جوان آنلاین: از ۱۵ سال پیش که پرونده مسجد جامع ارومیه برای ثبت جهانی در فهرست مساجد ایرانی قرار گرفت، هر بار به خاطر بروز مشکلات و چالشهایی نتوانست به یونسکو برسد. در آخرین بار، وجود یک پارکینگ طبقاتی که به حریم این مسجد تجاوز کرده بود در کنار مدرسه علوم دینی که باید به این مسجد ملحق میشد، دوباره آن را از فهرست یونسکو خارج کرد، اما حالا مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی گفته است، با مساعدت مسئولان استانی در آذربایجانغربی، مشکلات موجود در حال برطرف شدن هستند؛ اتفاقی که روند ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه را سرعت بخشیده و امیدها برای گرفتن تأیید کارشناسان یونسکو را افزایش داده است.
پرونده «مساجد ایرانی» یکی از مهمترین پروندههای میراث فرهنگی ایران در ۵۰سال اخیر به شمار میرود و هدف آن ثبت جهانی مساجدی است که سیر تحول معماری مسجد در ایران از آغاز دوره اسلامی تا دوران معاصر را نمایندگی میکنند.
در این میان، مسجد جامع ارومیه با قدمتی بیش از هزار سال یکی از آثار تاریخی بیبدیل آذربایجانغربی محسوب میشود. این مسجد از جمله آثار کهن و قدیمی ایران است که برخی از محققان معتقدند ابتدا آتشکده بوده و سپس در قرن هفتم هـجری قمری روی آن مسجدی ساخته شده است. به اعتقاد این گروه از محققان سبک تزئینات، گچبریها، ستون بندیها و طاقهای مسجد عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.
تاریخ تجدید بنای این مسجد معلوم نیست، اما محراب آن در تاریخ ۶۷۶ هـجری قمری ساخته شده است؛ این اثر تاریخی به همراه سایر اجزای بافت قدیمی شهر به ویژه بازار و راستههای آن بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
سال ۱۳۸۹ بود که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی وقت آذربایجان غربی با بیان اینکه مسجد جامع شهر ارومیه برای ثبت در فهرست میراث جهانی معرفی شده است، گفت: «درصورت تصویب این اثر تاریخی در فهرست آثار جهانی، مسجد جامع ارومیه نخستین مسجد ایران خواهد بود که در این فهرست به ثبت رسیده است.»
بعد از گذشت بیش از یک دهه در سال گذشته اعلام شد، این مسجد در لیست ثبت جهانی قرار گرفته است، اما مثل همیشه برخی بیتوجهی و سوءمدیریتها باعث شد امسال شایعه شود که یونسکو مسجد جامع ارومیه را به طور موقت از لیست ثبت جهانی خارج کرده است.
در مهر سال جاری، معاون فرهنگی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی آذربایجان غربی با بیان اینکه مسجد جامع ارومیه از فهرست ثبت جهانی خارج نشده و همچنان در راه ثبت جهانی است، گفت: «این مسجد هم اکنون در حال مرمت و ساماندهی بوده و تلاش براین است تا اقدامات مرمتی به بهترین شکل انجام شود.»
داوود فرازی ابراز امیدواری کرد که با تعامل و هماهنگی با مدرسه علوم دینی واقع در محوطه مسجد جامع ارومیه زمینهای فراهم شود تا این اثر تاریخی به فهرست جهانی یونسکو راه یابد.
وی خاطرنشان کرد: «مکان لازم برای مستقرشدن مدرسه علوم دینی فراهم شده و تلاش براین است تا به مکانی بهتر منتقل شود، زیرا ثبت جهانی شدن هر اثر تاریخی نیازمند تأیید کارشناسان میراث فرهنگی و یونسکو است.»
نا گفته نماند، عدم اصلاح یک پارکینگ طبقاتی که عامل تجاوز به حریم منظری مسجد عنوان شده از جمله مواردی بود که کارشناسان یونسکو روی آن دست گذاشته و علت خروج موقت این بنا از فهرست ثبت جهانی مساجد ایرانی اعلام شد.
معماری ارزشمند ایرانی- اسلامی
بعد از گذشت چند ماه از انتشار خبر خروج موقت مسجد جامع ارومیه از فهرست ثبت جهانی «مساجد ایرانی» بهدلیل بینتیجه ماندن تلاشها برای آزادسازی عرصه و حریمش، چند روز پیش مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی گفت: «با برطرف شدن روند ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه، امیدها برای ثبت این اثر افزایش یافت.»
