جوان آنلاین: در حالی که انبوهی از رسانه ها، پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی ذهن‌ها را به تسخیر خود درآورده است، هنوز کتاب بدون اشتباه و نشان دادن مسیر غلط برخلاف دیگر رسانه‌ها پابرجاست؛ مدیومی که قرن‌ها زبان انتقال اندیشه و تجربه بوده، بر همین اساس هیچ رسانه‌ای نتوانسته است جای آن را بگیرد. انتشارات کمیکا از سال ۱۳۹۶ به صورت تخصصی در زمینه خلق کاراکتر برای کودک و نوجوان و انتشار کتاب‌های کمیک فعالیت و حالا مجموعه‌ای از کمیک‌ها و شخصیت‌های دنباله دار را تولید می‌کند و در دسترس مخاطبان کودک و نوجوان قرار می‌دهد. محمدمهدی جلالیان، مدیر این انتشارات است. او بر این باور که در همین تنوع رسانه‌ای هنوز کتاب ماندگاری خودش را دارد، می‌گوید کتاب نه فقط ابزار آموزش، بلکه ریشه آگاهی بشر است. رسانه‌ها می‌آیند و می‌روند، اما کتاب می‌ماند، چون انسان برای رشد و فهم عمیق‌تر ناگزیر است به آن بازگردد. متن زیر حاصل گفت‌وگوی «جوان» با وی است که پیش رو دارید.
در حوزه کتاب کودک با چه چالش‌هایی مواجه هستید؟
در حوزه کتاب با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستیم. یکی از مهم‌ترین آنها، نبود قانون کپی رایت در کشور است. این مسئله باعث می‌شود آثار خارجی با هزینه بسیار پایین وارد بازار شوند. وقتی چنین رقابتی وجود دارد، ترجمه بسیار ارزان‌تر تمام می‌شود، اما تألیف، به خصوص آثار بومی که بر اساس فرهنگ و باور‌های خودمان شکل می‌گیرد، هزینه بالاتری دارد. در نتیجه رقابت بین ترجمه و تألیف عادلانه نیست و همین موضوع تولید آثار ایرانی را سخت می‌کند. یکی از نکات مهم دیگر، جایگاه کتاب در سبد خانوار است. ما معمولاً به دولت‌ها انتقاد می‌کنیم که البته نقد‌ها به جای خود ولی باید از خودمان هم بپرسیم در خانواده چقدر برای کتاب هزینه می‌کنیم؟ همانطور که برای خوراک و پوشاک هزینه می‌کنیم، برای کتاب چقدر هزینه می‌کنیم؟ اگر خانواده‌ها به این موضوع جدی‌تر نگاه کنند، وضعیت بازار کتاب کاملاً دگرگون می‌شود و این مسئله در آینده فرهنگی کشور تأثیر بزرگی خواهد داشت.
در تولیدات این روز‌های کتاب کودک، خلاقیت چه جایگاهی دارد؟
حوزه کودک اساساً نیازمند خلاقیت و جذابیت است و حرف اول را می‌زند. کودک و نوجوان امروز دقیقاً به همین ویژگی نیاز دارد. او تنها با اثری ارتباط برقرار می‌کند که نوآورانه باشد، او را جذب کند و بتواند در طول زمان همراهش بماند. به نظر من، در حال حاضر نشر کودک و نوجوان نسبت به بخش‌های دیگر نشر کشور، مثل نشر بزرگسال یا علمی، مسیر خلاقانه تری را طی می‌کند. نویسندگان ما خلاق‌تر می‌نویسند، طراحان بسیار خلاقانه کار می‌کنند و واقعاً در سطح جهانی هم حرف برای گفتن دارند. ما هم استودیوی خودمان را در یک قالب خلاقانه با چالش‌های خاص خودش داریم و سعی می‌کنیم در همین مسیر، با تکیه بر نوآوری و خلاقیت، جلو برویم.
این نگاه خلاقانه بیشتر در کدام بخش تولید کتاب دیده می‌شود؟
وقتی تصمیم می‌گیریم یک کتاب تولید کنیم، باید به آن به صورت یک مجموعه‌درهم تنیده نگاه کنیم، یعنی همه چیز باید باهم هماهنگ باشد. محتوا، کیفیت هنری، طراحی و حتی نحوه معرفی و عرضه کتاب، همه اعضای یک سیستم هستند که باید در کنار هم درست کار کنند. در بخش محتوا، هدف ما صرفاً تولید و عرضه یک کتاب به بازار نیست. ما در ساختار خودمان نظام نامه و اهداف تربیتی مشخصی داریم و تمام داستان‌ها بر اساس همان چارچوب نوشته می‌شوند، پس محتوا برای ما اهمیت زیادی دارد و برایش زمان و دقت زیادی صرف می‌کنیم، اما اگر همین محتوای قوی در قالب هنری شایسته و خلاقانه ارائه نشود، نمی‌تواند بر جان مخاطب اثر بگذارد، یعنی اگر تصویرگری ضعیف باشد یا نویسندگی در سطح بالا نباشد، کتاب هرچقدر هم پیام تربیتی خوبی داشته باشد، مورد استقبال کودک قرار نمی‌گیرد. به همین دلیل ما تأکید زیادی بر کیفیت هنری داریم. از طراحی و تصویرگری گرفته تا نوع روایت و چاپ، همه باید در بالاترین سطح ممکن باشد. در نهایت، بخش مهم دیگر این چرخه، رساندن کتاب به دست مخاطب است، یعنی فقط تولید اثر کافی نیست. باید بدانیم چطور آن را معرفی کنیم و چگونه به مخاطب عرضه شود تا تأثیرگذاری اش کامل گردد.
