جوان آنلاین: دومین نشست علمی پژوهشی جشنواره با موضوع «زنان و ایثار؛ بازنمایی نقش زن و خانواده در سینمای ایثار» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دکتر سمیه سادات شفیعی، مشاور زنان معاونت فرهنگی اجتماعی وزارت علوم که به صورت برخط در نشست حضور داشت یکی از مهمترین حوزههایی که در سینمایاجتماعی ایران کمتر دیده شده، را نقش زنان پرستار در دوران جنگ نام برد.
او با اشاره به اینکه آنچه امروز درباره این زنان میدانیمبسیار محدود است، گفت: خودِ آن نسل تمایلی به بازگوییتجربههایشان نداشتند. از نگاه آنان، روایت آنچه کردهاند نوعی خودنمایی تلقی میشد و با اخلاق دینی و فروتنیشخصیشان سازگار نبود. از سوی دیگر، با پایان یافتنجنگ و غلبه روایت مردانه از میدان نبرد، نقش زنان پرستار و امدادگر به تدریج کمرنگ شد و در حافظه عمومی جایچندانی پیدا نکرد.
مشاور زنان معاونت فرهنگی اجتماعی وزارت علوم تاکید کرد: این شرایط درحالی است که پرستاران دهه شصت شخصیتهایی مقتدر، متخصص و فداکار بودند، در این آثار نوستالژیک اغلب به تیپهایی سادهسازیشده و طنزآمیز تبدیل شدهاند. بازنمایی نادرست اگر ادامه پیدا کند نه تنها از قداست موضوع میکاهد بلکه ممکن است آن را بیارزش جلوه دهد. آنچه نیاز داریم نگاهی باز و واقعگرایانه است که هم شأن انسانی این زنان را بازتاب دهد و هم نقش تاریخی آنها را از حاشیه به متن برگرداند.
* نگاه ابزاری به زنان در سینمای ایران
محمد عارف، فیلمنامه نویس، بر این باور است که نگاه به زن در ایران را باید از هفت هزار سال پیش مطالعه کرد نه اینکه امروز تصویری خود ساخته بسازیم و آن را به عنوان واقعیت جا بزنیم. او با ابراز تاسف توضیح داد: در بسیاری از فیلمهای امروز، کارگردان به جای پژوهش، زن را بر اساس تخیل شخصی خلق میکند. این در حالی است که پژوهش پیش از تولید، حلقهای گمشده در سینمای ماست.
عارف با اشاره به اینکه این مسیر غلط نه تنها به سینما آسیب زده بلکه مفاهیم بنیادین جامعه را نیز نشانه گرفته است، اضافه کرد: زن، مرد، خانواده، پدر، رابطه میان نسلها و هرآنچه هویت اجتماعی ما را میسازد اهمیت زیادی دارد. در سینمای امروز رابطه پدر، فرزند و نوه یا حذف شده یا به شکلی تصنعی و طراحی شده بازنمایی میشود. این وضعیت یا حاصل ناآگاهی علمی است یا بیتوجهی عمدی.
به باور او ۹۸ درصد فیلمهای امروز از مسیر درست فاصله گرفتهاند و حتی سینمای دفاع مقدس نیز از این آلودگی در امان نمانده است. این فیلمنامهنویس ادامه داد: اگر این روند اصلاح نشود، چه در آمار و چه در تحلیل محتوا، سینما به بنبست میرسد. ۹۰ درصد سینمای ما از واقعیت فاصله دارد و در جهانی رؤیایی و مصنوعی زندگی میکند. در انسانشناسی فرهنگی نیز زن به ابزاری برای پیشبرد داستان به ویژه در سینمای جنگ تبدیل شده است.
* تصویر زن ستمدیده همچنان رایج است
دکتر مریم جلالی، دانشیار ادبیات کودک و نوجوان دانشگاه شهید بهشتی، نیز در بخشی از این نشست به تعریف ایثار پرداخت و گفت: در نگاه اخلاقی، ایثار شکل والایی از خودگذشتگی است؛ ارزش مشترکی که از گذشته تا امروز در نظریههای مختلف مطرح شده. اگر به مارکس بنگریم، در نظریه تضاد او ایثار زمانی معنا مییابد که جامعه در معرض خطر است و فرد ناچار میشود از خود بگذرد. در فلسفه کانت، هر کنشی که از خودخواهی تهی باشد در دایره اخلاق قرار میگیرد و بنابراین میتواند معنای ایثار پیدا کند.
به باور او در اغلب تولیدات امروز، مردان همچنان بیش از زنان ایثارگر تصویر میشوند.
