در سال‌هاي اخير شبكه العالم به عنوان بازوي قدرتي ايران در حوزه كشورهاي جهان عرب يكي از تأثيرگذار‌ترين شبكه‌هاي برون مرزي ايران بوده است تا آنجا كه به گفته مدير اين شبكه دستور مستقيم پادشاه سعودي پخش اين شبكه را از روي ماهواره‌هاي عرب ست و نايل ست قطع مي‌كند، آن هم به اميد اينكه از ميزان مخاطبان العالم كاسته شود اما العالم با گريز زدن به راه‌هاي مختلف پوشش خود در تمامي كشورهاي عربي و ميزان تأثيرگذاري‌اش را همچنان حفظ كرده است تا اين شبكه به اعتراف رسانه‌ها و استناد نظرسنجي‌هاي به عمل آمده ميان ۵، ۶ شبكه برتر جهان عرب قرار بگيرد. با اين حال نواقص هميشه وجود دارند. شبكه العالم با مشكلات زيادي اعم از كمبود بودجه و سنگ‌اندازي‌هاي برخي كشورهاي عربي دست و پنجه نرم مي‌كند. راهي جام جم مي‌شويم. نرسيده به اتاق مدير شبكه، صداي بلند مجري عرب زبان شبكه به گوش مي‌رسد. وارد اتاقي مي‌شويم كه ۱۳ تلويزيون بزرگ و كوچك هر يك به پخش برنامه‌هاي يكي از شبكه‌هاي خبري عرب زبان اعم از الجزيره، العربيه يا بي‌بي سي عربي اختصاص دارند و اما درست در وسط اين تلويزيون‌ها، بزرگ‌ترين تلويزيون كه برنامه هايش شبكه العالم را نمايش مي‌دهد. بعد از سلام و احوالپرسي پاي صحبت‌هاي سيد احمد سادات مي‌نشينيم كه به عربي همچون زبان مادري تسلط دارد. سادات پيشتر رياست دفتر صدا و سيماي ايران در بيروت و دمشق را بر عهده داشته و حالا حدود چهار سال از مديريت وي بر شبكه برون مرزي العالم مي‌گذرد.
تأثيرگذاري و اهميت ايران در منطقه باعث شده است كه كشورهاي مختلف درصدد تأسيس شبكه‌هاي فارسي‌زبان براي مخاطبان ايراني بر بيايند. از بي‌بي‌سي گرفته تا فارسي وان، زمزمه و يورو نيوز و نشنال جئوگرافي و VOA از جمله اين شبكه‌هاي فارسي‌زبان هستند. ما در دوراني كه به گفته كارشناسان رسانه، عصر جنگ نرم است چقدر به اين موضوع اهميت مي‌دهيم؟
دنياي امروز خيلي تغيير كرده است. نگرش ما هم نسبت به رسانه بايد تغيير كند. بسياري تا كنون ديد خود را اصلاح كرده‌اند. از منظومه رسانه‌اي شبكه الجزيره گفتيم. حدود پنج سال قبل هم سعودي‌ها بيش از ۶۰ كانال تلويزيوني داشتند. آنها براي هر بخشي شبكه راه انداختند. تعداد كانال‌هاي تلويزيوني و راديويي كه مصر براي كشورهاي ديگر راه انداخته، بسيار زياد است. چندي پيش كه بخش رسانه‌اي قاهره را بررسي مي‌كردم، ديدم كه اين كشور براي آفريقا تنها به هشت زبان محلي آفريقايي برنامه پخش مي‌كند. ما در اين بين چه كار كرده‌ايم؟
در واقع جز اين به نظر نمي‌رسد كه آنها به اثرگذاري بالاي رسانه در دنياي امروز ايمان آورده‌اند، درست است؟
امروز اگر قرار باشد كشوري فتح شود، ديگر به سراغ ابزار نظامي نمي‌روند، به سراغ ديپلماسي سياسي هم نمي‌روند بلكه عرصه، عرصه جنگ نرم است. ابتدا به سراغ رسانه اثر بخش مي‌روند و يك هجمه رسانه اى براي آن كشور طراحي مي‌كنند. سپس با آن ابزار رسانه‌اي افكارعمومي را شكل مي‌دهند. وقتي افكار عمومي متأثر شد ديپلماسي يا قدرت نظامي به كمكش مي‌آيد. در واقع اصل ابزار رسانه است و ساير عناصر به عناصر كمكي و جانبي تبديل شده‌اند. اما متأسفانه ما هنوز اين نگرش را نداريم. ما دراين بخش به صورت مناسب و مطلوبي سرمايه گذاري نكرديم. من مطمئن هستم كه اگر در حوزه رسانه توجه ويژه‌اي صورت بگيرد قدرت تأثير گذاري ما و قدرت چانه زني هايمان در مسائل مختلف سياسي چند برابر مي‌شود.
