جوان آنلاین: ارزش پول ملی طی ۱۵ سال گذشته سفر پرافتی را تجربه کرده و حالا با توجه به کاهش قدرت ریال در برابر دلار که در هفته‌های اخیر تشدید شده است، حساسیت‌ها بر این مسئله که بانک مرکزی و نهاد‌های متولی، تقویت ارزش ملی را باید بیش از هر سیاست دیگری در اولویت قرار دهند افزایش یافته است. در چنین شرایطی تصویب حذف چهار صفر از پول ملی در صحن مجلس بیش از آنکه اثری جدی بر اقتصاد داشته باشد بیشتر اثر ساده‌سازی در محاسبات دارد و پرسش مهمی را پیش روی جامعه و سیاستگذاران قرار داده است.
کاهش مداوم قدرت ریال در برابر دلار، بار دیگر ضرورت تمرکز بر سیاست‌های تقویت ارزش واقعی پول ملی را در صدر مطالبات اقتصادی قرار داده است. با این حال در شرایطی که اقتصاد کشور نیازمند تصمیم‌های بنیادی در حوزه ثبات پولی و کنترل تورم است، تصویب حذف چهار صفر از پول ملی در صحن علنی مجلس، بحث‌های تازه‌ای را در میان کارشناسان و افکار عمومی برانگیخته است.
مجلس شورای اسلامی روز یک‌شنبه پس از سال‌ها بحث و بررسی، حذف چهار صفر از پول ملی را به تصویب رساند. با تصویب نهایی لایحه حذف چهار صفر از پول ملی، واحد رسمی کشور «تومان» و واحد خردتر «قران» تعیین شد. بر این اساس بانک مرکزی دو سال فرصت دارد ترتیبات اجرای این کار را فراهم کند و سه سال هم واحد پول فعلی یا به عبارتی اسکناس‌های فعلی و هم اسکناس‌های جدید همزمان با یکدیگر کار می‌کنند.
طبق قانون اصلاح نظام پولی، هر «ریال جدید» معادل ۱۰ هزار ریال قدیم خواهد بود. این به آن معناست که واحد‌های پولی با ارزش پایین مانند اسکناس‌های هزار، ۵هزار، ۱۰ هزار و ۵۰ هزار ریالی قدیم، از چرخه پولی حذف شده و با واحد‌های جدید جایگزین خواهند شد. به‌عنوان مثال، یک‌میلیون ریال قدیم، معادل ۱۰۰ ریال جدید خواهد بود.
با توجه به حذف چهار صفر، نیاز به تعریف یک واحد پول خرد نیز احساس می‌شد. در این مصوبه، واحد پول خرد «قِران» تعیین شده است. هر ریال جدید برابر با ۱۰۰ قِران خواهد بود.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند این اقدام بیش از آنکه تأثیری واقعی بر متغیر‌های اقتصادی داشته باشد، نقشی نمادین و محاسباتی دارد و صرفاً موجب ساده‌سازی در مبادلات و حسابداری می‌شود. در مقابل، منتقدان هشدار می‌دهند تمرکز بر چنین طرح‌هایی می‌تواند توجه سیاستگذاران را از اولویت‌های اصلی اقتصاد، به ویژه تقویت ارزش پول ملی و کنترل تورم منحرف کند.
دست به دست شدن لایحه در ۳ دولت و ۳ مجلس
شمس‌الدینی حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در نشست علنی اعلام کرد لایحه حذف چهار صفر و تغییر واحد پول ملی، مسیر طولانی‌ای را طی کرده و سه دولت و سه مجلس را پشت سر گذاشته است. این لایحه ابتدا در دولت دوازدهم و مجلس دهم تصویب شد، اما به دلیل ایراد شورای نگهبان و نیاز به تطبیق با قانون بانکداری مرکزی سال ۱۴۰۲، اجرا نشده بود.
وی تأکید کرد: هدف اصلی این اصلاح، کارآمد کردن اسکناس ریال در مبادلات روزمره، ساده‌سازی محاسبات مالی و ارتقای جایگاه بین‌المللی پول ایران است. حسینی افزود: این اقدام تأثیری مستقیم بر تورم ندارد، اما به دلیل تورم‌های پیاپی اخیر، اصلاح واحد پول ملی از نظر اقتصادی و فنی ضروری است.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: در مصوبه کنونی، واحد پول «ریال» حفظ شده است و جزء پول «قران» نیز ابقا شده و لایحه با قوانین جدید بانکداری مرکزی تطبیق یافته است.
مزایا و چالش‌های این اقدام از دیدگاه کارشناسان
کارشناسان معتقدند حذف چهار صفر از پول ملی، ضمن ساده‌تر کردن محاسبات و مبادلات روزمره و کاهش خطا‌های حسابداری می‌تواند هزینه چاپ و جمع‌آوری اسکناس‌های فرسوده را کاهش دهد و صرفه‌جویی قابل توجهی برای بانک مرکزی ایجاد کند.
اگرچه این اقدام به‌تنهایی تورم را کاهش نمی‌دهد، اما از نظر روانی می‌تواند اعتماد مردم و فعالان اقتصادی به ثبات پول ملی را تقویت کند و اقتصاد کشور را در مسیر همگام شدن با استاندارد‌های جهانی نظام پولی قرار دهد.
