گرچه اقلیم خشک و نیمه‌خشک خراسان رضوی در ۱۷ سال گذشته حدود ۲ سال بارندگی خوب را در کارنامه اقلیمی خود ثبت کرده اما امسال یک بار دیگر وارد بحران شدید خشکسالی شده که عواقب آن به شدت تهدیدکننده به نظر می‌رسد.
کاهش تولید در تمامی بخشها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور در این استان نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مشکلات از جمله تورم، افزایش هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و کشاورزی و تحریم و موانع وارداتی موجب زخمی شدن پیکر خسته کشاورزی در استان خراسان رضوی شده است.
بخش کشاورزی خطه خراسان رضوی هم اکنون تنها منبع تامین معیشت افزون بر نیمی از جمعیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفری روستایی این استان است.
سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت ۸۳ نوع محصول می‌رود و در این عرصه ۳۶۳ هزار بهره‌بردار در بخش کشاورزی فعالیت دارند.
خراسان رضوی با گستره ۱۱۸ هزار و ۸۵۱ کیلومتر مربع، معادل هفت درصد کل مساحت کشور، دارای ۳۳ شهرستان، ۸۱ شهر، ۷۹ بخش، ۱۷۵ دهستان و سه هزار و ۲۸۱ روستاست.
خشکسالی بی‌سابقه در خراسان رضوی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: امسال با خشکسالی بی‌سابقه در این استان روبرو هستیم و گرمای هوا و کمبود بارش‌ها در این زمینه بسیا اثرگذار است.
محمد علایی افزود: در این شرایط میزان تبخیر آب زیاد بوده و ذخیره مخازن آب نیز به حداقل رسیده است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال رودخانه هریرود که طی ۸۵ سال گذشته بیشترین آورد آب آن ۱۶ میلیون مترمکعب بود، امسال به ۴.۲ میلیون مترمکعب کاهش یافته است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: آمارها بیانگر این است که بارندگی‌ها در این استان حدود ۵۰ درصد کاهش داشته که باید تدبیر اساسی به ویژه برای کشت پاییزه در استان اندیشیده شود.
وی افزود: علاوه بر آن باید سند سازگاری با شرایط کم آبی در این استان تدوین شود زیرا این امر می‌تواند بخشی از مشکلات کم آبی استان را برطرف کند.
کاهش ۷۷ درصدی خرید تضمینی گندم
مدیرکل غله و خدمات بازرگانی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه امسال ۱۰۰ هزار و ۷۳۰ تن گندم مازاد بر نیاز از کشاورزان این استان به صورت تضمینی خریداری شد گفت: این میزان نسبت به پارسال ۷۷ درصد کاهش دارد که عامل مهم آن کاهش تولید ناشی از خشکسالی است.
حمیدرضا نوری افزود: علاوه بر آن به علت گرانی و کمبود نهاده‌های دامی، بخشی از تولید مزارع گندم ممکن است به مصرف دام رفته باشد.
وی ادامه داد: با اقدامات انجام شده از جمله واردات گندم از استانهای دیگر و خارج از کشور، هم اکنون ذخیره گندم استان کامل شده است.
مدیرکل غله و خدمات بازرگانی خراسان رضوی گفت: هم اکنون هیچ گونه کمبودی از نظر گندم، آرد و نان در این استان وجود ندارد، ضمن اینکه روند تامین گندم از بنادر نیز به صورت مرتب ادامه دارد.
کاهش ۵۶ درصدی خرید تضمینی کلزا
خرید تضمینی دانه روغنی کلزا در استان خراسان رضوی نیز به علت خشکسالی نسبت به سال زراعی قبل ۵۶ درصد کاهش یافته است.
مدیر سازمان تعاون روستایی خراسان رضوی گفت: در قالب خرید تضمینی دانه روغنی کلزا امسال در مجموع سه هزار و ۸۶۰ تن از این محصول از کشاورزان شهرستانهای رشتخوار، تایباد، بردسکن، تربت‌جام، سبزوار، سرخس، خواف، تربت‌حیدریه، نیشابور، مشهد، جوین، جغتای و قوچان خریداری شده است.
ایرج ناصری مقدم افزود: امسال نرخ خرید تضمینی دانه روغنی کلزا با ۲ درصد ناخالصی و ۱۰ درصد رطوبت، به ازای هر کیلوگرم ۱۱۰ هزار ریال تعیین شده بود که نسبت به پارسال افزایش داشت.
وی ادامه داد: کشاورزان این استان سال زراعی گذشته ۹ هزار تن کلزا به مراکز خرید تضمینی شبکه تعاون روستایی تحویل دادند که مطالبات آنان در این خصوص به طور کامل پرداخت شد اما امسال به دلیل خشکسالی میزان برداشت محصول کاهش یافت.
هشت هزار و ۴۵۰ هکتار کشتزار خراسان رضوی در سال زراعی جاری زیر کشت دانه روغنی کلزا رفته بود ولی تغییرات اقلیمی شدید، سطح قابل برداشت این محصول را به سه هزار و ۳۶۳ هکتار کاهش داد.