رسانه‌هايي كه در حوزه برون‌مرزي فعاليت مي‌كنند بايد مثل دوربين عمل كنند، به اين معنا كه در مواجهه با يك رويداد با جريان‌سازي و تحليل و گزارش به موقع ابتكار عمل رسانه‌اي را در دست خود بگيرند. در اين خصوص وضعيت شبكه را چطور مي‌بينيد؟
قبل از انقلاب‌هاي عربي العالم اقداماتي انجام داد كه هم اثرگذار و هم جريان ساز بود. در بعضي از موارد اتفاقاًت امروز جهان عرب حتي از قبل برايمان قابل پيش‌بيني بود، مثلاً نسبت به وقوع انقلاب مردمي در يمن اصلاً شكي نداشتيم. در مورد مصر نيز دفتر العالم در قاهره از حدود شش ماه قبل طي گزارشي قريب الوقوع بودن انقلاب مصر را پيش‌بيني و اعلام كرده بود كه ما به زودي مي‌توانيم مجوز شبكه العالم را در مصر بگيريم، چراكه مصر آبستن حوادث است و به زودي مبارك سقوط مي‌كند. ما اين موضوع را صراحتاً اعلام نكرديم اما در گفت‌وگو‌ها و تحليل‌هاي سياسي‌مان آن را هميشه مد نظر داشتيم. شما مي‌بينيد كه بيداري اسلامي در كشورهاي عربي رخ داد اما در ابتدا بسياري از اين تحولات با عنوان بيداري اسلامي ياد نمي‌كردند؛ شبكه‌هاي العالم و پرس‌تي‌وي با مصطلح‌سازي اصطلاح بيداري اسلامي را رسانه‌اي كرده و آن را جا انداختند. حتي وقتي كه مبارك سقوط كرد خيلي‌ها ادعا كردند كه مصر پيروز شد يا از عنوان مصر بعد از انقلاب استفاده كردند اما مصطلحي كه العالم انتخاب كرد اين بود: «مصر ثوره مستمره» يعني انقلاب مصر كماكان در جريان است. اين حرفي بود كه ما از ماه‌ها قبل زده بوديم و آن زمان كه اين اصطلاح را به كار برديم خيلي‌ها از ما انتقاد كردند و گفتند كه انقلاب مصر پيروز شده است. ما گفتيم نه انقلاب پيروز نشده است و دقيقاً حدود يك ماه قبل بود كه دوباره جوانان مصري به ميدان التحرير ريختند و رسانه‌ها تازه گفتند كه اين برگ دوم انقلاب مصر است. در آنجا بود كه يكي از مقاله‌نويسان معروف جهان عرب به من گفت: حالا فهميدم كه العالم چرا عنوان «مصر ثوره مستمره» را انتخاب كرده است، حتي مقاله‌نويسان اسرائيلي را ديدم كه از اصطلاح انقلاب مصر ادامه دارد استفاده كرده بودند. ما در مصطلح‌سازي خيلي موفق بوديم. در تأثيرگذاري در اين انقلاب‌ها هم موفق بوديم. در حال حاضر درباره يمن همه مي‌گويند كه انقلاب يمن تمام شد اما خط تبليغاتي شبكه ما اين است كه اين معارضه حقيقي نيست بلكه معارضه حقيقي آن جوانانى هستند كه آمدند و انقلاب كردند و هنوز وسط خيابان هستند و كماكان هر روز