او توضیح داد: هرچند در برخی روایتها زنان مسیر تحول، دگردیسی و عبور از محدودیتها را طی میکنند و به جایگاهی فراتر از انتظار میرسند. این روند در ادبیات داستانی بسیار پختهتر و موفقتر است؛ زیرا فضای داستاننویسی مجال بیشتری برای پرداخت شخصیتهای زن فراهم کرده، در حالی که سینما هنوز از نمایش زنان کتابگونه فاصله دارد.
جلالی توضیح داد که تصویر زن ستمدیده همچنان رایج است و همین فضای تنشآلود باعث شده مفهوم ایثار در روایتهای سینمایی یا حذف شود یا به شکل وظیفه نشان داده شود، نه انتخاب آگاهانه و اخلاقی. او در پایان گفت: اگر بخواهیم از ایثار سخن بگوییم باید مقدمات آن را بشناسیم؛ مقدماتی که در سینمای امروز یا نادیده گرفته شده یا به واسطه گسستهای فرهنگی و نظری ناقص و مخدوش باقی مانده است.
* هویت مهمترین سرمایه و جشنوارهها مهمترین ابزار انتقال هویت
دکتر بهناز افضلی، رئیس جذب اعضای هیات علمیپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دبیر ایننشست در بخشی از صحبتهای خود ایثار را از مهمترینجلوههای جهاد در راه حق تعالی دانشت که با خلوص نیتپیوندی ناگسستنی دارد.
او توضیح داد: در جامعه ایران اسلامی پیوند زن و ایثارجایگاهی روشن و انکار ناپذیر دارد. نقش زنان در هشت سال دفاع مقدس نمونهای آشکار از حضوری همه جانبه در میدانانسانیت بود. زن ایرانی گاه در کنار مردان خاکریزمیساخت و در خطوط مقدم حضور مییافت و گاه در پشت جبهه با ایستادگی، صبر و مدیریت خانواده روحیهرزمندگان را حفظ میکرد.
افضلی همچنین گفت: مادران، همسران و خواهران شهدا و جانبازان همچنان حامل روایتهایی هستند که گوش سپردن به آنها برای شناخت عمیق مفهوم ایثار ضروری است. این حضور تاثیرگذار در سینمای ایران اسلامی نیز بازتاب یافته، اما این تنها بخشی از حقیقت است و اکنون با گذشت سالها از آن دوران، هنوز ناگفتههای بسیار درباره نقش زنان در دفاع مقدس و حتی در رخدادهای جنگ دوازده روزه وجود دارد. امیدواریم نگاه دقیقتر و عمیقتر به ایثار خانوادههای شهدا و جانبازان و جایگاه زن ایرانی در عرصه جامعه و سینمای ایران اسلامی بیش از پیششکل بگیرد و این ارزش والا همچنان زنده بماند.
در حاشیه این نشست نیز موسی نجفی، رئیس پژوهشگاهعلوم انسانی و مطالعات فرهنگی، هویت را مهمترین سرمایهای دانست که یک جامعه میتواند در اختیار داشته باشد و جشنوارهها را از مؤثرترین ابزارهای انتقال و تقویت این هویت نام برد. به گفته او در روزگاری که بحران بیهویتی یکی از جدیترین مشکلات جامعه است چنین رویدادهایی میتوانند پلی باشند میان گذشته امروز و آینده تا انسان دوباره جایگاه خود را در جهان پیرامون بیابد.
در خاتمه دومین نشست علمی پژوهشی جشنواره فیلم ایثاربا حضور محمد کرم اللهی دبیر، محمد لارتی قائم مقام دبیر، فرهاد قائمیان دبیر هنری و محمد نجاری، دبیر علمی جشنواره، از خدمات خانم دکتر "ثریا مکنون" موسس رشته مطالعات زنان در ایران و همسر شهید قدردانی و نیز از خدمات شهید مهندس "مجید جواهری" که سابقه خدمت در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را داشت و در جریان جنگ ۱۲ روزه به شهادت رسید با حضور خانواده ایشان تجلیل شد.
دومین جشنواره ملی فیلم ایثار، امسال با شعار ایران سرای امید با دبیری محمد کرم اللهی در چهار بخش رقابتی، مسابقهی ویژه و مسابقهی فیلم نامه نویسی به همت معاونت فرهنگی و آموزشی بنیاد شهید و امور ایثارگران با مشارکت استانداری آذربایجان شرقی و شهرداری تبریز از ۱۰ تا ۱۳ دی ماه امسال درشهر تبریز برگزارمی شود.
