کمبود گاز در اروپا، تقاضای شدید گاز طبیعی در فصل زمستان و تشدید تدریجی تنشهای ژئوپلتیکی بین روسیه به عنوان عرضهکننده اصلی گاز طبیعی و کشورهای اروپایی به عنوان مصرفکننده باعث شده افزایش قیمت گاز طبیعی در اروپا قارهای و نیز انگلیس رکورد تازهای را ثبت کند. در عین حال تنش بین روسیه و آلمان درباره سرنوشت خط لوله گازی نورداستریم ۲ و توقف صادرات بخشی از صادرات گازی روسیه به اروپا عملاً موجب تشدید بحران گازی در قاره سبز شده است. قیمت گاز طبیعی در اروپا روزچهارشنبه یکم دی به ازای هر هزار مترمکعب به ۲۱۵۰ دلار رسید که نسبت به روز دوشنبه افزایش ۲۷ درصدی را نشان میدهد و بالاترین قیمت گاز در تاریخ این قاره به شمار میرود.
ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه روز پنجشنبه دوم دی (۲۳ دسامبر) در کنفرانس مطبوعاتی، غرب را به تحریف واقعیتها در مورد بحران گازی اروپا متهم کرد. اتهام اتحادیه اروپا و اوکراین به شرکت گازپروم در مورد ایجاد چنین بحرانی در اروپا را بیاساس خواند و آن را رد کرد: «شرکت گازپروم به تمام تعهدات خود برای فروش گاز به کشورهای اروپایی عمل کرده و علاوه بر تعهدات خود حدود ۱۳درصد بر صادرات گاز خود به کشورهای اروپایی افزوده است و اتهام مبنی بر عدم صدور گاز به این کشورها بیاساس و غیرقابل قبول است.»
نقش امریکا
موضعگیری رئیسجمهور روسیه درباره اتهامات اروپاییها در زمینه مقصر بودن مسکو در بحران گازی اروپا نشانه یکی دیگر از اختلافات متعدد روسیه و غرب است. امریکا به عنوان رقیب بینالمللی روسیه بارها به کشورهای اروپایی درباره وابستگی گازی به روسیه هشدار داده است. با این حال مسکو هر گونه استفاده از گاز به عنوان سلاح انرژی را رد کرده و اروپاییها را مقصر وضعیت وخیم کنونی در زمینه تدارک ناکافی و قیمتهای بیسابقه گاز میداند. پوتین تأکید کرد که شرکتهای امریکایی صادرکننده گاز به اروپا، تحویل گاز مایع طبیعی را به کشورهای اروپایی متوقف کردهاند و چندین میلیون تن گاز مایع را روانه آسیای شرقی و امریکای لاتین کردهاند که قیمت گاز در این مناطق بیشتر از بازارهای گاز اروپایی است. بدین ترتیب از دیدگاه مسکو این واشنگتن است که عملاً از گاز به مثابه ابزاری علیه اروپاییها استفاده کرده است و با فرا رسیدن فصل سرما به جای عمل به وعدههای خود در زمینه تدارک گاز مایع به بازارهای اروپایی در راستای کسب سود بیشتر آن را در دیگر نقاط جهان میفروشد.
اتهامات متقابل
روسیه معتقد است کشورهای اروپایی در ایجاد بحران گازی در این قاره مقصر هستند زیرا به موقع برای فصل زمستان آماده نشده بودند. به گفته رئیسجمهور روسیه، مخازن گاز زیرزمینی اروپا به موقع پر نشده است و علاوه بر آن مسائلی همچون بهار سرد سال گذشته و کار نکردن برخی از نیروگاههای بادی، بر مسائل موجود افزوده است. پوتین گفته که کشورهای اروپایی باید مسائل گاز خود را حل کنند. رئیسجمهور روسیه همچنین میگوید روزانه ۳ میلیون مترمکعب از گاز تحویلی روسیه به آلمان به لهستان ارسال و سپس به اوکراین بازمیگردد. به گفته او، اتحادیه اروپا تلاش میکند از کشورهای ترانزیتکننده گاز به طور مشکوک حمایت کند.
با این حال اروپاییها به ویژه با توجه به موضع اوکراین درباره طرف مقصردر بحران گازی اروپا نظر دیگری دارند. شرکت دولتی نفت و گاز اوکراین اخیراً علیه شرکت گازپروم به کمیسیون اروپا شکایت و آن را به خودداری عمدی از ارسال بیشتر گاز به بازارهایی اروپایی متهم کرده و مدعی شده است که گاز پروم از موقعیت برتر خود در بازار گاز اروپا سوءاستفاده میکند. این شرکت از کمیسیون اروپا خواسته تدابیر فوری برای بهبودی وضع تحویل گاز به اروپا و رفع بحران در این عرصه اتخاذ کنند. کییف خواستار فشار بر روسیه برای واداشتن آن به افزایش تولید گاز شده و شرکت اوکراینی هم متعهد شده است که از امکانات گسترده خود برای ترانزیت مقادیر بیشتر گاز روسیه به اروپا استفاده کند.