به خيابان مي‌آيند. ما اين خط را حتي به جريان‌هاي سياسي در آن كشورها داديم و چه بسا مؤثر بوديم. زماني كه «مبادره خليجيه» به عنوان طرح شوراي همكاري خليج فارس مطرح شد شبكه العالم از اين مبادره به عنوان مؤامره ياد كرد و آن را جا انداخت. مؤامره به معناي توطئه است و در حال حاضر بسياري از نخبه‌هاي يمني به جاي مبادره از مؤامره استفاده مي‌كنند. در مصر، سعودي و سوريه نظير اين اتفاقاًت زياد افتاده است جوانان مصر از پوشش العالم تشكر مي‌كنند. برخي از مسئولان احزاب مصري با بنده تماس داشتند و از نقش العالم تشكر كردند. اينها نشان مي‌دهد تأثيري كه ايران به واسطه شبكه العالم در اين كشورها داشته كم نبوده است. در زمان انقلاب مصر در ميدان التحرير مانيتور بزرگي نصب كرده بودند كه در آن برنامه‌هاي چهار شبكه نمايش داده مي‌شد. حسابش را بكنيد كه يكي از اين شبكه‌ها شبكه العالم بود. در يكي از گزارش‌هايي كه خبرنگارمان از تظاهرات يمن برايمان ارسال كرده بود، جمع كثيري از تظاهر كنندگان در مقابل دوربين به تقديراز العالم شعار مي‌دادند و اين در حالي است كه بسياري از رسانه‌هاي حكومتي يمن و رسانه‌هاي طرفدار سعودي هر روز عليه العالم مقاله مي‌نويسند و سعي در تخريب آن دارند. ما بايد شرايط رقابت را ترسيم كنيم. در اين شرايط شبكه‌هاي حوزه برون‌مرزي عملكرد مقبولي داشته‌اند ولي نه اينكه نواقص نبوده است. قطعاً ما نواقصي داشته ايم و داريم و شايد در بعضي از موارد مي‌توانستيم بهتر هم عمل كنيم.
در حوزه برون‌مرزي سازمان صدا وسيما موازي كاري زياد است. شبكه‌هاي الكوثر، العالم و سحر و آي‌فيلم هر يك به صورت جداگانه براي مخاطبان عرب زبان برنامه پخش مي‌كنند. چرا در اين حوزه كه بايد اتفاقاً يكدستي و هماهنگي بيشتري وجود داشته باشد، تمركز و برنامه مشخصي نداريم؟
اتفاقاً در اين حوزه موازي كاري نداريم. در حوزه برون‌مرزي با توجه به تقسيم ادوار يا توزيع مسئوليت‌ها كاركرد هر يك از شبكه‌ها كاملاً واضح است، مثلاً در حوزه عربي شبكه خبري ايران شبكه العالم است. شبكه‌اي كه حافظ و حامي افكار و تفكر و معارف شيعي است شبكه الكوثر است. العالم صرفاً يك شبكه خبري و سياسي است. در بخش معارفي شبكه‌اي كه معارف اصيل را ترويج و تبليغ كرده و به شبهات پاسخ مي‌گويد، شبكه الكوثر است و العالم در بخش معارف به طور مستقيم ورودي ندارد. در واقع اين شبكه‌ها مكمل همديگر هستند ولي كار موازي صورت نمي‌گيرد.