کاهش تولید گندم و جو در خراسان رضوی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز خشکسالی امسال را باعث کاهش ۵۵ درصدی تولید گندم آبی در این استان دانست و گفت: امسال ۱۲۶ هزار هکتار از کشتزارهای استان زیر کشت گندم آبی و حدود ۱۴۲ هزار هکتار نیز زیر کشت گندم دیم رفت اما به دلیل خشکسالی ۸۰ درصد گندم دیم از میان رفته و میزان تولید گندم آبی نیز نسبت به میزان پیش‌بینی شده ۵۵ درصد کاهش یافته است.
غلامحسین ساربان افزود: خشکسالی با کاهش بارندگی و پراکنش نامناسب آن خسارات فراوان به کشاورزان وارد کرده بطوری که میزان باران بر زمین نشسته در خراسان رضوی در فروردین امسال حدود پنج میلیمتر بود.
وی بارش ثبت شده این استان را در مهر و آبان پارسال نیز حدود نیم میلیمتر اعلام کرد و ادامه داد: روستاییان، عشایر و کشاورزان سالخورده خراسان رضوی این وضعیت را در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه می‌دانند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: تولید امسال گندم در این استان حدود ۳۰۰ هزار تا ۳۵۰ هزار تن و تولید محصول جو آبی نیز ۵۲ درصد کاهش دارد.
خشکسالی و بحران کشتار دام مولد
معاون امور بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: در چهار ماه نخست امسال از ۳۵۴ هزار و ۷۰۳ راس گاو در این استان معادل ۴۰.۹۵ درصد ذبح شده در حالی که میزان مجاز ذبح آن ۳۰ درصد است و ذبح بیش از حد مجاز دام سنگین در این استان بسیار نگران‌کننده است.
حسن جعفری افزود: ادامه وضعیت موجود علاوه بر ضربه زدن به موجودی دام سنگین استان، تهدیدی برای تامین گوشت قرمز و مواد لبنی تولیدی در این بخش است.
وی ادامه داد: طی چهار ماه نخست امسال در کشتارگاه صنعتی مشهد، ۲۱ هزار و ۷۵ راس گاو نر و ۳۱ هزار و ۸۹۴ راس گاو ماده کشتار شده است و در همین مدت کشتار دام سبک به تعداد ۵۰۹ هزار و ۴۵۵ راس گوسفند نر و ۹۳ هزار و ۹۹۳ راس گوسفند ماده بوده است.
معاون امور بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در این مدت از ۶ میلیون و ۹۵۷ هزار و ۷۳۱ راس گوسفند استان نیز معادل ۳۵.۸۹ درصد آن کشتار شده است.
وی با بیان اینکه کشتار دام سبک نیز حدود چهار درصد بیشتر از حد مجاز است افزود: کشتار دام اغلب در نیمه اول سال بیشتر است اما روند فزاینده کشتار موجب نگرانی جدی در زمینه تداوم کشتار در نیمه دوم سال جاری شده است.
جعفری ادامه داد: برای حل وضعیت موجود باید در سطح کلان کشور و در حوزه وزارت جهاد کشاورزی به صورت آنی تصمیم گیری و اقدام لازم انجام شود.
وی با بیان اینکه وضعیت موجود به دلیل افزایش هزینه و کاهش درآمد دامداران ایجاد شده است گفت: در مرحله نخست باید برای تامین نقدینگی دامداران اقدام و با پرداخت تسهیلات کم‌بهره، از اجبار دامدار به کشتار دام جلوگیری کرد.
معاون امور بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: در گام دوم، تامین نهاده‌ها اهمیت فراوان دارد زیرا باید نهاده مورد نیاز به خصوص در بخش دام سنتی به میزان کافی تامین شود چون این بخش ضعیف تر است و میزان سهمیه نهاده آن معادل ۵۰ درصد سهم دامداران صنعتی است بنابراین دسترسی آنان به خوراک دام کمتر می‌باشد.
وی ادامه داد: افزایش سقف سهمیه نهاده‌ها، تسریع و تسهیل در ترخیص نهاده از بنادر و مدیریت بهای نهاده ها، از دیگر اقدامات ضروری است که با عزم راسخ در این عرصه میسر است.
جعفری گفت: در سطح استان هیچ گونه اختیار و قدرت مدیریتی در حوزه نهاده وجود ندارد و صرفا نهاده‌ای که با هزار مشکل به استان می‌رسد در همان حد کم مدیریت و بر اساس سهمیه توزیع می‌شود.
وی افزود: شرایط ناشی از خشکسالی، کمبود علوفه و گرانی نهاده موجب گرایش بیشتر دامدار به کشتار دام ضعیف و کم بهره شده است.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: پیش از این بطور معمول یک میلیون تن علوفه بهاری صرف تغذیه دامهای این استان و دیگر نقاط کشور می‌شد اما امسال کاهش شدید بارندگی، موجب خشکی مراتع و از دست رفتن فرصت تعلیف بهاری دام ها شد.
وی گفت: هم‌اکنون دامپروران که جمعیت دام سبک خود را پیش از این با علوفه بهاری مراتع تغذیه می‌کردند، مجبور به صرف هزینه‌های بسیار برای خرید علوفه و تعلیف دستی دام شده‌اند.
