جوان آنلاین: سیستان و بلوچستان با تنوع جغرافیایی و فرهنگی خود گنجینه‌ای غنی از صنایع مختلف را در خود جای داده است. وجود معادن غنی در کنار کشاورزی و تولید میوه‌های ناب گرمسیری و صنایع دستی، نه تنها قدرت و توانمندی‌های این منطقه را به نمایش می‌گذارند، بلکه بیانگر هنر و خلاقیت ساکنان استان هستند. همچنین بازارچه‌های مرزی سیستان و بلوچستان علاوه بر مبادلات کالا، به عنوان موتور محرک رونق تجارت واردات و صادرات، فرصت ایجاد هزاران شغلی مستقیم و غیرمستقیم و ارتقای سطح معیشت مرزنشینان را دارند. موضوعی که طی روز‌های اخیر رئیس‌جمهور نیز بر آن تأکید و در تماس با استاندار سیستانوبلوچستان، خواستار بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های مرزی استان برای توسعه روابط با همسایگان شده است.
بیش از سه دهه است که سیستان و بلوچستان با خشکسالی و کمبود شدید آب درگیر است و همین موضوع، چهره‌ای محروم از آن به تصویر کشیده است؛ اگرچه خشکسالی، اقتصاد سنتی این منطقه را با بحران مواجه کرده، اما همین تهدید می‌تواند با تمرکز بر «اقتصاد خلاق» مبتنی بر کشاورزی منحصر‌به‌فرد و صنایع دستی و استفاده از ظرفیت مرز‌ها به یک فرصت طلایی برای توسعه پایدار تبدیل شود.
سیستان و بلوچستان با داشتن طولانی‌ترین مرز‌های خشکی کشور با دو همسایه مهم افغانستان و پاکستان و همچنین دسترسی استراتژیک به آب‌های آزاد مانند دریای عمان و اقیانوس هند که دروازه‌ای به هند و بازار‌های آسیای جنوبی است، یک ظرفیت عظیم و زیربنایی برای تبدیل شدن به کریدور اصلی ترانزیت و تجارت منطقه‌ای محسوب می‌شود.
در این میان، بازارچه‌های مرزی به عنوان کارآمدترین، منعطف‌ترین و کوتاه‌ترین مسیر‌های تبادل کالا میان مرزنشینان و بازار‌های کشور‌های همسایه، محور اصلی توسعه اقتصادی این منطقه قرار گرفته‌اند.
وجود گمرکات و بازارچه‌های مرزی فعال در نقاطی، چون میرجاوه، ریمدان، پیشین و میلک، این استان را به دروازه اصلی ورود به بازار کشور‌های همسایه و حتی فراتر از آن تبدیل کرده است.
نقش این بازارچه‌ها فراتر از تبادلات خرد مرزی است؛ آنها با تسهیل صادرات محصولات تولیدی کشور از جمله موادغذایی، مصالح ساختمانی و سوخت به توازن تجاری کشور کمک شایانی می‌کنند و در مقابل، واردات قانونی و سازمان‌یافته کالا‌های مورد نیاز را میسر می‌سازند.
کلید این تحول، در باور به ظرفیت‌های درونی استان، سرمایه‌گذاری روی مردم آن به ویژه زنان هنرمند و اجرای یک برنامه منسجم، پایدار و مبتنی دانش روز نهفته است. آنچه در سیستان و بلوچستان نیاز است، نه شعار، بلکه عزمی جزم و اقدام عملی برای تبدیل گنجینه خفته به موتور محرکه اقتصاد و هویت این خطه است.
ارتقای پایانه‌های مرزی
سیستان و بلوچستان با احتساب به مرز‌های آبی به عنوان پهناورترین و از لحاظ مرز‌های خشکی به‌عنوان دومین استان پهناور کشور بیش از ۳ میلیون و ۳۷۵ هزار نفر جمعیت در ۲۶ شهرستان دارد. چند روز پیش بود که رئیس‌جمهور در تماسی تلفنی با استاندار سیستانوبلوچستان، خواستار بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های مرزی استان برای توسعه روابط با همسایگان شد.