شبكه‌هايي مثل بي‌بي‌سي و الجزيره همانطور كه خودتان اشاره كرديد، يك منظومه هستند كه علاوه بر مسائل سياسي به مسائل فرهنگي، مستند و اجتماعي و ورزشي و... مي‌پردازند. فكر نمي‌كنيد كه اگر يك شبكه صرفاً روي بخش خبر و سياست متمركز شود در ذهن مخاطبان نسبت به شبكه دافعه ايجاد مي‌شود؟ آيا بهتر نمي‌بينيد كه با افزودن برنامه‌هاي فرهنگي يا هنري و ورزشي به ويترين پخش برنامه هايتان كمي جو شبكه را نرم‌تر كنيد؟
البته اين اتفاق تا حدودي افتاده اما آنچه در آن سوي مرزها اتفاق مي‌افتد اين است كه كشورهاي رقيب در حال راه اندازي شبكه‌هاي تخصصي هستند. ببينيد الان توجه صدا و سيماي ما هم به شبكه‌هاي تخصصي در حوزه درون مرزي زياد شده است، مثلاً شبكه فيلم و سريال را با نام آي‌فيلم، شبكه الكوثر را در بخش معارفي و شبكه العالم را در بخش خبري و سياسي راه انداختيم. بله ممكن است كه يك روز شبكه مستند هم راه‌اندازي بشود ولي اين باعث نمي‌شود كه شبكه العالم تنها منحصر به كار خبري و سياسي شود. در العالم موضوعات اجتماعي و اقتصادي و موضوعات ورزشي و فرهنگي نيز مطرح مي‌شود، ولي تمركز ما روي حوزه سياسي است و نه اينكه از ساير حوزه‌ها تغافل يا تجاهلي صورت بگيرد. تمركز در هر شبكه‌اي بر مبناي اهداف و مأموريت‌هايي است كه برايش تعريف شده است كه از جمله مأموريت‌هاي ما تبعاً حوزه فرهنگي و اجتماعي نيز هست.
فكر كنم تنها برنامه «ايران اليوم» و «صباح جديد» از شبكه العالم به نوعي فضاي شبكه ر ا تلطيف كرده است؟
نه، تنها اين دو برنامه نيست. برنامه «ايران اليوم» كه در بخش ايران شناسي فعاليت مي‌كند، دو بار در هفته پخش مي‌شود و تا الان بيش از ۷۰ قسمت از اين برنامه پخش شده است. هر قسمت از اين برنامه به جنبه‌اي از موضوعات روز ايران مي‌پردازد، مثلاً نحوه حجاب در ايران يا تاكسي زنان، آموزش هوايىو نمايش توانمندي‌ها در حوزه هاى مختلف به صورت مستند خود از جمله موضوعات اين برنامه بوده است. علاوه بر اين گزارش‌هاي متعدد غير سياسي در برنامه «صباح جديد» داريم. در طول مدت پخش اين برنامه به موضوع خانواده واجتماع و فرهنگ مي‌پردازيم. برنامه «عين علي ايران» برنامه جديدي است كه توليد شده است. در اين برنامه پيشرفت‌هاي جمهوري اسلامي ايران در حوزه‌هاي مختلف اعم از سدسازي و هواپيماسازي و نظامي و حوزه‌هاي فرهنگي و طبى و علمي و ورزشي مطرح مي‌شود. العالم در زمينه انتخابات آتي تنها ۱۳ برنامه جديد را تدارك ديده است كه در شرف ساخت است.
به برنامه‌هاي جديد ديگري كه در دست تهيه و پخش داريد، اشاره مي‌كنيد؟
از استوديوي جديدمان در بيروت كه قرار است به زودي بهره برداري شود بناست چند برنامه جديدي پخش شود. يكي از برنامه‌ها با حضور دانشجويان است. همچنين برنامه «الحوار العراقي» از استوديوي واقع در بغداد پخش خواهد شد. برنامه «حكايات فلسطين» هم قرار است از استوديوي فلسطين پخش شود كه شايد بتوانيم آن را از ماه آينده روي آنتن ببريم.
