فرايند عمره سال 92 ـ 91 از 26 دي ماه سال گذشته با اعزام اولين گروه از زائران ايراني به سرزمين وحي آغاز شد. هفته گذشته نيز آخرين گروه از عمره‌گزاران ايران به عربستان اعزام شدند تا پس از اقامتي حدوداً 20 روزه و بازگشت به ايران، پرونده اين دوره از اعزام‌ها بسته شود. نوشتار پيش رو مي‌كوشد در حد وسع خود به تشريح برخي اقدامات و مسائل اين دور از عمره مفرده بپردازد.
در اوايل امر رئيس سازمان حج و زيارت با تأكيدهاي مجدد خود مبني بر كاهش سهميه‌هاي سازماني خارج از نوبت، عنوان مي‌داشت كه در اين دور، تعداد بيشتري از مردم راهي سرزمين وحي خواهند شد. حجت‌الاسلام موسوي، رئيس سازمان حج و زيارت در اين خصوص اظهار مي‌دارد: «زماني كه بنده مسئوليت سازمان را بر عهده گرفتم6 ميليون نفر در صف اعزام به عمره بودند. بعد از بررسي‌هاي فراوان متوجه شديم كه حدود 11 درصد از اعزام‌هاي كل عمره متعلق به سهميه‌هايي است كه خارج از نوبت عادي به ارگان‌ها و سازمان‌ها ارائه مي‌شود. بر اين مبنا بسياري از افراد مي‌توانستند بدون ثبت‌نام و بدون قرار گرفتن در نوبت به عمره اعزام شوند. چنين منطقي وقتي كه چند ميليون نفر از افراد عادي در نوبت هستند قدري جاي تأمل دارد.»
موسوي در ادامه اظهارات خود چنين عنوان مي‌كند: «برخي از اين سهميه‌ها مانند سهميه خانواده شهدا، دانشجويان، طلاب و دانش‌آموزان مصوبه شوراي عالي حج و برخي ديگر هم غيرقانوني بودند و مصوبه‌اي نداشتند. ما هم تصميم گرفتيم كه تمام اين سهميه‌ها را به جز آن دسته كه مربوط به خانواده شهدا و ايثارگران است حذف كنيم كه مخالفت‌ها از همين جا شروع شد. مي‌گفتند چون سال‌هاست اين سهميه‌ها وجود دارد نمي‌شود آن را حذف كرد ولي واقعيت اين است كه اين سهميه‌ها خلاف شرع و خلاف قانون بود. چگونه مي‌توان نوبت ميليون‌ها نفر را ناديده گرفت و آن را به افراد ديگري اختصاص داد. بر همين اساس تأكيد بر حذف اين سهميه‌ها داشتيم. در حقيقت تلاش‌مان اين بود كه ۶۰ درصد از اين سهميه‌ها را كاهش بدهيم اما با عنايت پروردگار زماني كه گزارش كار امسال را براي بنده آوردند ديدم تقريباً اين سهميه‌ها به صفر رسيده است يعني تمام اين سهميه‌ها كه هر ساله به ادارات و سازمان‌ها داده مي‌شود به مردمي تعلق گرفت كه در صف اعزام به عمره بودند.» سال گذشته حدود 890 هزار نفر ايراني به عمره اعزام شدند؛ آماري كه در سال جاري تقريباً نصف شد. با اين حال اين كاهش در اعزام را مي‌توان به طرح‌هاي توسعه مسجدالحرام نسبت داد كه تعداد زيادي از هتل‌ها و اماكن اسكان براي اجراي اين طرح، تخريب شد؛ اقدامي كه بعضاً حتي اسكان عمره‌گزاراني كه در مكه بودند را نيز با مشكل جدي مواجه كرد.
افزايش هزينه‌هاي عمره به 2 و 3 برابر
دركنار اين وضعيت، نوسانات ارزي 10 ماه اخير نيز حج عمره را بي‌نصيب نگذاشت. بر حسب اعلام مسئولان حج و زيارت، 90 درصد هزينه‌هاي اين سازمان در خدمات عمره و تمتع، به صورت ارزي صورت مي‌گيرد، يعني هزينه‌هاي جاري سازمان بر حسب دلار ولي دريافت سپرده‌هاي سازمان از عمره‌گزاران بر حسب ريال انجام مي‌گيرد. بر اين اساس، سازمان بايد معادل ريالي دريافت شده را به ارز تبديل كرده و براي مصارف جاري خود هزينه كند. واضح است كه افزايش قيمت ارز در چنين فرايندي، افزايش خدمات عمره را به دنبال خواهد داشت. غلامرضا رضايي، معاون عمره و عتبات سازمان حج و زيارت نيز ضمن تأييد اين مسئله مي‌گويد: «با توجه به اينكه قيمت ارز افزايش چند برابري داشته و هزينه‌اي كه ما از ثبت‌نام‌شدگان مي‌گيريم به ريال است اما بايد هزينه خدمات كشور عربستان از جمله هتل و غذا و همين‌طور پول بليت پرواز خارجي را به دلار پرداخت كنيم بنابراين قيمت سفر حج حداقل 100 درصد گران شده است. سال گذشته، ارزي كه براي حج به ما تعلق مي‌گرفت ارز مرجع با قيمت 1270 تومان بود، اما امسال براي عمره ارز 2هزار و 600 هزار توماني مبادله‌اي به ما داده مي‌شود و به همين دليل، قيمت عمره تا اين حد بالا رفته است و كاري هم از ما ساخته نيست.»