در همین رابطه استاندار سیستان و بلوچستان با تشریح جزئیات این تماس گفت: «در این تماس بر استفاده حداکثری از ظرفیت‌های مرزی سیستان و بلوچستان برای گسترش مبادلات اقتصادی با کشور‌های همسایه و بهبود وضعیت معیشتی مردم مناطق مرزی تأکید شده است.»
منصور بیجار ادامه داد: «رئیس‌جمهور با اشاره به جایگاه مهم سیستان و بلوچستان در تعاملات اقتصادی ایران با همسایگان، خواستار تقویت روند توسعه‌ای در مرز‌های استان و فعالسازی ظرفیت‌های موجود شد.»
به گفته این مسئول، در گزارش تلفنی به رئیس‌جمهور، برنامه‌های استان برای ارتقای پایانه‌های مرزی، توسعه بازارچه‌ها و تقویت مسیر‌های صادراتی تشریح شد و دکتر پزشکیان نیز حمایت دولت از این اقدامات را اعلام کرد.
استاندار سیستان و بلوچستان تصریح کرد: «مرز‌های گسترده زمینی با پاکستان و افغانستان و همچنین دسترسی به دریای عمان، یکی از نقاط اصلی مبادلات و ترانزیت منطقه‌ای است و استفاده صحیح از این موقعیت می‌تواند به رشد اقتصادی استان و کشور کمک کند.»
بیجار با اشاره به روند رو به افزایش مبادلات رسمی عنوان کرد: «در ماه‌های اخیر صادرات محصولات کشاورزی و مبادلات مرزی رشد قابل توجهی داشته و تلاش می‌کنیم با توسعه زیرساخت‌ها این روند تداوم یابد.»
به گفته وی، وجود چندین پایانه و بازارچه مرزی فعال، ظرفیت‌های گسترده در تجارت دریایی و امکان گسترش همکاری‌های اقتصادی با کشور‌های همسایه، از مهم‌ترین مزیت‌های سیستانوبلوچستان به شمار می‌رود.
استاندار سیستان و بلوچستان یادآور شد: «با عنایت به تأکید رئیس‌جمهور در این تماس، اجرای طرح‌های مرزی با سرعت بیشتری پیگیری می‌شود و استان آماده است تا نقش پررنگ‌تری در اقتصاد ملی ایفا کند.»
رونق مبادلات مرزی
درست است که سیستان و بلوچستان یکی از خشک‌ترین استان‌های ایران به شمار می‌آید، اما همین سرزمین با تولید سالانه بیش از ۴/۲ میلیون تن محصولات کشاورزی، دامی و شیلاتی، یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی محسوب می‌شود. منطقه‌ای بسیار توانمند با داشته‌های منحصر‌به‌فرد تاکنون تنها بخشی از ظرفیت بی‌نظیر آن برای تأمین امنیت غذایی کشور و توسعه صادرات مورد بهره برداری قرار گرفته است. این استان با اقلیم خاص، امکان «کشاورزی در تمام فصول» را فراهم کرده و با دارابودن مرز‌های طولانی زمینی و دریایی، موقعیت استراتژیکی بی‌بدیلی برای ترانزیت و صادرات در اختیار دارد.
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت اداره‌کل صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان گفت: «عملکرد تجارت خارجی نشان می‌دهد که بازارچه‌ها و گمرکات مرزی استان، با رشد ۴۱ درصدی در وزن صادرات، موتور محرک مبادلات خارجی بوده؛ به گونه‌ای که ۸۶ درصد صادرات از مبادی استان به کشور‌های همجوار روانه شده است.»
روح‌الله شریفی ادامه داد: «در شش ماه نخست سال ۱۴۰۴، کل صادرات سیستان و بلوچستان از گمرکات، بازارچه‌های مرزی و صادرات اظهاری در گمرکات کشور، با احتساب منطقه آزاد چابهار، به وزن ۲ میلیون و ۳۴۰ هزار و ۹۵۳ تن و ارزش بیش از ۷۴۶ میلیون دلار رسیده که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، از لحاظ وزن ۷ درصد افزایش داشته است.»