مسئله نورداستریم ۲
برخی از تحلیلگران افزایش بهای بازار گاز را ناشی از جنجالهای جاری درباره پروژه طرح نورد استریم۲ میدانند. شرکت گازپروم، روز سهشنبه ترانزیت گاز به آلمان از طریق خط لوله «یامال-اروپا» را متوقف کرد. به گفته دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین این تصمیم صرفاً تجاری بوده و به تأخیر پروژه نورد استریم ۲ مربوط نمیشود. این خط لوله گاز روسیه را از طریق بلاروس به لهستان میرساند. بدین ترتیب مسکو عملاً فشار بر اروپا به ویژه آلمان را برای راهاندازی هرچه سریعتر خط لوله گازی نورد استریم ۲ تحت فشار گذاشته است. از زمانی که آلمان راهاندازی خط لوله نورد استریم ۲ را به تعویق انداخته است، اروپا شاهد رشد بی سابقهای قیمت انرژی است. برلین دلیل این تعویق را نگرانی از عدمرعایت مقررات اتحادیه اروپا عنوان میکند. با این حال دلایل سیاسی و امنیتی پشت این تصمیم برلین است. وزیر امور اقتصادی آلمان هفته قبل هشدار داد که پروژه گازی نورد استریم ۲ در صورت حمله روسیه به اوکراین با «تبعات جدی» مواجه خواهد شد. بدین ترتیب چنین به نظر میرسد که دولت ائتلافی جدید آلمان با تعلیق عملیاتی شدن این خط لوله گازی مهم که قرار است سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به شمال آلمان و از آنجا به سایر نقاط اروپا منتقل کند عملاً در مسیر مد نظر واشنگتن حرکت میکند. نکته جالب اینکه با وجود مخالفت شدید امریکا، لهستان و اوکراین با ساخت و عملیاتی شدن این خط لوله، آلمان اصرار دارد که این تأخیر سیاسی نیست. منتقدان این پروژه گازی میگویند این طرح وابستگی اروپا به گاز روسیه را افزایش میدهد و اوکراین آن را یک اسلحه ژئوپلتیکی توصیف کرده است. در مقابل روسیه خواستار آغاز صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله گاز نورد استریم ۲ است در حالی که آلمان اعلام کرده که صدور مجوز برای آن تا تابستان ۲۰۲۲ به طول خواهد انجامید.
به نظر میرسد که دولت جدید آلمان بیش از دولت قبلی این کشور درصدد مقابله با روسیه و نیز اعمال فشار علیه مسکو در عرصههای مختلف است. مسلماً این رویکرد منجر به اقدامات متقابل روسیه شده و در نهایت به تنش بین شرق و غرب اروپا دامن خواهد زد. این مسئله درعین حال بر حوزههای همکاری دو کشور به ویژه در زمینه انرژی تأثیر منفی خواهد گذاشت. هر چند که اولاف شولتز صدراعظم جدید آلمان سیاسی کردن پروژه گازی نورد استریم ۲ را منتفی دانسته است. اما «آنالنا بائربوک» وزیر خارجه جدید آلمان مدعی است این خط لوله گازی به دلیل رعایت نکردن الزامات قانون انرژی اروپا و مسائل امنیتی مشکلاتی دارد. این موضوع نشان میدهد که برلین قصد دارد تا همراه با واشنگتن در دوره ریاست جمهوری جو بایدن، فشارها را بر مسکو به منظور وادار ساختن روسیه به قبول خواستههای غرب، تشدید کند.
جمعبندی
اروپاییها به خوبی میدانند که تا آینده دور همچنان وابسته به صادرات گازی روسیه به اروپا خواهند بود. یک سوم از مجموع گاز طبیعی اروپا از روسیه تأمین میشود و شرکت گازپروم سالانه تا ۱۳۰ میلیارد مترمکعب گاز به بازارهای اروپایی صادر میکند. «ماریو دراگی» نخستوزیر ایتالیا با اشاره به نقش روسیه در تأمین انرژی اروپا به اتحادیه اروپا هشدار داده که به تعامل با روسیه ادامه دهد، زیرا هیچ ابزاری، چه اقتصادی چه ابزارهای دیگر، برای بازدارندگی در اختیار ندارد. کشورهای اروپایی در سالهای گذشته برای تضعیف نفوذ و قدرت روسیه در بازارهای انرژی تصمیم گرفتند تا قرارداد گاز را در چارچوبی جدا امضا کنند تا وابستگی قیمت گاز به نفت روی آن تأثیر نگذارد. اما هم اکنون با شرایطی مواجه شدند که قیمت نفت همچنان پایین است، اما قیمت گاز به شدت افزایش یافته است. «جیمز مرسون» تحلیلگر امریکایی معتقد است که تلاشهای اروپا برای تضعیف نفوذ روسیه در بازارهای انرژی نتیجه عکس داده است.