جوان آنلاین: در عصر اقتصاد دیجیتال، کشور‌هایی برنده‌اند که سریع‌تر از دیگران از مرز‌های جغرافیایی عبور و محصولات و خدمات خود را به جهان صادر کنند. امروز دیگر صادرات تنها به کالا‌های سنتی محدود نیست؛ خدمات فناوری، محتوا، پلتفرم‌های نرم‌افزاری و محصولات دیجیتال هم سهم قابل توجهی از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. در شرایطی که دنیا با سرعت بی‌سابقه‌ای به سوی اقتصاد هوشمند حرکت می‌کند، ایران با دارا بودن جمعیت جوان، نیروی کار تحصیلکرده و زیرساخت‌های در حال توسعه، فرصتی تاریخی برای ورود قدرتمند به این بازار جدید دارد. اما فرصت به تنهایی کافی نیست. تحقق این هدف بزرگ، نیازمند تغییر رویکرد در سیاست‌های صادراتی، بهبود زیرساخت‌ها، حمایت از نوآوری و توسعه همکاری‌های بین‌المللی است.
اقتصاد دیجیتال پدیده‌ای است که مرز‌های سنتی تجارت را درنوردیده و بازیگران جدیدی را وارد عرصه رقابت کرده است. بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی (WTO)، تجارت دیجیتال در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۲۲ درصد کل صادرات جهانی را به خود اختصاص داده و این سهم در حال افزایش است. از خدمات فناوری اطلاعات گرفته تا آموزش‌های آنلاین، از محصولات نرم‌افزاری تا بازی‌های ویدئویی، امروزه صادرات دیجیتال میلیارد‌ها دلار ارزش ایجاد می‌کند. در این میان، کشور‌هایی که سریع‌تر زیرساخت‌های فناورانه خود را تقویت کرده‌اند، توانسته‌اند جایگاه‌های ممتازی در بازار جهانی کسب کنند. ایران نیز با دارا بودن مزیت‌های طبیعی مانند جمعیت جوان، تنوع علمی و فنی و موقعیت ژئوپلتیکی خاص می‌تواند بخشی از این بازار بزرگ را به خود اختصاص دهد.
وضعیت فعلی ایران در اقتصاد دیجیتال
ایران طی سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجهی در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بوده است. افزایش ضریب نفوذ اینترنت، توسعه شبکه‌های داخلی پرداخت الکترونیکی، رشد استارتاپ‌ها و گسترش تجارت الکترونیک، زمینه‌ساز پیشرفت‌هایی در این حوزه شده‌اند. برخی برآورد‌ها نشان می‌دهد ارزش اقتصاد دیجیتال ایران در سال ۱۴۰۳ به بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد چشمگیری داشته است. در عین حال، صادرات خدمات فناورانه به کشور‌های همسایه و برخی کشور‌های آسیایی نیز روند رو به رشدی داشته است. با این حال، موانع داخلی و خارجی همچنان اجازه نداده‌اند این ظرفیت‌ها به شکوفایی کامل برسند.
نقش بخش خصوصی و دولتی در بازار دیجیتال
موفقیت در اقتصاد دیجیتال بدون هم‌افزایی دولت و بخش خصوصی امکان‌پذیر نیست. دولت باید نقش تسهیل‌کننده و مشوق را ایفا کند، در حالی که شرکت‌های خصوصی هم باید با نوآوری، کیفیت بالا و شناخت دقیق بازار‌های هدف، خود را به بازیگران جهانی تبدیل کنند. برخی اقدامات پیشنهادی شامل اصلاح قوانین مالیاتی، تسهیل روند مجوزدهی به کسب‌وکار‌های فناوری، فراهم کردن دسترسی آزاد به بازار‌های جهانی و آموزش نیروی انسانی متخصص است.
