جوان آنلاین: یکی از عکاسان باسابقه گفت: متأسفانه بسیاری از مدیران، به عکاسی مستند و خبری با عینک سیاسی نگاه می‌کنند و این برای هنرمند غم‌انگیز است.
رحمان مجرد، عکاس برجسته اردبیلی و از مدرسان این رشته درباره عکاسی مستند به «جوان» گفت: عکاسی مستند بر ثبت واقعیت‌ها و وقایع زندگی بدون هیچ‌گونه دستکاری یا تغییر تمرکز دارد و به دنبال بیان داستان و انتقال پیام اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی هر واقعه است.
وی با تأکید به اینکه عکاسی مستند نقش مهمی در ثبت و مستندسازی وقایع تاریخی، جنگ‌ها و جنبش‌های اجتماعی دارد، اضافه کرد: این نوع از عکاسی، با ارائه تصاویری صادقانه و بی‌پرده از واقعیات زندگی، همواره توانسته است به عنوان ابزاری قدرتمند برای روایت تاریخ و تاثیرگذاری بر افکار عمومی عمل کند.
تعریف پیچیده عکاسی مستند در دنیای امروز
این مدرس عکاسی ادامه داد: در جنگ‌های جهانی اول و دوم، عکاسان مستند، تصاویری تکان‌دهنده از ویرانی، قربانیان غیرنظامی و شرایط دشوار جنگ را ثبت کردند. این تصاویر توانستند ابعاد و اثرات وحشتناک جنگ را به جهان نشان دهند. در واقع، عکاسی مستند باعث شد که مردم نسبت به عواقب جنگ و درگیری‌ها و تاثیرات آن بر زندگی افراد، حساس‌تر و آگاه‌تر شوند و همین امر تغییرات سیاسی و اجتماعی را در پی داشت.
مجرد تأکید دارد که امروز عکاسی مستند با اینترنت و هنر تعاملی و ... تعریف پیچیده‌تری پیدا کرده؛ بنابراین من بشخصه خیلی دنبال تعریف عکاسی مستند به‌عنوان ثبت واقعیت در سطوح اجتماعی، سیاسی و... نیستم. بلکه دنبال این هستم که این عکاسی مستند چه ویژگی‌هایی دارد.
این عکاس افزود: عکاسی مستند می‌تواند سه سطح داشته باشد. سطح اولش یک سطح استنادی است. یعنی در اولین لایه همیشه عکاسی مستند به شما سند می‌دهد. این سند شامل اطلاعاتی است. این سطح اولش است. دو سطح دیگر هم دارد. سطح دومش این است که به نظرم احساسات وجود دارد و راوی با احساسات درگیر می‌شود و احساسات شما را به عنوان مخاطب درگیر می‌کند. سطح سوم که خیلی مهم‌تر است، به نظرم زیبایی‌شناسی است.
نیاز رویکرد مفهومی به عکاسی مستند
وی با بیان اینکه این نوع عکاسی مستند احتیاج به رویکردی مفهومی دارد، اضافه کرد: درست شبیه هر نوع عکاسی مستند دیگری، عکاس از مکان‌های خاصی بازدید می‌کند و برداشتش از واقعیت را برای تولید عکس‌های مدنظرش به دست می‌آورد. افزون بر این، هیچ نوع دستکاری، اعم از صحنه‌آرایی یک موقعیت یا دستکاری دیجیتالی پس از عکاسی، به‌شکل سربسته و ضمنی انجام نمی‌گیرد.
به گفته مجرد جامعه‌ای که در عکس‌ها به تصویر کشیده شده، احتمالاً ارتباط چندانی با تجربه مستقیم آن اجتماع در زمان عکاسی از آنجا، نخواهد داشت. دلیل این تفاوت را باید در روند ساختن پروژه جست‌و‌جو کرد. وی در پاسخ به سؤالی در خصوص انتظارات از داوری عکس‌های مستند در این دوره از جشنواره «سینما حقیقت» تأکید کرد: برای من که به صورت مداوم در جشنواره‌های هنری و عکاسی شرکت می‌کنم، جواب این سؤال خیلی راحت است. معمولاً این دبیران، داوران و سیاستگذاران جشنواره هستند که تعیین کننده تمامی موارد و شرایط جشنواره‌ها هستند.
