جوان آنلاین: یکی از اقدامات اساسی در زمینه تحقق رشد تولید برق مبتنی بر الگوی توزیع شده، تنوع بخشیدن به سبد تولید برق و همچنین درآمدزایی برای خانواده‌های ایرانی و تمرکز بر توسعه برق خورشیدی خانگی است و توسعه برق خورشیدی خانگی منجر به کاهش ناترازی و قطعی برق و گاز به صورت همزمان خواهد شد.
تولید برق در کشور ما متأسفانه بسیار متکی بر منابع فسیلی، به‌ویژه گاز طبیعی بوده است. بیش از ۸۰ درصد از تولید برق کشور در نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی صورت می‌گیرد. این الگو با وجود آنکه در دهه‌های گذشته پاسخگوی نیاز‌های کشور بوده است، امروز با چالش‌های متعددی مواجه است؛ نخستین چالش، محدودیت منابع گاز طبیعی در فصل زمستان که به دلیل افزایش مصرف خانگی و تجاری، امکان تأمین برق کامل نیروگاه‌ها را سلب می‌کند. دوم، افزایش هزینه‌های تولید و وابستگی به زیرساخت‌های متمرکز که آسیب‌پذیر و هدف‌پذیر هستند. سومین تهدید نیز مسئله ناترازی برق در تابستان و اوج گرمای هوا و قطعی برق در بخش خانگی و صنعتی کشور است که نارضایتی اجتماعی بزرگی را به همراه دارد.
از طرف دیگر مسئله امنیت انرژی نیز مطرح است و جنگ ۱۲ روزه ایران با رژیم صهیونیستی بیانگر نیاز جدی پدافندی در حوزه تنوع بخشیدن به سبد تولید برق کشور است. امنیت انرژی دیگر صرفاً به معنای داشتن ذخایر کافی یا ظرفیت تولید بالا نیست، بلکه به معنای تاب‌آوری شبکه و توان ادامه خدمات‌رسانی در شرایط بحران است. در مدل فعلی، چند نیروگاه بزرگ بخش عمده برق کشور را تولید می‌کنند. اگر این نیروگاه‌ها یا خطوط انتقال هدف حملات نظامی یا خرابکاری قرار گیرند، کل یک منطقه به خاموشی فرو می‌رود، اما در مدل غیرمتمرکز، هر خانه با پنل‌های خورشیدی خود یک نیروگاه کوچک محسوب می‌شود. این پراکندگی در تولید برق، عملاً امکان فلج‌سازی شبکه ملی برق را از دشمن سلب می‌کند و بازدارندگی ایجاد می‌نماید. به‌عبارت دیگر، نیروگاه‌های خورشیدی خانگی نه‌تنها یک راهکار اقتصادی، بلکه یک ابزار امنیت ملی هستند که باید در چارچوب پدافند غیرعامل مورد توجه جدی قرار گیرند.
همچنین مسئله وابستگی بیش از حد تولید برق در کشور به گاز طبیعی نیز موجب مشکلات جدی در زمینه تولید برق و گاز شده است. اگر تنها چند میلیون خانه در ایران به نیروگاه خورشیدی مجهز شوند، هزاران مگاوات برق از این طریق تولید خواهد شد. این ظرفیت معادل چندین نیروگاه بزرگ گازی است و می‌تواند به شکل قابل توجهی از مصرف گاز در بخش نیروگاهی بکاهد. این تغییر ساختاری نه‌تنها به نفع امنیت انرژی کشور است، بلکه امکان صادرات بیشتر گاز یا استفاده بهینه آن در صنایع با ارزش افزوده بالا را نیز فراهم می‌آورد.
از طرف دیگر کاهش ناترازی برق در اوج تابستان نیز با تکیه بر توسعه برق خورشیدی امکان‌پذیر است. الگوی مصرف برق در ایران نشان می‌دهد؛ اوج مصرف عمدتاً در ساعات روز و در فصل تابستان رخ می‌دهد. جالب اینجاست که دقیقاً در همین ساعات، تابش خورشید در اوج خود قرار دارد. به بیان دیگر، تولید برق خورشیدی همزمان با اوج مصرف است. این هم‌زمانی یک مزیت بزرگ برای کاهش ناترازی شبکه است. وقتی خانواده‌ها و واحد‌های تجاری پرمصرف به پنل‌های خورشیدی مجهز شوند، در همان لحظه‌ای که فشار بر شبکه به حداکثر می‌رسد، بخشی از نیاز خود را از خورشید تأمین می‌کنند. این موضوع مستقیماً به کاهش خاموشی‌ها، پایداری شبکه و کاهش نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین در نیروگاه‌های جدید کمک می‌کند.