ایران در اقتصاد دیجیتال جهانی
با توجه به روند‌های جهانی و ظرفیت‌های داخلی، اگر سیاست‌های حمایتی هوشمندانه اتخاذ شود و موانع موجود برطرف گردد، ایران می‌تواند طی پنج سال آینده سهم قابل توجهی از صادرات دیجیتال منطقه را به خود اختصاص دهد. توسعه اقتصاد دیجیتال نه تنها باعث افزایش درآمد‌های غیرنفتی می‌شود، بلکه می‌تواند به رشد اشتغال، ارتقای فناوری داخلی و افزایش بهره‌وری اقتصادی کشور نیز منجر شود. در عصر جدید، برنده کسی است که بتواند داده‌ها، خدمات و محصولات دیجیتال خود را فراتر از مرز‌ها ببرد. ایران این فرصت را دارد به شرط آنکه تصمیمات درست و جسورانه اتخاذ شود.
ایران باید با قدرت وارد بازی شود
امروزه سرعت تحولات فناورانه به حدی است که تعلل در ورود به بازار‌های دیجیتال می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای اقتصاد کشور‌ها داشته باشد. در این میان، ایران با استفاده هوشمندانه از ظرفیت‌های انسانی و فناورانه خود، می‌تواند نه تنها جایگاه منطقه‌ای، بلکه جایگاهی جهانی برای خود تعریف کند.
بستر‌های رشد صادرات دیجیتال ایران
برای رشد صادرات دیجیتال ایران لازم است بستر‌های اقتصادی و اجتماعی مناسبی فراهم شود. این بستر‌ها شامل توسعه دسترسی به اینترنت پرسرعت، آموزش نیروی انسانی متخصص و تقویت شرکت‌های استارتاپی فناوری هستند. در حال حاضر با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، نیروی کار جوان و تحصیلکرده از بزرگ‌ترین مزیت‌های ایران به شمار می‌رود. طبق گزارش‌های جهانی، ایران جزء کشور‌های با بیشترین رشد در زمینه فناوری‌های نوین است که به نوبه خود ظرفیت زیادی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و رشد بیشتر در این زمینه ایجاد می‌کند. ایجاد اکوسیستم‌های نوآوری یکی از ارکان موفقیت صادرات دیجیتال است. دولت ایران در چند سال گذشته تلاش‌هایی برای حمایت از اکوسیستم‌های نوآوری انجام داده است، اما برای ایجاد یک صنعت صادراتی بزرگ نیاز به همکاری‌های بیشتر بین بخش‌های دولتی و خصوصی وجود دارد. ایجاد شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تسهیل دسترسی استارتاپ‌ها به منابع مالی می‌تواند زمینه را برای رشد بیشتر صادرات دیجیتال فراهم کند.
بهبود زیرساخت‌های اینترنت و فناوری اطلاعات
از آنجا که اینترنت پرسرعت یکی از الزامات اساسی برای فعالیت‌های دیجیتال به شمار می‌رود، ایران باید در توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات خود سرعت بخشد. در حال حاضر، بسیاری از بخش‌ها همچنان از دسترسی به اینترنت پایدار و سریع محروم هستند که این امر می‌تواند سرعت پیشرفت در زمینه صادرات دیجیتال را کُند کند. برای ایجاد رقابت‌پذیری در بازار جهانی، ایران باید بر ارتقای کیفیت اینترنت به‌ویژه در مناطق دورافتاده و شهر‌های کوچک تمرکز کند. سرمایه‌گذاری در شبکه‌های ۵G، توسعه شبکه‌های ماهواره‌ای و فراهم آوردن دسترسی به فناوری‌های نوین می‌تواند ایران را به قطب پیشرفته‌ای در صادرات خدمات دیجیتال بدل کند. در این راستا، بهبود دسترسی به فضای ابری و همکاری با شرکت‌های بزرگ فناوری جهانی نیز می‌تواند در بهبود زیرساخت‌ها مؤثر باشد.