چرا فعاليت شبكه العالم در حوزه مستند چندان چشمگيرنيست؟
در خصوص مستند به صورت عام در خصوص انرژي هسته‌اي، پيشرفت‌هاي نظامي، موضوع ريگي و موضوع اقليت‌ها و اهل سنت در ايران مستندهايي را پخش كرديم. در حوزه مسائل خارج از ايران نيز درباره قضاياي فلسطين و بعد از جنگ غزه مستندهاي بسيار خوبي داشتيم. در يكي از مستندها دوربين شبكه العالم براي اولين بار وارد تونل‌هاي غزه مي‌شود. مي‌دانيد كه با توجه به محاصره غزه ديوار حائلي بين اسرائيل و غزه علم كرده بودند در مرز مصر و غزه هم امكان رفت و آمد و تبادل كالا وجود نداشت. اهالي مصر و غزه از طريق تونل‌هاي زير زميني كه بين مصر و غزه زده بودند با يكديگر ارتباط داشتند. در مرز رفح دوربين العالم براي اولين بار وارد اين تونل مي‌شود و از زندگي زيرزميني در آنجا گزارش‌هاي مستندي را ارائه مي‌دهد. العالم در مورد استفاده اسرائيل از سلاح‌هاي ممنوعه هم گزارش‌ها و مستندات بسيار خوبي را ارائه داد. درباره استخدام اورانيوم ضعيف شده در عراق توسط امريكايي‌ها، تأثير سلاح‌هاي مرگبار امريكايي‌ها روي عراقي‌ها، انقلاب‌هاي اسلامي از تونس تا يمن و ليبي مستندهاي خوبي را توليد يا خريداري و پخش كرده ايم ولي كماكان با توجه به بودجه مان بايد اذعان كنم آنچنان كه بايد و شايد در بخش مستند نتوانستيم مثل شبكه‌هاي رقيب عمل كنيم. شبكه‌هاي رقيب يك مستند يك ساعته مي‌سازند و ۲۰۰ هزار دلار پول بابت يك ساعت مستند پرداخت مي‌كنند. در صورتي كه با توجه به بودجه‌اي كه به العالم اختصاص مي‌يابد چنين توليدي اصلاً برايمان مقدور نيست.
اولويت‌ها و برنامه‌هاي جديدي كه براي ارتقاي كيفي شبكه در نظر گرفتيد چيست؟
در دفتر مركزي تهران زير ساخت فني‌مان را به تازگي اصلاح كرده‌ايم. مي‌دانيد كه كاري كه در شبكه العالم انجام مي‌شود به صورت اتوماسيون وبه طور كامل تيپ لس -typeless ـ هست به اين صورت كه با تيپ و به صورت سنتي كار نمي‌كنيم. اصل كار ديتا بيس- Data base- است.
و اين ديتا بيس بودن زير ساخت فني شبكه چه مزيت‌هايي دارد؟
خب مزيت‌هاي زيادي دارد، يعني ديگر نيازي به جابه جايي نوار نيست. همه اطلاعات به صورت فايل موجود است. مثل اين مي‌ماند كه در قديم شما بايد مي‌نشستيد و با دستگاه‌هاي مخصوص تايپ مي‌كرديد ولي الان به راحتي با كامپيوتر و نرم‌افزار WORD تايپ مي‌كنيد و در عين حال مي‌توانيد اشتباهات خود را روي آن اصلاح كنيد يا تغيير دهيد ولي در ماشين تايپ نمي‌توانستيد اين كار را انجام دهيد. اساساً كار را برايتان بسيار آسان مي‌كند! شما مي‌توانيد فايل را برداريد، به كرات از روي آن كپي بگيريد، تغييرش دهيد و اصلاحش كنيد. تصويري كه خبرنگار ما از يك كشور خارجي ارسال مي‌كند نيز به صورت فايل است، يعني ما گزارشمان را از لندن و نيويورك به وسيله فايل دريافت مي‌كنيم. فايل وارد نيوز روم ما مي‌شود و در همان جا ويراش شده و برايش عنواني در نظر گرفته مي‌شود. به اين ترتيب هم سرعت عمل بالا مي‌رود و همچنين از نظر زير ساختي براى آرشيو بسيار اهميت دارد، يعني كل آرشيو ما به صورت داده- data- موجود است و جست‌وجوي فايل‌ها از اين حيث بسيار ساده‌تر است. ديگر نيازي نيست كه با پخش نوارها در پروسه‌اي طاقت فرسا به دنبال اطلاعات مورد نيازتان بگرديد. من الان با چند كليك مي‌توانم به كل آرشيو شبكه العالم دسترسي داشته باشم و با يك جست‌وجوي ساده به اطلاعات مورد نظرم دست پيدا كنم. شايد در كمتر از يك ماه ديگر اين زيرساخت فني را زير بار ببريم كه بر اين اساس تمام سرورهاي شبكه از نظر فني جديد مي‌شوند، مي‌دانيد كه مغز يك شبكه همان اتاق سرورش است. نرم‌افزار نيوز روم را نيز اخيراً به كار گرفته‌ايم. نسخه اين نرم‌افزار بسيار جديد است و متناسب با نيازهاي فعلي اين شبكه گسترش پيدا كرده است. نرم‌افزارهاي جديد بسياري را توليد كرديم و نوشتيم كه براساس آنها خبرنگاران ما در كشورهاي مختلف با دسترسي داشتن به آرشيو شبكه احساس مي‌كنند كه در مركز شبكه در تهران هستند، يعني به يك نحوي خبرنگاران و دفاتر ما به سيستم نيوز روم شبكه العالم مرتبط مي‌شوند.