یکی از جذاب‌ترین ابعاد توسعه برق خورشیدی خانگی، امکان درآمدزایی مستقیم برای مردم است. در بسیاری از کشورها، مکانیزم خرید تضمینی برق تجدیدپذیر اجرا شده است. در این سازوکار، دولت برق مازاد تولیدی خانواده‌ها را با قیمت تضمینی و مناسب خریداری می‌کند. خانواده علاوه بر آنکه هزینه قبض برق خود را کاهش می‌دهد، می‌تواند از فروش مازاد برق درآمد پایدار داشته باشد. این درآمدزایی انگیزه بزرگی برای مردم ایجاد می‌کند. خانواده‌ها برق خورشیدی را صرفاً به‌عنوان یک ابزار رفاهی یا زیست‌محیطی نمی‌بینند، بلکه آن را یک سرمایه‌گذاری اقتصادی با بازگشت تضمینی تلقی خواهند کرد و برق خورشیدی می‌تواند یکی از مطمئن‌ترین مسیر‌های سرمایه‌گذاری خانواده باشد.
ایران با دارا بودن بیش از ۳۰۰روز آفتابی در سال، از ظرفیت عظیم طبیعی برای تولید برق خورشیدی برخوردار است. در حالی‌که بیش از ۷۵درصد تولید برق کشور متکی بر گاز طبیعی است، ناترازی گاز در فصول سرد سال و افزایش مصرف برق در تابستان، شبکه انرژی کشور را در معرض بحران قرار داده است. از سوی دیگر، تمرکز زیرساخت‌های تولید برق در نیروگاه‌های بزرگ و متمرکز، آسیب‌پذیری شدیدی را در برابر تهدیدات طبیعی و نظامی ایجاد کرده است. در این شرایط، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی و غیرمتمرکز نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی راهبردی در حوزه امنیت ملی، پدافند غیرعامل و رفاه اقتصادی مردم است.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که یکی از اقدامات اساسی در زمینه تحقق رشد تولید برق مبتنی بر الگوی توزیع شده، تنوع بخشیدن به سبد تولید برق و همچنین درآمدزایی برای خانواده‌های ایرانی، تمرکز بر توسعه برق خورشیدی خانگی است و توسعه برق خورشیدی خانگی منجر به کاهش ناترازی و قطعی برق و گاز به صورت همزمان خواهد شد.
۵ دستاورد مهم و کلیدی نیروگاه‌های خورشیدی خانگی
نوید هدایتی‌فر در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به اهمیت نیروگاه‌های خورشیدی در زمینه تأمین برق خانواده‌های ایرانی گفت: نیروگاه‌های خورشیدی خانگی ظرفیت آن را دارند که همزمان چند هدف کلان کشور را برآورده سازند. نخست، تنوع‌بخشی به سبد انرژی و کاهش وابستگی به گاز طبیعی است. هر خانه‌ای که به سامانه خورشیدی مجهز باشد، به یک تولیدکننده مستقل برق تبدیل می‌شود که نیاز خود را برطرف کرده و مازاد آن را به شبکه تزریق می‌کند. دوم، افزایش بازدارندگی امنیتی و تحقق پدافند غیرعامل است. در شرایطی که شبکه فعلی با چند نیروگاه بزرگ قابل هدف قرار گرفتن است، پراکندگی میلیون‌ها واحد کوچک خورشیدی باعث می‌شود؛ دشمن عملاً نتواند شبکه برق کشور را فلج کند. این پراکندگی نوعی بازدارندگی طبیعی ایجاد می‌کند که ارزش امنیتی آن کمتر از تجهیزات دفاعی نیست. سوم، کاهش ناترازی برق در بخش خانگی و تجاری. اوج مصرف برق در ایران دقیقاً در ساعات روز و به‌ویژه تابستان است؛ همان زمانی که تابش خورشید در اوج خود قرار دارد. بنابراین تولید برق خورشیدی خانگی همزمان با اوج مصرف است و این هم‌زمانی می‌تواند بخش بزرگی از ناترازی شبکه را پوشش دهد.
