جوان آنلاین: «کارگران» ستون فقرات پرتوان اقتصاد کشور، همواره نقشی حیاتی در پیشبرد توسعه و رونق ملی ایفا کرده‌اند. اردیبهشت ماه و همزمان با روز کارگر، فرصتی است تا صدای این قشر پرتلاش در جامعه طنین‌انداز و خواسته‌های بحق‌شان، از زبان خودشان و حامیان‌شان مطرح شود. این روز که طبق ماده۶۳ قانون کار به عنوان تعطیل رسمی برای کارگران به رسمیت شناخته شده است، نباید صرفاً در تقویم باقی بماند، بلکه باید نمادی از ارج‌گذاری واقعی به جایگاه کارگران و تلاشی مشترک برای تحقق عدالت اجتماعی و حقوق صنفی آنان باشد. از دغدغه‌های معیشتی و دستمزد‌های معوق گرفته تا نبود امنیت شغلی و تبعیض در محیط کار، مسائل کارگران گسترده و عمیق است، با این حال آنچه کارگران را متمایز می‌سازد، امید بی‌پایان‌شان به آینده‌ای بهتر و اراده خلل‌ناپذیرشان برای ساختن فردایی روشن‌تر است. تحقق خواسته‌های کارگران، نه‌تنها وظیفه‌ای انسانی و قانونی، بلکه ضرورتی برای پایداری و سلامت اقتصادی جامعه است. روز کارگر، یادآور این حقیقت بنیادین است که بدون کرامت کارگر، پیشرفتی پایدار ممکن نخواهد بود.
روز کارگر (۱۱اردیبهشت) بیش از یک تعطیلی است؛ فرصتی است برای ارج‌نهادن به کارگران و بازنگری در حقوقی که قانون کار ایران (مصوب ۱۳۶۹) برای آنها به رسمیت شناخته است. ماده۶۳ این قانون، روز کارگر را تعطیل رسمی اعلام کرده و همین قانون تأکید می‌کند که کار در این روز باید با توافق کارگر و پرداخت حداقل ۴۰درصد دستمزد اضافی (ماده ۵۹) باشد. همچنین بر ایمنی محیط کار و الزام بیمه تأمین اجتماعی تأکید شده است، اما اجرای این قوانین با موانعی مانند نظارت ناکافی، مشکلات معیشتی و ضعف تشکل‌ها مواجه است. مصاحبه‌های این گزارش نشان می‌دهد کارگران، از ساختمانی تا نساجی و حمل‌ونقل، با چالش‌هایی مانند نبود بیمه، دستمزد‌های دیرکرد و اجبار به کار در روز تعطیل روبه‌رو هستند، بااین‌حال آنها با امید به اصلاح، خواستار اجرای قانون و نظارت قوی‌تر هستند. این مطالبات، نه‌تنها حق قانونی کارگران، بلکه ضرورتی برای عدالت اجتماعی است.
چالش‌های کلیدی و راهکار‌ها
نظارت ضعیف: قانون کار، بازرسی از کارگاه‌ها را وظیفه وزارت کار می‌داند، اما تعداد محدود بازرسان، به‌ویژه در بخش‌های غیررسمی، باعث شده است تخلفاتی مانند عدم‌پرداخت اضافه‌کاری یا اجبار به کار در روز کارگر نادیده گرفته شود. افزایش بازرسان و بازرسی‌های هدفمند در ایام خاص مثل روز کارگر، می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.
نبود آگاهی: بسیاری از کارگران از حقوق خود، مانند حق تعطیلی یا اضافه‌کاری بی‌اطلاع هستند. برگزاری دوره‌های آموزشی رایگان از سوی وزارت کار و تشکل‌ها، می‌تواند آگاهی کارگران را افزایش دهد و آنها را به مطالبه‌گری توانمند کند.
مشکلات معیشتی: دستمزد‌های معوق و نبود بیمه، فشار‌های معیشتی را تشدید کرده است. اجرای ماده۱۴۸ (بیمه الزامی) و الزام کارفرمایان به پرداخت بموقع دستمزدها، می‌تواند امنیت شغلی کارگران را تقویت کند.