نظر شما درباره کتاب‌های صوتی چیست؟ آیا این نوع کتاب را برای کودکان مفید می‌دانید؟
به نظر من کتاب صوتی برای کودک بسیار جذاب و مفید است و خوشبختانه استقبال از آن هم روزبه‌روز بیشتر می‌شود. ما هم روی این بخش کار کرده‌ایم، چون معتقدیم اگر می‌خواهیم نسل جدید را با دنیای کتاب آشنا کنیم باید سراغ مدیوم‌ها و قالب‌های تازه برویم. کتاب صوتی یکی از این مدل‌هاست، اما ما به آن بسنده نکردیم و برای هر کدام از کمیک های‌مان موشن کمیک هم تولید می‌کنیم، یعنی نسخه‌ای تصویری از کتاب که انیمیشن محدود و صداگذاری دارد. علاوه بر آن، برخی از کتاب‌های ما دارای واقعیت افزوده (AR) هستند. کودک می‌تواند با گوشی یا تبلت دوربین را روی صفحه بگیرد و تصاویر کتاب را به صورت متحرک ببیند. این فناوری‌ها باعث می‌شود بچه‌ها بیشتر با کتاب انس بگیرند و ارتباط عمیق تری با محتوا برقرار کنند.
دلیل این استقبال خوب چیست؟
دلیل استقبال از یک کتاب کودک فقط داستان و تصویرسازی خوب نیست بلکه ویژگی‌های نوآورانه مثل کتاب صوتی، موشن کمیک و واقعیت افزوده نقش زیادی در جذب مخاطب دارند. در واقع ما به جنبه اقتصادی این خلاقیت‌ها هم فکر می‌کنیم، چون همین نوآوری هاست که باعث رونق بازار و پرفروش شدن آثار می‌شود.
آیا مخاطبان کتاب کودک سراغ شما می‌آیند یا شما سراغ آنها می‌روید؟
معمولاً ما پیشقدم می‌شویم. به طور مثال برای جذب مخاطب دانش‌آموز، ابتدا کارمان را از مدارس پایتخت شروع کردیم، بعد به مرور با کمک نمایندگان فروش مان در شهرستان ها، زیرساخت‌هایی فراهم کردیم تا آنها بتوانند با مدارس شهر خودشان ارتباط بگیرند. همچنین ما از طریق شبکه‌های اجتماعی، وب سایت و پیام رسان‌ها آثارمان را معرفی می‌کنیم. در کنار آن، یک مرکز تماس (کال سنتر) فعال هم داریم که نقش مهمی در ارتباط با مخاطبان دارد. همه نیرو‌های این بخش با محصولات ما آشنا هستند و آموزش‌های تربیتی لازم را هم دیده‌اند، به همین دلیل وقتی والدینی تماس می‌گیرند، کارشناسان ما متناسب با سن و ویژگی فرزندشان کتاب مناسب را پیشنهاد می‌کنند. اطلاعات مشتریان هم در سیستم مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) ثبت می‌شود.
سهم کتاب در بین دیگر رسانه‌های پرمخاطب چیست؟
به نظر من رسانه‌ها و مدیوم‌های جدید می‌آیند و می‌روند، اما هیچ چیز نمی‌تواند جای کتاب را کامل بگیرد. کتاب یک مدیوم پایدار با ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد است که دانش را نسل به نسل منتقل می‌کند. هزاران سال بوده و باز هم خواهد بود. ممکن است مدل‌های جدیدی بیایند مثلاً فرمت‌ها یا قالب‌های متفاوت، اما ذات کتاب و جایگاهش ثابت می‌ماند، البته این به این معنی نیست که همه چیز همیشه ثابت می‌ماند. کتاب هم فراز و فرود دارد. شیوه‌های عرضه و معرفی باید به روز شوند تا کتاب بتواند با رسانه‌های پرمخاطب رقابت کند.
راه رقابت کتاب با دیگر رسانه‌ها چیست؟
باید هم سرعت عمل و هم شدت فعالیت مان را افزایش دهیم. مدل‌های عرضه و تولید باید به روز شوند و جذابیت‌های جدیدی ایجاد کنیم تا انتخاب کودک و خانواده، کتاب باشد. کتاب علاوه بر اینکه پایه و اساس سایر مدیوم‌های رسانه‌ای است یعنی بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های پرفروش از رمان‌ها یا کتاب‌ها اقتباس می‌شوند، در حوزه کمیک و کتاب تصویری هم امکان آزمون و خطا و ریسک پذیری بیشتر وجود دارد. شما می‌توانید با هزینه و زمان کمتر یک جلد کمیک منتشر کنید، ذائقه مخاطب را بسنجید و سریع واکنش نشان دهید، در حالی که تولید انیمیشن یا سریال سال‌ها طول می‌کشد و هزینه خیلی بیشتری دارد. اگر آن پروژه با استقبال روبه‌رو نشود، ممکن است آسیب جدی ببیند. در مجموع، فرصت‌ها و ظرفیت‌های زیادی برای رشد نشر کودک و نوجوان وجود دارد ولی باید قالب‌ها، روش‌های عرضه و سرعت عمل را مطابق دوران جدید تنظیم کنیم تا جایگاه کتاب هم حفظ شود و هم رشد کند.
