جوان آنلاین: تازهترین برنامه «پشت جلد» به بررسی رمان «فرانکشتاین» مری شلی و اقتباس گیرمو دل تورو از این کتاب پرداخت.
در بخشی از این برنامه، مهرگان رضائیان، از استادان دانشگاه تهران، با اشاره به ماندگاری رمان «فرانکشتاین» اثر مری شلی گفت: این اثر با وجود گذشت بیش از ۲۰۰ سال از زمان نگارش، همچنان یکی از پرارجاعترین متون کلاسیک در ادبیات و سینماست و فیلمسازان بارها به سراغ اقتباس از آن رفتهاند. دلیل این ماندگاری را باید در طرح پرسشهای بنیادین انسانی و فلسفی جستوجو کرد. پرسشهایی که تاریخ مصرف ندارند.
رضائیان افزود: «فرانکشتاین» در دورهای نوشته شد که ادبیات گوتیک با فضایی سرد، تاریک و گاه خشک شناخته میشد، اما این رمان در عین بهرهگیری از عناصر وحشت و هیجان، توانست لایههای عمیقتری از معنا را در خود جای دهد. همین امر سبب شد اثر نه تنها در زمان انتشار با استقبال مواجه شود، بلکه تا امروز نیز محل بحث و تفسیر باقی بماند.
این پژوهشگر ادبیات ادامه داد: یکی از مهمترین مفاهیمی که مری شلی در این رمان برجسته میکند، مفهوم «دیگری» است. ویکتور فرانکشتاین بهعنوان یک دانشمند، جایگاهی پذیرفتهشده در جامعه دارد، اما مخلوق او از همان ابتدا با طرد، توهین و حذف اجتماعی مواجه میشود. این تقابل، بستری برای خوانش جامعهشناختی و روانشناختی رمان فراهم میکند.
وی با اشاره به نسبت خالق و مخلوق در اثر گفت: در بسیاری از اقتباسهای معاصر، این رابطه بیش از آنکه شبیه رابطه خالق و مخلوق باشد، به رابطه والد و فرزند نزدیک میشود.
دانشمند تلاش میکند مسئولیت زندگی موجودی را که خلق کرده بر عهده بگیرد، اما در ادامه، محبت جای خود را به کنترلگری میدهد. مسئلهای که هم در رمان، هم در فیلمها و هم در تجربه زیسته انسان معاصر قابل مشاهده است.
رضائیان تصریح کرد: رمان «فرانکشتاین» در واقع رنج انسانی را توضیح میدهد؛ رنج موجودی که برای اثبات عشق یا قدرت، تحت سلطه قرار میگیرد. اثر تأکید میکند که هنگام خلق یک زندگی، چه در معنای استعاری و چه واقعی، نادیده گرفتن فاعلیت و موجودیت مستقل آن میتواند پیامدهای تراژیک داشته باشد. همین نگاه است که سبب شده این رمان بارها و بارها دستمایه اقتباسهای سینمایی و ادبی قرار گیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه درباره دستهبندی ژانری اثر گفت: بسیاری «فرانکشتاین» را در ژانر وحشت قرار میدهند، اما با خواندن دقیق رمان مشخص میشود که اثر بیش از آنکه ترسناک باشد، درباره مسائل عمیق انسانی سخن میگوید. عناصر ترسناک، فضاهای وهمآلود و وجوه فراطبیعی وجود دارد، اما اینها پوششی برای طرح مفاهیمی، چون رنج، تنهایی، طردشدگی و هویت هستند.
وی افزود: برخی اقتباسها، از جمله آثار فیلمسازانی مانند گییرمو دلتورو، دقیقاً بر همین جنبههای انسانی تأکید داشتهاند.
به همین دلیل میتوان «فرانکشتاین» را حتی رمانی اگزیستانسیالیستی دانست که به جای تمرکز صرف بر هیولا، بر وضعیت انسان در جهان و نگاه جامعه به «دیگری» تمرکز میکند.
این منتقد ادبی با بیان اینکه هیولای فرانکشتاین نباید صرفاً بهعنوان موجودی شرور و قاتل دیده شود، گفت: تراژدی اصلی رمان حاصل نقد یک سیستم وجودی و اجتماعی است. هیولا بیش از آنکه مجرم باشد، قربانی ساختاری است که او را نمیپذیرد. این نگاه در بسیاری از آثار الهامگرفته از «فرانکشتاین» نیز تکرار شده است.
برنامه «پشت جلد» به تهیه کنندگی سجاد کلبادینژاد اجرا و سردبیری احمد محمدتبریزی و عطیه موذن و گزارشگری آوا نوری یکشنبهها ساعت ۲۱ تا ۲۲ از شبکه رادیویی نمایش پخش میشود.
