جوان آنلاین: تنشهای اقتصادی جهان در آستانه ورود به مرحلهای تازه قرار گرفته است. دونالد ترامپ، رئیسجمهوری امریکا بار دیگر با تهدید به اعمال تعرفههای ۱۰ درصدی علیه گروه بریکس و همه شرکای تجاری این بلوک، بار دیگر آتش جنگهای تعرفهای را شعلهور کرده است. این سیاستها، گرچه با هدف حمایت از اقتصاد داخلی امریکا و تضعیف رقبای تجاری واشینگتن انجام میشود، اما در عمل باعث تسریع روندی شده که امریکا از آن هراس دارد: دلارزدایی از تجارت جهانی. برخلاف تصور ترامپ، اقدامات تهاجمی او بسیاری از قدرتهای اقتصادی جهان، بهویژه اعضای گروه بریکس را در مسیر همکاریهای مالی نزدیکتر و جستوجوی جایگزینهایی برای دلار متحد کرده است. این اتحاد اقتصادی که با رویکرد «خوداتکایی مالی» شکل گرفته، یک فرصت پنهان، اما بسیار مهم برای کشورهایی، چون ایران به وجود آورده است.
چرا رفتار ترامپ به نفع ایران است؟
سیاستهای اقتصادی ترامپ مبتنی بر یک منطق ساده، اما خطرناک است. امریکا باید برتری خود را حفظ کند حتی اگر این به معنای جنگ اقتصادی با همه رقبای جهانی باشد، اما تجربه نشان داده که چنین سیاستهایی نهتنها رقبای امریکا را ضعیف نمیکند، بلکه باعث ایجاد ائتلافهای غیرمنتظره و قدرتمند در برابر هژمونی اقتصادی واشینگتن میشود. گروه بریکس (BRICS) که اکنون شامل کشورهای چین، روسیه، هند، برزیل، آفریقای جنوبی، ایران، امارات، مصر، اتیوپی و اندونزی است، امروز بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان و نزدیک به ۳۰ درصد تولید ناخالص جهانی را در اختیار دارد. همکاری نزدیک این کشورها در حوزه مالی، انرژی و تجارت با هرگونه فشار تعرفهای امریکا شتاب بیشتری میگیرد. در چنین شرایطی، ایران بهعنوان یک تأمینکننده انرژی، بازار مصرف مهم و پل ارتباطی شرق و غرب میتواند موقعیت خود را در این بلوک نوظهور اقتصادی تقویت کند.
فرصتهای ایران در عصر دلارزدایی
دلارزدایی یا حذف تدریجی دلار از معاملات بینالمللی، سالهاست که بهعنوان یک آرمان در بین کشورهای مخالف هژمونی امریکا مطرح بوده است، اما تحولات اخیر باعث شده این آرمان بیش از هر زمان دیگری جنبه عملیاتی پیدا کند.
۱. کاهش هزینههای تحریم: تحریمهای امریکا عمدتاً بر محوریت دلار و سیستم بانکی جهانی (سوئیفت) اعمال میشوند. اگر اعضای بریکس بتوانند ارز مشترک یا سازوکارهای پرداخت مستقل از دلار ایجاد کنند، ایران میتواند صادرات نفت، گاز، پتروشیمی و حتی محصولات صنعتی خود را بدون نیاز به دور زدن تحریمهای دلاری انجام دهد.
۲. تقویت تجارت با اقتصادهای بزرگ: چین و هند، دو عضو بریکس، بزرگترین واردکنندگان انرژی در جهان هستند. ایران میتواند در شرایطی که روسیه زیر فشار تحریمهای غرب قرار دارد، سهم بیشتری از این بازارها به دست آورد. همچنین برزیل و آفریقای جنوبی در تأمین مواد اولیه کشاورزی و معدنی برای ایران نقش مهمی ایفا میکنند و میتوان با تهاتر کالا یا استفاده از ارزهای ملی، تجارت را گسترش داد.