در کنار مزایایی که به آن اشاره شد با این حال کارشناسان هشدار می‌دهند جایگزینی اسکناس‌ها و سکه‌های جدید نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و برنامه‌ریزی دقیق است. علاوه بر این سامانه‌های بانکی و نرم‌افزار‌های مالی باید به‌روزرسانی شوند تا با واحد پول جدید هماهنگ باشند.
از دیگر ریسک‌ها احتمال گرد کردن قیمت‌ها توسط فروشندگان و ایجاد تورم خرد است. همچنین از مجموع اظهارنظر آنها اینگونه برآورد می‌شود که تغییر بزرگ در نظام پولی می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث سردرگمی و عدم اطمینان مردم و فعالان اقتصادی شود و نیازمند دوره گذار و آموزش برای درک ارزش واقعی پول است.
ترمیم پرستیژ پول ملی با حذف صفر‌ها
حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه مذکور در صحن علنی مجلس گفت: دوستان در اظهارات خود اذعان کردند حذف چهار صفر از پول ملی می‌تواند موجب بالا رفتن پرستیژ پول ملی شود که باید تأکید کنم اگر قرار است چهار صفر پرستیژ پول ملی را ارتقا دهد، آیا بهتر نبود ما پنج صفر را کم می‌کردیم تا بدین نحو پرستیژ آن بالاتر رود! به واقع باید تأکید کنم این موضوع اولویت کشور نیست و اولویت حال حاضر کشور تقویت ارزش پول ملی است.
وی۲۰ مردادماه نیز با اشاره به تصویب نهایی لایحه حذف چهار صفر از پول ملی گفت: بانک مرکزی سه دلیل برای این طرح مطرح کرده است؛ بازگرداندن حیثیت پول ملی، کاهش هزینه چاپ اسکناس و تسهیل مبادلات. وی هر سه استدلال را رد کرد و تأکید داشت حذف صفر‌ها بر رشد اقتصادی یا تورم اثر واقعی ندارد، هزینه چاپ چندان کم نمی‌شود و با گسترش پرداخت‌های الکترونیکی، تأثیر ملموسی بر مبادلات نقدی نخواهد داشت. صمصامی هشدار داد گرد کردن قیمت‌ها معمولاً رو به بالاست و می‌تواند تورم‌زا باشد. بر اساس مصوبه دولت، واحد پول رسمی «تومان» و واحد خرد آن «قِران» خواهد بود و مدتی دو واحد پولی به‌طور همزمان در گردش خواهند بود.
نبی‌الله محمدی، یکی دیگر از نمایندگان مجلس نیز روز گذشته با انتقاد از سیاست‌های اخیر ارزی دولت گفت: اجرای سیاست‌های غلط ارزی موجب کاهش ارزش پول ملی شده است. وی افزود: ضروری است تقویت ارزش پول ملی در اولویت سیاستگذار باشد.
محمدمهدی مفتح، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس هم پیش از این در مرداد ماه گفته بود اقدامات اساسی برای مهار تورم نسبت به حذف چهار صفر از پول ملی اولویت دارد. به گفته او این اقدامات تأثیری در حل مشکلات مردم نداشته است و اجرای چنین موضوعی وقت دولت و مجلس را می‌گیرد.
احیای ارزش واقعی پول ملی مکمل مصوبه حذف ۴ صفر
غلامرضا تاجگردون، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی در واکنش به اینکه حذف چهار صفر از پول ملی چه تأثیری روی تورم و کنترل قیمت ارز می‌گذارد، گفت: حذف چهار صفر به صورت انتزاعی تأثیر ندارد و در مدل جواب می‌دهد. نباید تصور کرد با برداشتن چهار صفر تورم کاهش پیدا می‌کند بلکه این اقدام بیشتر اثر روانی دارد و بحث ساده‌سازی کار را انجام می‌دهد.
رحیم زارع، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی نیز حذف چهار صفر از پول ملی را گامی در جهت تسهیل مبادلات اقتصادی دانست و گفت: دولت در کنار این اقدام باید بر مهار تورم متمرکز باشد.
وی تصریح کرد: دولت در کنار اقدامات فنی مانند حذف صفر‌ها باید ابتکار عمل در حوزه کنترل نقدینگی، تقویت پایه پولی و انضباط مالی را در دستور کار قرار دهد. تا زمانی که ساختار‌های تورم‌زا اصلاح نشوند، اقدامات این شکلی تأثیر پایدار و ملموسی بر اقتصاد نخواهند داشت.
حذف چهار صفر از پول ملی اقدامی نمادین و ضروری برای ساده‌سازی مبادلات و ارتقای جایگاه پول ایران است، اما تأثیر مستقیم بر تورم ندارد. کارشناسان و منتقدان تأکید دارند اولویت اصلی، تقویت ارزش واقعی ریال و اجرای اصلاحات اقتصادی گسترده است و حذف صفر‌ها باید در کنار سیاست‌های کلان پولی و اقتصادی کشور اجرا شود.