وی در ادامه افزود: هزینه نصب هر کیلووات سامانه خورشیدی خانگی در ایران حدود ۳۰ تا ۳۵ میلیون‌تومان است. یک خانه معمولی می‌تواند حدود ۴۰ مترمربع از فضای پشت‌بام خود را به پنل اختصاص دهد که معادل یک سامانه پنج کیلوواتی خواهد بود. هزینه چنین سامانه‌ای حدود ۱۷۵ تا ۲۰۰ میلیون تومان است. این سامانه سالانه حدود ۷هزارو۵۰۰ کیلووات‌ساعت برق تولید می‌کند که تقریباً دو برابر مصرف متوسط یک خانواده است. در نتیجه، علاوه بر پوشش کامل نیاز خانواده، حدود ۴هزارکیلووات‌ساعت مازاد برای فروش به شبکه باقی می‌ماند. با قیمت خرید تضمینی حدود ۴ هزارتومان به ازای هر کیلووات‌ساعت، درآمد سالانه خانواده از فروش برق حدود ۱۶ میلیون‌تومان خواهد بود. اگر صرفه‌جویی در قبض برق را نیز در نظر بگیریم، مجموعاً هر خانواده سالانه ۲۳ تا ۲۵ میلیون تومان منفعت مستقیم خواهد داشت. بازگشت سرمایه در شرایط فعلی حدود هشت تا ۹ سال است، اما اگر دولت وام قرض‌الحسنه یا یارانه تجهیزات پرداخت کند، این دوره به پنج سال کاهش می‌یابد.
این کارشناس حوزه سیاستگذاری با اشاره به لزوم همکاری دولت با بخش‌های تجاری در این زمینه گفت: یک سیاست مهم در زمینه کاهش مصرف انرژی و توأمان افزایش تولید برق، وارد کردن بخش‌های تجاری کشور و به خصوص مشاغل و اصناف به این زمین بازی است. مالیات صفر در برابر یارانه صفر کمک بزرگی به ترغیب بخش‌های تجاری برای حرکت به سمت تأمین برق خود با نیروگاه برق خورشیدی سقفی خواهد کرد. برای تحقق این تحول، سیاست‌های مشخصی لازم است. نخست، اعطای وام‌های قرض‌الحسنه هفت ساله برای بخش‌های تجاری تأمین کند که بخش عمده هزینه اولیه را پوشش می‌دهد. دوم، خرید تضمینی مازاد برق خانگی با نرخ ثابت و منصفانه به مدت حداقل ۱۰ سال است. سوم، ارائه یارانه ۲۰درصدی تجهیزات برای دهک‌های پایین درآمدی است. چهارم، حمایت از تولید داخلی پنل و اینورتر با معافیت‌های مالیاتی و ایجاد شهرک‌های صنعتی تخصصی و شرکت‌های مختلف دانش‌بنیان فعال در این زمینه است.
وی در پایان گفت: توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی می‌تواند یک انقلاب انرژی در ایران رقم بزند. انقلابی که پنج دستاورد بزرگ به همراه خواهد داشت و موجب تنوع‌بخشی به سبد برق و کاهش وابستگی به گاز، افزایش بازدارندگی امنیتی و تحقق پدافند غیرعامل، رفع ناترازی برق در بخش خانگی و تجاری، درآمدزایی پایدار برای مردم و افزایش تولید برق در کشور خواهد شد. این طرح یک راهبرد ملی برای امنیت انرژی و توسعه پایدار است. هر روز تأخیر در اجرای آن، به معنای استمرار آسیب‌پذیری و از دست دادن فرصت‌های اقتصادی و امنیتی خواهد بود. ایران با ظرفیت خورشیدی عظیم خود می‌تواند ظرف کمتر از یک دهه، از کشوری با مشکلات ناترازی جدی در حامل‌های انرژی به کشوری پیشرو در امنیت انرژی و تولید برق خورشیدی و تجدیدپذیر تبدیل شود؛ مشروط بر آنکه سیاستگذاری و اجرا با عزم جدی و سرعت لازم انجام گیرد.
