌شان، توجه به مشکلات و معیشت آنان بود، به همین دلیل صندوق ضمانت را که به طور مکرر در سفر‌ها از ایشان درخواست می‌شد، تأسیس کردیم، تسهیلات ویژه برای این زنان هم از طریق استانداری‌ها و هم از طریق مصوبات سفر‌های استانی در اختیار قرار گرفت. علاوه بر این توسعه کسب‌و‌کار‌های خانواده‌محور، تأمین اعتبار بازارچه‌های فروش در سفر‌های استانی و همچنین ایجاد بازار‌های مجازی برای تبلیغ و فروش محصولات تولیدی زنان سرپرست هم از دستاورد‌های دولت سیزدهم است. همانطور که عرض کردم از ۲میلیون‌و۶۰۰هزار شغلی که ایجاد شد، ۴۱درصد متعلق به بانوان است. همچنین به دلیل اینکه مشاغل روستایی رونق پیدا کرد، شاهد مهاجرت زنان از شهر‌ها به روستا‌ها بودیم. برای پشتیبانی از این زنان برنامه جامع مفصلی را برای کمیسیون‌ها فرستادیم و در نهایت آیین‌نامه پنجره واحد برای حمایت از زنان سرپرست خانوار تصویب شد که بر اساس آن خدمات مشاوره و پشتیبانی‌ها در این پنجره دیده و قرار شد همه ارگان‌ها با این پنجره هماهنگ باشند تا خدمات عادلانه‌ای به زنان ارائه شود. در دولت شهید رئیسی پنج اقدام مهم برای زنان سرپرست خانوار صورت گرفت.
یکی از اتفاقات مثبت در حوزه زنان و خانواده در دولت سیزدهم بحث جنبش حمایت از خانواده در جهان و مقابله با جنگ علیه خانواده بود که از سوی شهید رئیسی در مجمع سازمان ملل متحد مطرح شد. هدف از این جنبش چه بود و به کجا رسید؟
شهید رئیسی، در هفتادوهشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به اهمیت شکل‌گیری سند جنبش حمایت از خانواده در جهان و مقابله با جنگ علیه خانواده اشاره کردند. این سند برای حمایت از خانواده فطری و پیشگیری از انحرافاتی که در غرب وجود دارد، با هماهنگی سازمان ارتباطات، وزارت بهداشت، ستاد جمعیت و وزارت امور خارجه تدوین شده و هم اکنون در کمیسیون فرهنگی در حال بررسی است، همچنین با نهاد‌های بین‌المللی طرفدار خانواده و برخی از کشور‌های همسو هم گفت‌و‌گو‌هایی صورت گرفته است. این مسئله از سوی شهید رئیسی با توجه به انحرافاتی که در مجامع بین‌المللی نسبت به مسئله خانواده به وجود آمده بود برای حمایت از خانواده طبیعی مطرح شد و ایشان خواستند سند و پشتیبانی از سند و نگاشت نهادی برای تکالیف دستگاه‌های مختلف تهیه شود که این کار از سوی معاونت با همکاری دستگاه‌های مربوط انجام و خدمت رئیس‌جمهور ارائه شد.
چرا لایحه ارتقای امنیت زنان در دولت سیزدهم به سرانجام نرسید؟
مسئله لایحه امنیت هیچ مشکلی ندارد. در دوره‌ای که آقای رئیسی در قوه قضائیه بودند، اصلاحات انجام گرفته بود و بعد به دولت برگشت و به مجلس رفت، ما هم در کمیسیون‌های مختلف مجلس مشارکت کردیم و آماده طرح در صحن علنی بود و چندین بار هم در برنامه صحن علنی گنجانده شد ولی متأسفانه هر بار به علت بعضی از دوفوریتی‌ها به تأخیر می‌افتاد. الان هم شنیده‌ام که بعد از تغییر دولت و تغییر مجلس دچار تغییراتی شده که امیدوارم اساس و روح آن که حمایت از بانوان است صدمه ندیده باشد. اوایل دولت عده‌ای خیلی تلاش کردند لایحه را از مجلس پس بگیریم، اما شهید رئیسی محکم ایستادند و با استرداد لایحه مخالفت کردند و خواستار تصویب آن در مجلس بودند. لایحه ارتقای امنیت زنان بر اساس بیانات رهبر معظم انقلاب نگاشته شده است تا قانونی باشد که اجازه ندهد در خانه به زنان ستم شود. ما در کنار حمایت از آن قانون در سفر‌های استانی دولت تلاش کردیم بخشی از بودجه این سفر‌ها به آسیب‌زدایی از حوزه زنان اختصاص یابد. تهیه اطلس آماری در حیطه‌های مختلف مرتبط با زنان خصوصاً آسیب‌ها کار دیگری بود که در این دوره انجام شد. این اطلس جهت برنامه‌ریزی و اطلاعات آماری در حوزه زنان با همکاری دستگاه‌ها تهیه و مرکز رصدی ایجاد شد تا پژوهشگران این حوزه از آخرین آمار و اطلاعات حوزه زنان بهره‌مند شوند. یکی از مأموریت‌های حوزه زنان، رصد چالش‌ها و مطالبات بانوان بود. برای همه چالش‌ها در برنامه یا قانون، مسائل پیگیری و اصلاحیه داده شد یا اجرای برخی مسائل که با مشکل مواجه و نیازمند هماهنگی بود با دستگاه‌های مختلف جهت رفع موانع اقدام و برخی دیگر در برنامه درازمدت مانند برنامه هفتم گنجانده شده است؛ موضوعاتی مانند اشتغال و ازدواج، الگوی سوم، شغل منعطف، باروری بانوان، اصلاح ساختار و حمایت از زنان روستایی.