وی با اشاره به سیاست‌های تدوین شده سازمان توسعه تجارت ایران در سال ۹۹، مبنی بر هدف‌گذاری صادرات غیرنفتی سیستان و بلوچستان به ارزش ۳۸۰ میلیون دلار خاطرنشان کرد: «با توجه به اقدامات اجرایی صورت گرفته، صادرات استان در شش ماه نخست سال ۱۴۰۴ به ارزش بیش از ۷۴۶ میلیون دلار انجام شده و تاکنون ۱۹۶درصد از برنامه هدف صادراتی تحقق یافته است.»
به گفته شریفی، اقلام عمده صادراتی سیستان و بلوچستان در این بازه زمانی شامل محصولات معدنی (سیمان، کلینکر) و محصولات کشاورزی (میوه، خرما، تره‌بار و محصولات کشاورزی) بوده و کشور‌های عمده مقصد صادراتی نیز شامل پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، سریلانکا و هند هستند.
کشاورزی منحصر‌به‌فرد
براساس آخرین آمار‌ها در چهار ماه نخست امسال، بیش از ۶۰ هزار تن گوجه فرنگی، سیب، پسته، هندوانه، خرما از سیستان و بلوچستان به کشور‌های همسایه صادرات شده است.
بی شک این استان را باید «پایتخت میوه‌های گرمسیری ایران» نامید. جایی که با دارا بودن آب وهوای گرم و مرطوب، میزبان طیف وسیعی از محصولات باغی است که بسیاری از آنها فقط مختص این منطقه هستند. این منطقه با داشتن بیش از ۷۰ نوع خرما، دومین تولیدکننده خرما در کشور است. ارقامی مانند «ربی» و «مضافتی» که در سراوان کشت می‌شود، به دلیل کیفیت بالا و ارگانیک بودن به کشور‌های اروپایی صادر می‌شود. با این وجود، این محصول نیازمند برندسازی بوده و پتانسیل بالایی برای تسخیر بازار‌های جهانی با نام مستقل دارد.
رشد و تولید میوه‌های گرمسیری نادر در نقاط مختلف سیستانوبلوچستان یکی از بزرگ‌ترین امتیازات این استان در ارزآوری است. محصولاتی مانند گواوا که یک نوع زیتون محلی است، پاپایا یا همان خربزه درختی، چیکو و جمبو در جنوب استان و به ویژه در شهرستان سرباز که به «هندوستان کوچک» مشهور است، کشت می‌شوند. این میوه‌ها علاوه بر طعم بی‌نظیر، دارای خواص دارویی و غذایی ارزشمندی هستند و فرصت بزرگی برای سرمایه‌گذاری در زمینه فرآوری و صادرات به شمار می‌آیند.
کشت انواع مرکبات در این استان برای بسیاری از هموطنان تعجب‌آور است. میوه‌هایی مثل پرتقال، نارنگی، ترنج، انار، انگور، انجیر و پسته از جمله محصولات باغی باکیفیت این استان هستند که طعمی متمایز از نمونه‌های مشابه در دیگر مناطق کشور دارند.
توجه به دیپلماسی استانی
امیرعباس نوری علویجه، کارشناس اقتصادی به «جوان» گفت: «دیپلماسی استانی، باعث پویایی اقتصاد استان‌ها می‌شود. این موضوع پیش از این هم مطرح بود، اما اکنون با شتاب بیشتری از سوی دستگاه دیپلماسی دنبال می‌شود و کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی حامی این موضوع است.»
او با بیان اینکه یکی از ابعاد مهم دیپلماسی، «دیپلماسی استانی» است، توضیح داد: «دیپلماسی استانی به معنای توسعه همکاری‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت استان‌های مرزی یا به عبارتی استان‌های دو سوی مرز شامل استان‌های کشور‌های همسایه و در داخل نیز استان‌های ایران است. تجربه نشان داده است که ارتباط صمیمانه میان مسئولان استان‌ها، به‌ویژه استانداران با همتایان خارجی خود، بسیار راهگشا بوده است، گاهی یک تماس تلفنی میان مسئولان دو استان می‌تواند یک مشکل مرزی، گمرکی یا مسئله مربوط به بازارچه‌های مرزی، صادرات و واردات و امور گمرکی را به‌سرعت حل‌وفصل کند.»