علیرضا ایزدی در بازدید از مسجد جامع ارومیه اظهار کرد: «برای بررسی مصوبات سفر چند ماه گذشته وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی به آذربایجان غربی که به دعوت استاندار انجام شد سفری به ارومیه داشتیم. یکی از این مصوبات مربوط به مرمت و ساماندهی بازار ارومیه بوده که بررسی این موضوع در دستور کار قرار گرفت.»
وی ادامه داد: «در ارتباط با مرمت و احیای بخشی از بازار کارهایی انجام و اعتباراتی نیز تخصیص پیدا کرده است که با ادامه تخصیص اعتبار و انجام مرمت در بازار امید است با تسریع بهتر در حوزه مرمتی شاهد احیا و رونق بهتر بازار و ارائه خدمات بهتر به مردم ارومیه گردشگران باشیم.»
ایزدی با بیان اینکه بررسی روند ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه یکی دیگر از برنامههای سفر بود، گفت: «هدف ما ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه بهعنوان یکی از شاخصهای معماری ارزشمند ایرانی اسلامی است و امیدواریم با همکاری تمامی نهادها این هدف بهزودی محقق شود.»
مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی همچنین به اقدامات انجام شده در زمینه آزادسازی و مرمت لایههای باستانی مسجد جامع اشاره و تصریح کرد: «با همکاری معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری آذربایجان غربی، امیدواریم ظرف یک ماه آینده موانع باقیمانده نیز برطرف شده و مسجد را به عنوان یکی از کاندیداهای ثبت جهانی یونسکو معرفی کنیم.»
وی با بیان اینکه آثار ثبت در فهرست ملی و جهانی بهخصوص جهانی شرایط ویژهای را میطلبد، گفت: «ثبت یک اثر جهانی نیازمند یک نگاه فرابخشی و مساعدت همه دستگاههاست.»
در همین راستا، مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی آذربایجان غربی نیز در این بازدید گفت: «در هفتههای آینده باید به مواردی که موجب شده کارشناسان یونسکو روی آنها حساس و درخواست رفعشان را داشته باشیم، تمرکز کنیم.»
مرتضی صفری به تشریح اقدامات انجام شده برای ساماندهی بازار ارومیه و روند ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه پرداخت و افزود: «در حال حاضر پیمانکار در پروژه مشغول به کار و اصلاحات لازم برای آزادسازی بنای ساختمان نارون شهرداری در حال انجام است تا بتوانیم مدرسه علوم دینی را به آن مکان منتقل کنیم.»
وی تأکید کرد: «ظرف یک ماه آینده، باید موضوع برچینی ساختمانها و بناهای الحاقی داخل محوطه مسجد آغاز شود تا بتوانیم به مرحله نهایی ثبت جهانی مسجد برسیم و بازرسان یونسکو بدون مشکل در این زمینه حضور پیدا کنند.»
مشارکت دستگاهها
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی با بیان اینکه با ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه امیدواریم این شهر بهعنوان یک شهر مذهبی و تجاری در سطح کشور و دنیا شناخته شود، درخصوص اقدامات انجام شده برای مرمت و احیای این مسجد گفت: «پس از بازدید وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی و استاندار آذربایجان غربی از مسجد جامع ارومیه، مصوبات خوبی در زمینه مرمت و احیای این اثر تاریخی به تصویب رسید.»
یاسر رهبردین ادامه داد: «پس از این مصوبات، تخصیص اعتبارات از منابع استانی انجام شده و مکاتباتی نیز برای دریافت اعتبارات ملی صورت گرفته است تا بتوانیم روند احیا و مرمت مسجد جامع و محیط پیرامون آن را تسریع کنیم.»
وی همچنین به هماهنگیهای انجام شده برای جابهجاییهای لازم جهت ثبت جهانی مسجد جامع ارومیه اشاره کرد و گفت: «تمامی دستگاههای اجرایی و قضایی در این پروژه مشارکت دارند و قراردادهایی نیز با تخصیص اعتبار استانی از طریق ادارهکل میراثفرهنگی بسته شده است، امیدواریم با اتمام مکانهای لازم برای جابهجایی، این کار در ظرف یک ماه آینده به نتیجه برسد.»
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی افزود: «هدف ما این است که محیط پیرامونی و حیات مسجد جامع را احیا کنیم و شاهد یک اتفاق خوب در آذربایجان غربی، بهویژه در شهر ارومیه باشیم، ما امیدواریم که ارومیه بهعنوان یک شهر مذهبی و تجاری در سطح کشور و دنیا شناخته شود.»