مجرد افزود: اگر این اعضا، نسبت به شرایط و موقعیت‌های جدید آشنایی داشته باشند به موارد روز اهمیت داده و آن نوع از عکاسی را برای موضوع جشنواره انتخاب می‌کنند؛ و مجموعه عکس مستند، جزو مواردی است که در چندین سال اخیر موضوع جشنواره‌های مختلف شده است.
وی متذکر شد: این جشنواره نیز به خاطر اینکه پایه و اساس آن بر فیلم مستند شکل گرفته پس اساتید عکاسی آن هم به جای بررسی تک عکس‌های مستند از دید زیبایی‌شناختی، به دنبال داستان‌سرایی و واقع‌بینی هستند.
هر عکس مستند می‌تواند به فیلم مستند تبدیل شود
وی تأکید دارد که در این نوع برخورد احتمال اینکه در برخی مجموعه عکس‌ها ما شاهد این باشیم که نه ترکیب‌بندی زیباشناختی و تماشایی دارد و نه هیچ رویداد جالب‌توجه و جذابی را نشان می‌دهد، وجود دارد.
این هنرمند ادامه داد: حتی این پرسش مطرح می‌شود که چرا اصلاً این عکس‌ها گرفته شده‌اند. با وجود این، وقتی عکس‌ها کنار هم و در زمینه یک مجموعه قرار می‌گیرند، بیننده آنها به‌تدریج متوجه ایده مشخص کار می‌شود؛ ایده‌ای که عکس‌ها را به هم پیوند می‌زند. در این چهارچوب، دیگر اهمیتی ندارد که عکسی از این مجموعه به‌شکل تصادفی خیابانی در امریکای شمالی را نشان بدهد یا یک ساختمان با یک رهگذر در اردبیل. در واقع فقط به‌واسطه ترکیب مجموعه‌ای از عکس‌ها همراه با استیتمنت است که می‌توان کار را فهمید.
مجرد معتقد است هر عکس مستند می‌تواند تبدیل به فیلم مستند شود و در بسیاری از مواقع عکس‌های مستند زمینه، انگیزه و دلیل ساخت یک فیلم مستند بلند شده‌اند. هر جشنواره‌ای که بتواند با تکرار خود به بلوغ برسد وارد یک گفتمان بین خود و هنرمند و جامعه می‌شود و به‌نوعی جامعه هدف خود را با روش‌های آموزش، جریان سازی، آسیب‌شناسی و ... هدایت‌گری می‌کند.
وی گفت: امروزه که عکس و عکاسی یک محبوبیت جهانی پیدا کرده است. وجود چنین بخشی می‌توانند زمینه ساخت فیلم‌های مستند بیشتری را فراهم سازد.
این هنرمند تأکید دارد که متأسفانه برخی پنجه به حوزه فرهنگ و هنر می‌کشند و چنگ و دندان نشان می‌دهند، اما کسانی که به میدان می‌آیند، واقعاً ایثار می‌کنند. در این میان، حضور برخی داوران مایه مباهات است و عنوان‌شان تاریخ زنده هنر است. جشنواره هر دوره برگزار می‌شود، اما اینکه با چه متر و معیاری برپا شده و چه داورانی در آن حضور دارند مهم و مایه افتخار است.
مجرد اضافه کرد: حضور چهر‌ه‌های دانشگاهی و اعضای هیئت علمی به پیوند جامعه دانشگاهی و جامعه حرفه‌ای هنر کمک می‌کند. شایسته است در برخی موارد هم دبیر و داور اولی داشته باشیم که باعث کادرسازی و بهره‌مندی از حضور هنرمندان جوان می‌شود؛ همچنین می‌توان در ترکیب هیئت داوران، از برگزیدگان دوره گذشته جشنواره نیز بهره‌مند شد.