نوری علویجه با یادآوری این موضوع که ما همواره معتقدیم دو سوی مرز تأثیر متقابل بر یکدیگر دارند، تصریح کرد: «همان‌طور که فضا، محیط‌زیست، آب‌وهوا بقیه بهره‌وری‌ها و امنیت متقابلند، استفاده از توانمندی‌های اقتصادی دو طرف به خصوص اگر مکانیسم‌های روشنی برای همکاری مردمی در غالب بازارچه‌های مرزی و تسهیل رفت‌وآمد دو سوی مرز شکل بگیرد، می‌تواند اقتصاد استان‌ها را به‌طور چشمگیری پویا کند.»
یکی از ظرفیت‌های عظیم سیستان و بلوچستان در حوزه صنایع دستی که فعال شدن بازارچه‌های مرزی می‌تواند اقتصاد این حوزه را پویا و فعال کند.
براساس آمار رسمی، بیش از ۸ هزار نفر در این استان در حوزه صنایع دستی فعالیت دارند که از این تعداد، حدود ۷۵ درصدشان را زنان تشکیل می‌دهند. این آمار به خوبی نشان می‌دهد که این بخش چگونه می‌تواند به ویژه در بین جامعه زنان که اغلب از مشاغل رسمی دور مانده‌اند، منبع درآمدی حیاتی ایجاد کند.
آمار‌ها نشان می‌دهند نزدیک به ۴۵۰ هزار خانوار معادل ۵۰ درصد جمعیت سیستان و بلوچستان مرزنشین هستند که متأسفانه طبق بررسی‌ها به شغل سنتی مردم که همان مبادلات مرزی است، مشغول نیستند و سطح زندگی و همچنین معیشت مردم را تحت تأثیر قرار داده که با توجه به تهدیدات دشمنان و اصرار بر ادامه تحریم‌های اقتصادی مرز‌های زمینی به خصوص همجواری با کشور‌های پاکستان و افغانستان می‌تواند در تأمین اقلام اساسی نظیر برنج، دام زنده، چای و میوه‌های گرمسیری ارتقای معیشت مردم نقش مؤثر ایفا کند.
رونق معیشت مرزنشینان
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت سیستان و بلوچستان گفت: «سیستان و بلوچستان دارای ۱۸ بازارچه مرزی شامل هشت بازارچه رسمی، هفت بازارچه غیررسمی و سه بازارچه خرده فروشی با کشور‌های پاکستان و افغانستان بوده که فارغ از تبادلات تجارت رسمی می‌تواند با انجام معادلات مرزی معیشت مرزنشینان نقش مباشری داشته باشد.»
داوود شهرکی ادامه داد: «در سال ۱۴۰۰ براساس توافق بین ایران و پاکستان مقرر شد بازارچه‌های خرده فروشی مشترک بین دو کشور ایجاد شود که دو کشور با صرف هزینه و اعتبار اقدام به ساخت بازارچه در مناطق پیشین کهک و ریمدان کردند.»
وی ادامه داد: «در هر بازارچه تعداد ۳۴ غرفه در سمت ایران و ۳۴ غرفه در سمت پاکستان آماده فعالیت شدند که به دلیل عدم تدوین رویه شفاف و روان فارغ از ضوابط تجارت کلان مانع فعال شدن این بازارچه‌ها شد.»
شهرکی خاطرنشان کرد: «ایجاد اشتغال پایدار و سریع و درآمد مستمر برای مرزنشینان مناطق مرزی استان، تقویت کسب و کار‌های مناطق مرزی و ارتقای معیشت مرزنشینان، ماندگاری جمعیت در مناطق مرزی و کمک به ایجاد امنیت، توسعه اقتصادی مرز با ایجاد زیرساخت‌های تجاری مهم مناطق مرزی و رشد مناطق مرزی از لحاظ جایگاه اقتصادی و اجتماعی‌تر در افراد و توسعه حمل و نقل در این مناطق و ارائه خدمات مرتبط، شناسایی ظرفیت‌های منطقه‌ای برابر توانمندی‌های منطقه‌ای و استفاده بهینه مردم و ساکنان نواحی مرزی از فرصت‌های مرزی از جمله مزایای اجرای طرح فعالیت در بازارچه‌های مرزی است.»