از قضا استوديوي خبر العالم در تهران هم بازسازي شده است. چه المان‌هاي جديدي به اين استوديو اضافه كرديد؟
ويدئو وال جديدي را در اين استوديو راه‌اندازي كرديم. سعي داريم كه تا آخر سال يك نرم‌افزار گرافيكي جديد را زير بار مي‌بريم. اين نرم‌افزار فضاي شبكه را تا حد زيادي متحول مي‌كند. در استوديوي بيروت هم دكور جديد و كاملي تعبيه كرده و تجهيزات فني كاملي را برايشان نصب كرديم كه احتمالاً از آن استوديوي جديد و دكور جديدش به همراه دكور جديد استوديوي سوريه تا اواخر امسال بهره‌برداري مي‌شود. هم‌اكنون در بخش مانيتورينگ امكان ارسال مستقيم نداريم كه تجهيزات لازم براي فراهم آوردن اين امكان تهيه شده تا به زودي در سال جديد بتوانيم به صورت مستقيم امكان آپ كردن و ارسال برنامه‌ها به ماهواره را داشته باشيم. همچنين تأسيس دفاتر جديد و به كارگيري خبرنگاران جديد در كشورهاي ديگر را در دستور كار داريم. در دو كشور قطر و كويت رايزني‌هايي صورت گرفته است تا در آينده در اين دو كشور نيز خبرنگار داشته باشيم. در اردن با توجه به رايزني‌هاي جديدي كه صورت گرفته احتمال بازگشايي دفترمان در اين كشور زياد شده است. در كشمير هند نيز با توجه به توافقاتي كه صورت گرفته به دنبال خبرنگار هستيم. در لندن دفتر جديدي را راه‌اندازي كرديم كه احتمالاً در آينده شاهد پخش برنامه‌هاي شبكه العالم از استوديوي لندن باشيم. احتمال دارد كه اين اتفاق در پاريس هم بيفتد كه اين جزو طرح‌هاي اجرايي در سال آينده خواهد بود. با توجه به حضور زياد عرب زبان‌هاي مغرب عربى در پاريس مي‌خواهيم از انرژي و توان آنها براي توليد برنامه در پاريس استفاده كنيم.
استوديوي تهران كه نيوز روم اصلي شبكه است، داراي فضاي خوب و نماي جانداري است. به عنوان سؤال پاياني از نظر شما عناصر بصري ميزان نور و رنگ و لعاب دكور چقدر در جذب مخاطب و بيننده تأثيرگذار است و العالم چقدر به اين ريزه‌كاري‌هاي علم ارتباطات نزديك است؟
بخش مهمي از تأثير گذاري تلويزيون مربوط به محتوا و بخش عمده‌اش مربوط به قالب است. تلويزيون اساساً رنگ و حركت و نور به‌اضافه محتواست. قالب اهميت بسياري دارد و لذا توجه ما به قالب زياد است. نرم‌افزار جديد گرافيكي كه به آن اشاره كردم، گرافيك شبكه را تا اندازه زيادي بالا مي‌برد. گذشته از اينها دو سالي مي‌شود كه ما در شبكه بخشي را با عنوان بخش هنري راه انداخته‌ايم كه در عربي به آن جماليات مي‌گويند. اين بخش روي زيباسازي، بحث دكور و گرافيك تمركز دارد. از طريق يك نرم‌افزار يك گروه ويژه در اين بخش مأموريت دارد كه به صورت ۲۴ ساعته به رصد ۱۶ شبكه رقيب بپردازد و پيشرفت‌ها، امكانات جديد و تكنيك‌هاي شبكه‌هاي برتر را بررسي و گزارش دهد. در حال حاضر نيوز روم شبكه در تهران هم كاملاً جديد است و تنها هشت ماه است كه زير بار رفته است.