مطالبه‌گری، راه عدالت
روز کارگر، دعوتی است به همبستگی برای اجرای قوانین و رفع موانع پیش‌روی کارگران. مصاحبه‌های این گزارش نشان داد کارگران، با وجود چالش‌ها، به آینده امیدوارند. آنها خواستار نظارت قوی‌تر و آگاهی از حقوق‌شان هستند. این مطالبات، تنها با همکاری دولت، کارفرمایان و جامعه محقق می‌شود. رسانه‌ها نیز می‌توانند با آگاهی‌بخشی، کارگران را به پیگیری حقوق‌شان تشویق کنند. تقویت نظارت، آموزش و تشکل‌ها، ارکان اصلی برای تحقق عدالت کارگری است. چنانکه جامعه می‌تواند با حمایت از کارگاه‌های قانونمدار و ترویج فرهنگ احترام به حقوق کارگران، به بهبود شرایط کمک کند.
پیشنهادات زیر در همین راستا مطرح می‌شود:
افزایش بازرسان کار: وزارت کار باید تعداد بازرسان را افزایش دهد و بازرسی‌ها را در بخش‌های غیررسمی تقویت کند.
آموزش رایگان: دوره‌های آموزشی حقوق کار برای کارگران و کارفرمایان برگزار شود.
ساده‌سازی شکایات: فرایند رسیدگی در هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف تسریع شود.
علی، کارگر ساختمانی، ۳۸ساله: او با ۱۵سال تجربه در پروژه‌های ساختمانی تهران، روز کارگر را نمادین می‌داند: «برای ما کارگرای ساختمانی، روز کارگر یه تعطیلی ساده است. کارفرما می‌گه نیای، حقوقت کم می‌شه. قانون می‌گه باید اضافه‌کاری بدن، ولی کیه که چک کنه؟» او از نبود بیمه تأمین اجتماعی گلایه دارد: «چند سال پیش از داربست افتادم، چون بیمه نبودم، خودم هزینه بیمارستان رو دادم. خیلی از بچه‌ها بیمه ندارن، چون کارفرما نمی‌خواد هزینه کنه.» علی معتقد است نظارت ضعیف، ریشه مشکل است: «اگه بازرسای اداره کار بیان سر پروژه‌ها، کارفرما نمی‌تونه قانون رو دور بزنه، ولی من تو این ۱۵سال، فقط دو بار بازرس دیدم.» برای علی، آموزش حقوق قانونی اهمیت دارد: «اگه بدونیم قانون چی گفته، می‌تونیم جلوی کارفرما وایستیم، ولی کی به ما یاد داده؟» او پیشنهاد می‌دهد که دولت دوره‌های رایگان برگزار کند: «یه کلاس ساده می‌تونه بهمون جرئت بده حقمون رو بخوایم.» با وجود چالش‌ها، علی امیدوار است: «ما کارگرا فقط حقمون رو می‌خوایم، نه چیزی بیشتر. اگه قانون اجرا بشه، می‌تونیم با خیال راحت کار کنیم و برای بچه‌هامون آینده بسازیم.» او با لبخند می‌افزاید: «روز کارگر باید روزی باشه که کارفرما یادش بیاد ما هم آدمیم، نه فقط یه ابزار کار.»
زهرا، کارگر نساجی، ۴۵ساله: او که در کارخانه نساجی کرج کار می‌کند، از تجربه‌اش می‌گوید: «پارسال روز کارگر مجبور شدیم کار کنیم. کارفرما گفت تولید نباید بخوابه. اضافه‌کاری هم یه مبلغ ناچیز بود، اصلاً درست حساب نکردن.» او به مشکلات زنان کارگر اشاره می‌کند: «قانون می‌گه زن‌ها نباید شیفت شب کار کنن، ولی ما گاهی شیفت شب داریم. من به خاطر بچه‌هام نمی‌تونم اعتراض کنم، چون می‌ترسم کارمو از دست بدم.» او معتقد است که زنان کارگر نیاز به حمایت بیشتری دارند: «ما هم کار می‌کنیم، هم خونه رو می‌چرخونیم، ولی کارفرما فقط به سود خودش فکر می‌کنه.» او نظارت را ضروری می‌داند: «اگه بازرسای اداره کار بیان و کارخونه رو چک کنن، کارفرما نمی‌تونه قانون رو زیر پا بذاره، ولی تا حالا بازرس نیومده.» زهرا پیشنهاد می‌دهد دولت برای زنان کارگر کمیته‌های ویژه تشکیل دهد: «اگه یه جا باشه که بتونیم راحت حرفمون رو بزنیم، خیلی فرق می‌کنه.» با وجود سختی‌ها، زهرا امیدوار است: «اگه قانون درست اجرا بشه، ما هم می‌تونیم با آرامش کار کنیم. من فقط می‌خوام بچه‌هام آینده بهتری داشته باشن.» او با حسرت می‌افزاید: «روز کارگر باید روز احترام به ما باشه، نه یه روز کاری دیگه.»