نقش آموزش و پرورش در تحول دیجیتال
یکی از اساسی‌ترین نیاز‌های کشور برای توسعه صادرات دیجیتال، آموزش نیروی کار متخصص است. آموزش در زمینه‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و برنامه‌نویسی، طراحی وب، بازاریابی دیجیتال و تحلیل داده‌ها باید در اولویت قرار گیرد. این امر نه‌تنها به ارتقای سطح مهارت‌های نیروی کار داخلی کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش توانایی کشور در ایجاد محصولات و خدمات دیجیتال با کیفیت جهانی می‌شود. برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی در ایران به تازگی دوره‌های آموزشی تخصصی در حوزه فناوری‌های نوین ارائه می‌دهند، اما برای ایجاد انقلابی در این بخش نیاز به گسترش این آموزش‌ها و همراستایی آنها با نیاز‌های بازار جهانی است. همکاری بیشتر با دانشگاه‌ها و شرکت‌های بین‌المللی برای انتقال دانش و مهارت‌های روز دنیا می‌تواند به‌ویژه در تقویت مهارت‌های کارآفرینی دیجیتال مؤثر باشد.
استراتژی جهانی ایران برای صادرات دیجیتال
برای اینکه ایران در بازار دیجیتال جهانی به موفقیت دست یابد، باید استراتژی‌های مؤثری برای بازاریابی دیجیتال و توسعه برندینگ جهانی طراحی کند. یکی از چالش‌های بزرگ ایران، عدم شناخته‌شدگی برند‌ها و محصولات دیجیتال در سطح جهانی است، بنابراین نیاز است به استراتژی‌های بازاریابی نوین که شامل حضور در نمایشگاه‌های جهانی، فعالیت‌های تبلیغاتی آنلاین و استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای شناساندن محصولات ایرانی است. آگاهی‌بخشی جهانی از توانمندی‌های ایرانی در عرصه فناوری اطلاعات به‌ویژه از طریق پلتفرم‌های دیجیتال می‌تواند به بازاریابی و فروش خدمات و محصولات دیجیتال کمک کند. در این راستا، استفاده از همایش‌های بین‌المللی، شرکت در پروژه‌های مشترک با کشور‌های پیشرفته و حضور فعال در بازار‌های دیجیتال می‌تواند اعتبار ایران را در دنیای دیجیتال افزایش دهد.
نگاه آینده به صادرات دیجیتال ایران
ایران اگر بتواند از این فرصت تاریخی به درستی استفاده و ساختار‌های مورد نیاز را تقویت کند، می‌تواند به یکی از پیشگامان اقتصاد دیجیتال در دنیا تبدیل شود. این موضوع علاوه بر افزایش درآمد‌های غیرنفتی می‌تواند به رشد فناوری در داخل کشور و ایجاد شغل‌های جدید منجر شود. در واقع ایران می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های داخلی خود در زمینه‌های مختلف، از جمله نخبگان علمی، مراکز تحقیق و توسعه و زیرساخت‌های دیجیتال به یک مرکز صادرات خدمات دیجیتال و فناوری اطلاعات در سطح بین‌المللی تبدیل شود. در نهایت، برای دستیابی به این اهداف باید سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، قوانین و مقررات مناسب و حمایت از کسب‌وکار‌های نوآور در دستور کار دولت و بخش خصوصی قرار گیرد. تنها در این صورت است که ایران می‌تواند جایگاه خود را در بازار‌های جهانی تثبیت کند و به یکی از قطب‌های اصلی صادرات دیجیتال در منطقه تبدیل شود.
ضرورت حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال
برای اینکه ایران در اقتصاد دیجیتال به موفقیت برسد، باید تغییرات ساختاری در سطح کلان به‌ویژه در زمینه‌های قوانین، زیرساخت‌ها و سیاست‌های حمایتی ایجاد کند. همچنین تقویت مهارت‌های نیروی انسانی و حمایت از استارتاپ‌های فناوری یکی از نیاز‌های اساسی در این مسیر است.