در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی چه اقداماتی انجام شد؟ گفته می‌شد حضور ایران در «آیورا» در راستای اجرای سند ۲۰۳۰ است. شما چه پاسخی به این نقد دارید؟
در حوزه بین‌الملل به رغم اینکه بیشترین هجمه را داشتیم و تمام رسانه‌ها برای «زن، زندگی، آزادی» بسیج شدند، نخستین نشست بانوان تأثیرگذار برگزار شد و از ۱۰۰ کشور بانوان در ایران حضور پیدا کردند و ضمن بازدید از نمایشگاهی که از سوی ۸۰شرکت دانش‌بنیان متعلق به بانوان برپا شده بود با پیشرفت‌های زنان ایران آشنا شدند. آیورا آموزش فن و حرفه به زنان کشور‌های حاشیه اقیانوس هند را برعهده دارد که در این دوره بعد از استرالیا، ایران مسئولیت را برعهده گرفت و بعد از یک سال، بعد از گزارش کاری که ارائه شد، همه کشورها از موفقیت ایران تعجب می‌کردند و مسئولیت را برای دو سال دیگر به ایران سپردند. ما مدیریت آیورا یعنی آموزش زنان کشور‌های اقیانوسیه را بر عهده گرفتیم و توانستیم زنان توانمند خود را با فرهنگ و بوم خود آموزش دهیم. اجرای سند۲۰۳۰ در کشور به غلط عنوان شد. نه تنها سند۲۰۳۰ اجرا نمی‌شود بلکه ما کشور‌هایی را که در قالب۲۰۳۰ عمل می‌کنند نیز متعهد کردیم با احتفاظ ما و حذف «سایر جنسیت‌ها» بیانیه خود را صادر کنند، این امر برای‌مان یک پیروزی بود چراکه در سطوح بین‌المللی تأثیرگذار بودیم. در داخل کشور با قاطعیت گفتیم نباید سند ۲۰۳۰ اجرا شود چراکه اصلاً این سند تحفظ نمی‌پذیرد. رئیس‌جمهور اعلام کردند سند۲۰۳۰ در کشور ما اجرا نخواهد شد و نمی‌گذاریم در مراکز آموزشی این مسئله اجرایی شود. آنچه دولت قبل گفته بود که ما سند۲۰۳۰ را با تحفظ اجرا می‌کنیم، دروغی آشکار بود، چراکه چنین امری در مورد سند۲۰۳۰ که سندی الزام‌آور نیست، مصداقیت ندارد. همانطور که می‌دانید با آمدن دولت جدید، رئیس‌جمهور ابلاغ دولت قبل در این زمینه را باطل کرد.
در خصوص ورود زنان به ورزشگاه چطور، این یکی از چالش‌هایی بود که پس از سال‌ها در دولت شهید رئیسی حل‌وفصل شد.
ورود زنان به ورزشگاه کار هیچ شخص یا گروهی نبود بلکه تصمیم دولت و نظام بود، البته با شرط وجود زیرساخت‌های لازم و اجرای دستورالعمل‌های مصوب، بنابراین در صورت هرگونه تخلف و عدول از دو شرط مذکور، این دولت بود که از فدراسیون مطالبه می‌کرد، بنابراین پس از مصوبه شورای امنیت آنچه معاونت در مسئله ورود زنان به ورزشگاه پیگیری کرد، حفظ حدود و حریم‌ها و توجه به حفظ ارزش‌ها در ورود زنان بود که طی سه نامه به رئیس‌جمهور مطالبی را عنوان و پیشنهاداتی برای پیشگیری از آسیب‌های احتمالی ارائه کرد و بر موازین ارزشی خود پافشاری و تلاش می‌کرد با نظارت در نخستین مسابقات، اشکالات را سریعاً به رئیس‌جمهور منتقل کند.