محمد، راننده اتوبوس، ۵۰ساله: او که راننده شرکت واحد تهران است، می‌گوید: «روز کارگر معمولاً تعطیله، ولی گاهی شیفت می‌ذارن. اضافه‌کاری می‌دن، ولی گاهی با چند ماه تأخیر.» او بر اهمیت آگاهی تأکید می‌کند: «من تو یه دوره آموزشی شرکت کردم، فهمیدم قانون چی می‌گه. از اون موقع، اگه کارفرما بخواد زور بگه، می‌دونم چطور جواب بدم.» محمد معتقد است که آموزش می‌تواند بازی را عوض کند: «اگه همه کارگرا بدونن حقشون چیه، کارفرما نمی‌تونه سرشون کلاه بذاره.» او همچنین از نظارت ضعیف گلایه دارد: «بازرسا باید بیان ببینن اضافه‌کاری درست حساب می‌شه یا نه، ولی این‌جور چیزا فقط روی کاغذه» محمد امیدوار است: «اگه قانون اجرا بشه و خودمون هم حقمون رو بدونیم، می‌تونیم زندگیمون رو بهتر کنیم.» او با خنده می‌گوید: «روز کارگر باید روزی باشه که ما هم یه نفس راحت بکشیم و بخندیم.»
قانونی ریشه‌دار، اجرای دقیق می‌طلبد
در آستانه روز کارگر، نگاه به وضعیت حقوقی کارگران از دریچه قانون، ضرورتی انکارناپذیر است؛ قانونی که بیش از سه دهه از تصویب آن می‌گذرد، با نگاهی حمایتی تدوین شده و همچنان یکی از مترقی‌ترین اسناد حقوق کار در منطقه محسوب می‌شود، با این حال اجرای دقیق، پیوسته و همه‌جانبه آن، همچنان نیازمند عزم جدی‌تر است.
سعید محمدی، وکیل دعاوی کارگر و کارفرما در گفت‌و‌گو با «جوان» ساختار قانونی موجود را قوی و مستند توصیف می‌کند: «قانون کار کشورمان، به‌ویژه در مواد کلیدی نظیر ماده۶۳ روز کارگر را تعطیل رسمی می‌داند، ماده۱۴۸ در الزام کارفرما به بیمه‌کردن کارگر یا ماده۸۵ در تأکید بر ایمنی محیط کار، چارچوبی مشخص و عادلانه ترسیم کرده است.» او با تأکید بر اینکه چالش اصلی در مرحله اجراست، می‌افزاید: «نظارت بر حسن اجرای قانون، برعهده وزارت کار است، اما کمبود نیروی انسانی در حوزه بازرسی، امکان پیگیری مؤثر را کاهش می‌دهد. در صنایعی، چون ساختمان یا کارگاه‌های کوچک، گاه نظارت یا بازرسی‌های دوره‌ای انجام نمی‌شود و همین، زمینه‌ساز بی‌توجهی به برخی الزامات قانونی است.»
اجرای هدفمند بازرسی، ضرورتی برای کارفرما و کارگر
محمدی معتقد است باید نظام بازرسی با هدف‌گذاری بهتر و ابزار‌های نوین، کارآمدتر شود: «اگر تعداد بازرسان افزایش یابد و از ابزار‌های دیجیتال برای ثبت گزارش‌ها، رصد تخلفات و پیگیری اجرا استفاده شود، هم حقوق کارگر حفظ می‌شود و هم کارفرما از بروز پرونده‌های حقوقی پرهزینه مصون می‌ماند.» او یادآور می‌شود که رعایت قانون کار، به نفع هر دو طرف است: «محیط کاری که در آن قانون اجرا شود، باثبات‌تر، منظم‌تر و بهره‌ورتر است. کارگری که حقوق خود را دریافت می‌کند، بیمه دارد و از ایمنی محل کار مطمئن است، بدون تردید در کار خود دقیق‌تر، وفادارتر و کارآمدتر خواهد بود.»