۳. استفاده از ظرفیتهای مالی مشترک بریکس: ایجاد بانک توسعه بریکس (NDB) و سایر نهادهای مالی مشترک، فرصتی است تا ایران برای پروژههای زیرساختی، از منابعی غیر از بانکهای غربی بهره بگیرد. این رویکرد میتواند هزینههای پروژههای ملی را کاهش دهد و مانع از اثرگذاری تحریمهای امریکا شود.
ایران و دیپلماسی هوشمندانه در بریکس
ایران تازهوارد بریکس است، اما موقعیت جغرافیایی و منابع عظیم انرژی کشورمان میتواند ایران را به یکی از اعضای کلیدی این گروه تبدیل کند. این هدف البته به یک شرط مهم وابسته است، دیپلماسی فعال و همسو با منافع جمعی بریکس. چه باید کرد؟
۱- ایجاد پیمانهای پولی دوجانبه و چندجانبه: ایران باید بهسرعت توافقهایی برای استفاده از ارزهای ملی با کشورهایی مانند چین، روسیه و هند ایجاد کند. این پیمانها در کوتاهمدت میتوانند جایگزین مناسبی برای دلار باشند.
۲- سرمایهگذاری در پروژههای مشترک انرژی و حملونقل: ایران میتواند با مشارکت در پروژههای بریکس (مانند کمربند و جاده چین) نقش خود را در زنجیره تأمین جهانی تثبیت کند.
۳- استفاده از ظرفیت سیاسی بریکس برای کاهش فشار غرب:همکاری نزدیک با روسیه، چین و هند در این گروه، میتواند در مذاکرات بینالمللی برای ایران اهرم فشاری قوی ایجاد کند.
چالشهای پیشرو
البته بهرهگیری از این فرصتها بدون چالشهای جدی نیست. مهمترین چالش پیشروی ایران احتمال بازگشت پرونده کشورمان به فصل هفتم منشور سازمان ملل در صورت شکست مذاکرات یا افزایش فشارهای غرب است. در این شرایط، هرگونه اتحاد با بریکس باید با محاسبه دقیق و دوراندیشی انجام شود. بهویژه برخی اعضای بریکس مانند هند یا برزیل روابط اقتصادی گستردهای با امریکا دارند و حاضر نیستند بهطور کامل در تقابل مستقیم با واشینگتن قرار گیرند.
چرا ترامپ به ضرر خودش عمل میکند؟
رفتارهای ترامپ، هرچند با شعار «اول امریکا» انجام میشود، اما در عمل باعث شده امریکا دوستان کمتری داشته باشد. اروپا که همپیمان سنتی واشینگتن است، از سیاستهای تعرفهای ترامپ ناراضی است. چین و روسیه که مدتهاست به دنبال جایگزینی دلار هستند، اکنون انگیزه بیشتری برای ایجاد سیستم مالی مستقل دارند. حتی کشورهای عضو بریکس که پیشتر از نظر اقتصادی بیشتر با دلار معامله میکردند، حالا به سمت ارزهای محلی و پروژههای مشترک مالی رفتهاند که همین روند، در میانمدت میتواند هژمونی دلار را تضعیف کند.
کلام آخر
جنگ تعرفهای ترامپ شاید در نگاه اول تهدیدی برای اقتصاد جهانی باشد، اما برای کشورهایی مانند ایران یک فرصت طلایی است تا از سایه دلار فاصله بگیرند و از ظرفیتهای بریکس برای دور زدن تحریمها و تقویت تجارت خارجی استفاده کنند. ایران باید با هوشمندی، صبر و دیپلماسی فعال، جایگاه خود را در این بلوک اقتصادی تثبیت کند. هر گام در مسیر دلارزدایی، نهتنها فشار تحریمها را کمتر میکند، بلکه میتواند اقتصاد ایران را در برابر شوکهای خارجی مقاومتر سازد.