نتيجه طبيعي اين فرايند، رسيدن قيمت‌هاي عمره به 2 ميليون و 100 تا 2 ميليون و 900 هزار تومان شد. افرادي كه پيش از اين فيش‌هاي حج 500هزار توماني عمره خريده بودند، در حال حاضر افزون بر هزينه ثبت‌نام بايد مبالغ جديدي را نيز به حساب سازمان حج و زيارت واريز كنند، در غير اين صورت از سفر جا مي‌مانند، اين امر موجب مي‌شود كساني كه توانايي پرداخت اين هزينه‌ها را ندارند با رجوع به بازار، آن را به قيمت‌هاي آزاد بفروشند؛ فرايندي كه موجب رونق گرفتن بازار سياه فروش فيش عمره شده است؛ امري كه البته بيش از آنكه معلول سازمان حج باشد، معلول شرايط نابسامان اقتصادي موجود است.
عمره دانشگاهيان، قرباني جديد و نحيف نابساماني ارزي
عمره دانشجويي نيز از اين ماجرا بي‌نصيب نمانده است. محمد زارع، دبير عمره دانشگاهيان در گفت‌وگويي با يكي از خبرگزاري‌ها در خصوص اعزام‌هاي در فاصله زماني سوم تا هشتم فروردين چنين مي‌گويد: «دانشجوياني كه در فاصله زماني سوم فروردين تا هشتم فروردين اعزام مي‌شوند، بايد مبلغ 2 ميليون و 184هزار تومان بپردازند. همچنين دانشجوياني كه از هشتم فروردين به بعد اعزام مي‌شوند هم بايد 2 ميليون و 116هزار تومان واريز كنند.» در اين ميان، بانك‌هايي هم كه هر ساله با اعطاي وام، دانشگاهيان را در اين سفر ياري مي‌كردند، با پايين كشيدن فتيله وام‌هاي اعطايي، مشمولان اين نوع از عمره را در برابر مشكلات پيش رو تنها گذاشتند. هرچند مبلغ اندك ارائه شده نيز با رايزني‌ها و پيگيري‌هاي مجدانه ستاد عمره دانشگاهي محقق والا بانك مربوطه ريالي به اين طرح اختصاص نمي‌داد، البته نبايد از نظر دور داشت كه تعدادي از اعزام‌ها از سوي برخي ايستگاه‌هاي پروازي به دليل آنچه بعد مسافت ناميده مي‌شود، مبلغ اضافه‌اي در حدود 100هزار تومان از عمره‌گزاران اخذ مي‌شد.
كاهش تأخير پروازها
با همه اين تفاسير اما عمره امسال در بسياري از حوزه‌ها از جمله كاهش تأخير پروازها، كارنامه قابل قبولي از خود به جاي گذاشته است. حسن سرخوش، مدير كل اعزام‌هاي سازمان حج و زيارت در اين خصوص مي‌گويد: «عمره امسال از تاريخ 25 دي ماه 91 شروع و آخرين پرواز به سمت كشور عربستان در تاريخ 16 تيرماه امسال انجام شد. در مجموع اين حجم از عمره‌گزاران در قالب 1155 پرواز به عربستان اعزام شدند.» سرخوش با اشاره به مشكل تأخير پرواز در سال‌هاي گذشته و كاهش آن در سال جاري عنوان مي‌كند: «خوشبختانه امسال طي برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته ميانگين 27 دقيقه تأخير براي اين تعداد پرواز وجود داشت كه رقم قابل توجهي محسوب مي‌شود و نسبت به سال‌هاي گذشته كاهش چشمگيري داشته است. مديركل برنامه‌ريزي، پذيرش و اعزام سازمان حج و زيارت همچنين درباره سهم شركت‌هاي هواپيمايي در عمره امسال چنين عنوان مي‌كند: «شركت ايران‌اير با 393 پرواز و تعداد 136 هزار و 978 نفر، هواپيمايي سعودي با 734 پرواز و 340 هزارو 103 نفر و هواپيمايي ماهان با 418 پرواز و تعداد 137 هزار و 385 نفر از زائرين خانه خدا را به عربستان منتقل كردند.» با اعزام آخرين پرواز عمره‌گزاران ايراني در 16 تيرماه و برگشت آنها در ششم مرداد، پرونده اين دوره از عمره مفرده زائران ايراني با اعزام حدود ۵۳۰ هزار نفر به سرزمين وحي بسته شد.