آموزش حقوق کار، پلی میان آگاهی و اجرا
این حقوقدان، آموزش را بخش مغفول مانده‌ای می‌داند که می‌تواند پیوند مؤثری میان متن قانون و واقعیت میدانی برقرار کند: «کارگری که حقوق قانونی خود را نداند، حتی در صورت تخلف کارفرما هم امکان پیگیری ندارد، بنابراین وزارت کار باید در حوزه آموزش عمومی کارگران و کارفرمایان، از ابزار‌های نوین، محتوای ساده و قابل فهم استفاده کند. آموزش نه تنها حقوق را روشن، بلکه از بروز اختلاف هم پیشگیری می‌کند.» وی پیشنهاد می‌دهد آموزش‌های حقوق کار، به‌ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کارگران فصلی، تازه‌وارد یا فعالان صنایع پرخطر، به‌صورت متمرکز در دستور کار قرار گیرد: «از طریق پیامک، شبکه‌های اجتماعی و حتی بروشور‌های چاپی ساده می‌توان آگاهی را افزایش داد. این هزینه نیست، بلکه سرمایه‌گذاری برای سلامت محیط کار است.»
رسیدگی به شکایات، گامی در مسیر اعتمادسازی
در بخش حل اختلافات، محمدی با اشاره به هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف در وزارت کار می‌گوید: «قانون برای اختلافات کارگر و کارفرما، مرجعی پیش‌بینی کرده، اما روند دادرسی در مواردی کند و پیچیده است. باید روی کاهش زمان رسیدگی، دیجیتال‌سازی فرایند و کاهش هزینه‌ها کار شود تا کارگر با خیال راحت‌تر به حق خود برسد.» او پیشنهاد می‌دهد سامانه‌ای برای ثبت و پیگیری شکایات کارگران طراحی شود: «چنین سامانه‌ای می‌تواند به کاهش مراجعات حضوری، سرعت‌بخشی در رسیدگی و شفافیت بیشتر کمک کند. همچنین، بار اداری شعب را نیز سبک‌تر خواهد کرد.»
توجه به زنان کارگر در چارچوب قانون
بخش قابل توجهی از نیروی کار در برخی صنایع، به‌ویژه در حوزه خدمات یا تولیدی‌های سبک، از زنان تشکیل می‌شود. محمدی در این‌باره می‌گوید: «قانون کار، در ماده۷۵ و سایر مقررات، شرایط ویژه‌ای برای اشتغال زنان پیش‌بینی کرده است، از جمله ممنوعیت کار شب برای زنان یا الزام به ایجاد شرایط ایمن برای آنها در دوران بارداری، اما در مواردی این مقررات اجرایی نمی‌شود.» او بر لزوم دقت بیشتر بازرسان و ارائه آموزش‌های هدفمند برای کارفرمایان در حوزه اشتغال زنان تأکید می‌کند و معتقد است: «اگر به این موارد توجه شود، هم کرامت نیروی کار حفظ می‌شود و هم بهره‌وری مجموعه بالا می‌رود.»
اجرای دقیق قانون، ضامن عدالت و بهره‌وری
محمدی در پایان با اشاره به ظرفیت‌های قانون کار می‌گوید: «قانون کار ایران، بر پایه عدالت، حمایت و نظم تدوین شده است. ما نیازی به بازنویسی کامل نداریم، بلکه باید در اجرای همین قانون، قوی‌تر، دقیق‌تر و هدفمندتر عمل کنیم.» او روز کارگر را فرصتی می‌داند برای بازخوانی تعهدات قانونی و یادآوری حقوق متقابل کارگر و کارفرما: «همه ما باید کمک کنیم قانون اجرا شود، نه با تنش، بلکه با آموزش، نظارت و تعامل. کارگر آگاه و کارفرمای قانونمدار، پایه‌های رشد اقتصادی کشور را مستحکم‌تر می‌کنند.»
