جوان آنلاین: دیه اتباع خارجی یکی از موضوعات مهم در حقوق کیفری است، این موضوع به ویژه در مواردی مانند تصادف با افغان‌ها یا سایر اتباع غیرمجاز اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. مطابق نظریه اداره کل حقوقی قوه قضائیه، دیه اتباع غیرمجاز نیز همانند سایر افراد قابل پرداخت است و تفاوتی میان اقامت مجاز یا غیرمجاز آنها وجود ندارد.
دیه یکی از مجازات‌های پیش‌بینی شده و مبلغی است که در جنایات غیر‌عمد وارده بر اعضای بدن و جان افراد یا در مواقعی که امکان قصاص نیست یا با دیه، مصالحه شده است، پرداخت می‌شود. دیه نفس، دیه اعضا و دیه منافع از انواع دیه هستند. جنایات غیر‌عمد بر جان و جسم اشخاص و جرائم عمدی که به هر دلیل، امکان قصاص نیست نیز مشمول پرداخت دیه می‌شوند. قانونگذار در ماده۱۷ قانون مجازات اسلامی، به تعریف دیه می‌پردازد و می‌گوید: دیه، اعم از مقدر و غیر‌مقدر، مالی است که در شرع مقدس، برای ایراد جنایت غیر‌عمدی بر نفس، اعضا و منافع یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر دلیلی قصاص ندارد، به موجب قانون مقرر می‌شود. مطابق شرع مقدس و قوانین جاری کشور، هرکس، عمداً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی دیگری، لطمه‌ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود خواهد بود. در خصوص مقابله با آسیب‌های جسمی، پرداخت دیه و ارش مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است که قواعد و ضوابط مخصوص خود را دارند و گاهی مبالغ بسیار بالایی را در بر می‌گیرند.
پرداخت دیه یک حکم عام است
پیرو نظریه شماره ۷/۱۴۰۴/۳۳۷ اداره کل حقوقی قوه قضائیه: پرداخت دیه به زیان دیده، اولیای دم وی یا قائم مقام آنان حکمی عام است و با مجاز بودن یا نبودن اقامت تبعه بیگانه مطالبه کننده دیه ملازمه‌ای ندارد و مجرمانه بودن رفتار اقامت غیرمجاز، نافی صلاحیت رسیدگی مراجع قضایی در رسیدگی و صدور حکم به پرداخت دیه این افراد نیست، اعم از اینکه مسئول پرداخت دیه، بیت المال یا مرتکب جرم باشد، همچنان که واحد اجرای احکام کیفری نیز باید پس از احراز هویت زیان‌دیده، ولی یا اولیای دم یا قائم مقام آنان دستور پرداخت دیه را صادر کند. همانطور که خواندیم اداره کل حقوقی قوه قضائیه در پاسخ به استعلامات حقوقی تأکید کرده است که اقامت غیر‌قانونی، هرچند رفتاری خلاف مقررات ورود و اقامت اتباع خارجی محسوب می‌شود، اما مانع از اجرای حکم دیه برای آنان نیست، همچنین بر اساس مبانی فقهی و اصول حقوق کیفری، دیه در نظام حقوقی ما یک حق شخصی و جبرانی است که وابسته به ملیت یا وضعیت اقامت نیست، بنابراین مراجع قضایی موظفند در صورت احراز هویت زیان دیده یا قائم مقام قانونی او، نسبت به صدور حکم و اجرای پرداخت دیه اقدام کنند. این رویکرد مانع تضییع حقوق اشخاصی می‌شود که به رغم فقدان اقامت رسمی، در قلمرو جمهوری اسلامی ایران دچار زیان یا صدمه شده‌اند.
میزان دیه اتباع خارجی در ایران
دیه کامل اتباع خارجی در ایران بر اساس قانون مجازات اسلامی و نظریه اداره کل حقوقی قوه قضائیه، همانند دیه شهروندان ایرانی محاسبه و پرداخت می‌شود. مطابق این نظر اصل بر حمایت از حق زیان‌دیده است و تابعیت یا نوع اقامت او در کشور تأثیری در اصل استحقاق دریافت دیه ندارد. این امر بیانگر شمول عام مقررات کیفری در حوزه دیات است که بر مبنای عدالت و حمایت از حق زیان دیده، بدون تبعیض نسبت به اتباع بیگانه اعمال می‌شود. بر اساس اصول عدالت کیفری و حقوق بشر، پرداخت دیه کامل اتباع خارجی در ایران تنها نشانه رعایت برابری در مقابل قانون نیست بلکه تأکیدی بر صلاحیت عام محاکم کیفری در حمایت از تمامی افراد مقیم کشور نیز محسوب می‌شود. بر این اساس چه مرتکب جرم مسئول پرداخت دیه باشد و چه بیت المال، در هر صورت اتباع خارجی در صورت احراز حق، از حمایت قانونی برای دریافت دیه برخوردار خواهند بود.
دیه تصادف اتباع غیرمجاز چقدر است؟
همانطور که گفتیم بر اساس نظریه اداره کل حقوقی قوه قضائیه، میزان دیه در تصادف برای اتباع افغان، چه دارای اقامت مجاز باشند و چه غیرمجاز، مطابق همان مبالغ تعیین شده در قانون مجازات اسلامی برای شهروندان ایرانی محاسبه می‌شود، بنابراین بر اساس مقررات جاری، میزان دیه تصادف اتباع افغان نیز بر مبنای نرخ رسمی سالانه که از سوی قوه قضائیه اعلام می‌شود، تعیین می‌گردد. در سال ۱۴۰۴ دیه کامل انسان در ماه‌های غیر‌حرام معادل یک‌میلیاردو ۶۰۰میلیون تومان و در ماه‌های حرام ۲ میلیاردو ۳۰۰میلیون تومان است، در نتیجه اتباع نیز دقیقاً همان مبلغ را به عنوان دیه دریافت می‌کنند و هیچ تفاوتی از حیث میزان، مرجع پرداخت یا فرایند قضایی میان آنان و سایر افراد وجود ندارد.
مسئولیت شرکت بیمه در پرداخت خسارت اتباع
در خصوص دیه اتباع تصادف کرده با وسیله نقلیه، قانون بیمه شخص ثالث در خصوص نوع اقامت یا تابعیت زیان دیده هیچ گونه شرط و محدودیتی ندارد، بنابراین می‌توان گفت اتباع خارجی مجاز و غیرمجاز چنانچه در برخورد با وسایل نقلیه دچار حادثه شوند بدون هیچ قید و شرطی دیه آنها از سوی بیمه پرداخت می‌شود و شرکت بیمه هم نمی‌تواند به مقصر حادثه رجوع کند. در خصوص دیه اتباع در حوادث حین کار نیز کارگرانی که مطابق قانون مجوز اقامت و کار در کشور ایران را داشته باشند، همانند یک فرد ایرانی محسوب می‌شوند، به همین دلیل اگر در محل کار از سوی کارفرما بیمه شده باشند، دیه آنان از محل بیمه نامه پرداخت می‌شود، اما اگر کارگر به کار گرفته شده نه فاقد مجوز اقامت و نه مجوز کار باشد، دیه از محل بیمه نامه پرداخت نمی‌شود. در این شرایط که کارگر فاقد مجوز قانونی است کارفرما موظف به پرداخت دیه به حادثه دیده است، با این حال اگر کارفرما از پرداخت دیه خودداری کند، شخص حادثه دیده یا اولیای دم او می‌توانند با اعلام شکایت از کارفرما از مقصران حادثه تقاضای دیه کنند.
