جوان آنلاین:کارمندی صرفاً یک شغل نیست، ترکیبی از مسئولیت، تعهد و مدیریت بین زندگی حرفه‌ای و خانوادگی است. کارمند، چه زن و چه مرد، در روز با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌شود، از مدیریت زمان و انجام وظایف شغلی گرفته تا تعامل با همکاران و مدیران، حل مسائل پیش بینی‌نشده و پاسخگویی به انتظارات مختلف در سازمان. این شرایط به خودی خود برای همه کارمندان دشوار است، اما وقتی پای زنان و مادران کارمند به میان می‌آید، ابعاد مسئله گسترده‌تر و حساس‌تر می‌شود. زنان کارمند علاوه بر مسئولیت‌های شغلی، نقش‌های خانوادگی و مادری را نیز بر دوش دارند. این ترکیب نقش، مدیریت زمان و انرژی را دشوارتر می‌کند. برای مثال، یک مادر کارمند باید علاوه بر حضور مؤثر در محیط کار از وضعیت کودکان، آموزش و پرورش آنها و نیاز‌های روزانه خانواده نیز مطمئن باشد. حال کمبود زیرساخت‌های حمایتی در محیط کار، مانند مهد‌کودک سازمانی یا امکان شیفت‌های انعطاف پذیر، این فشار را افزایش می‌دهد و گاه به تعارض بین مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی منجر می‌شود. در بسیاری از ادارات، زنان کارمند حتی با بالاترین عملکرد و تجربه در مسیر ارتقا یا دریافت پاداش با موانع پنهان روبه‌رو می‌شوند. چنین تبعیض‌هایی نه تنها انگیزه زنان را کاهش می‌دهد، بلکه به شکل سیستماتیک حقوق قانونی و شرعی آنها را تهدید می‌کند. در نگاه به زندگی خانوادگی زنان کارمند، مشاهده می‌شود برخی از آنها به دلیل شرایط فرهنگی و اجتماعی، در سنین پایین‌تر به ازدواج پاسخ منفی می‌دهند تا تحصیل یا شغل خود را ادامه دهند. نتیجه این تصمیم ها، ازدواج در سنین بالاتر و مواجهه با چالش‌های بیشتری است. این در حالی است که نگاه حمایتی کارفرما‌ها و انعطاف پذیری در محیط کار می‌تواند تأثیر چشمگیری در توانمندسازی زنان داشته باشد. برای مثال، ارائه مرخصی‌های تشویقی، ساعات کاری انعطاف پذیر و امکان دورکاری در دوران حساس زندگی خانوادگی، نقش بسزایی در تقویت انگیزه و سلامت روانی زنان شاغل دارد. در این باره با عشرت شایق، نماینده اسبق مجلس هفتم و دبیر کل جنبش پیشتاز زنان به گفت‌و‌گو نشستیم.
این فعال و کنشگر اجتماعی ابتدا بر اهمیت خودسنجی و ارزیابی شرایط قبل از ورود به عرصه کارمندی تأکید کرد و اظهار داشت: چه زن و چه مرد، وقتی برای امری تصمیم می‌گیرند، باید همه جوانب را بسنجند. اگر خانواده‌ای اراده کند تا کارمند باشد، پیش از هر چیز باید خودسنجی و معیارسنجی انجام دهد. پدر خانواده باید بررسی کند حضور او در محیط کار، چه کمکی به خانواده می‌کند و چه پشتیبانی‌هایی از سوی اعضای خانواده دریافت می‌شود. این ارزیابی پیش از ورود به عرصه کارمندی، کلید موفقیت است.
عشرت شایق با اشاره به اینکه موفقیت فردی و اجتماعی بدون نگاه جامع به همه جنبه‌های زندگی امکانپذیر نیست، گفت: «اگر بانویی با تحصیل و تلاش خود به کرسی کارمندی رسید، نباید فکر کند همه موظف به خدمت رسانی به او هستند. استقلال واقعی یعنی توانایی مدیریت زندگی و کار، نه خودرأیی و تکروی. موفقیت وقتی حاصل می‌شود که همراهی و همدلی خانواده به رسمیت شناخته شود. اگر زن کارمند به جای فاصله گرفتن از خانواده خود و همسر، آنها را بخشی از خود بداند، لذت موفقیت واقعی نصیب او خواهد شد و در مسیر کار از حمایت‌های آنها بهره خواهد برد. زن کارمند باید به تعادل بین زندگی خانوادگی و شغلی‌اش اهمیت دهد. باید بداند وقتی شغلی انتخاب می‌کند، نباید به زندگی خانوادگی اش آسیب برساند. این موضوع برای زن کارمند باید در اولویت باشد و اینکه اگر کارمندی موجب زیان به زندگی‌اش شود، درنگ کند و راهکار‌های عملی برای مدیریت همزمان کار و خانواده بیابد. ارتباطات خانوادگی و همدلی با همسر و فرزندان، پایه موفقیت شغلی و اجتماعی است.»
وی در ادامه گفت: «زندگی یک صحنه تشویق الهی است، فرصتی است برای اینکه بیشترین بهره را از آن ببریم. اگر زندگی را فقط با معیار‌های دنیایی بسنجیم، حتی در صورت موفقیت ظاهری، از لذت حقیقی محروم می‌شویم، اما اگر نگاه الهی داشته باشیم، موفقیت حقیقی نصیب مان می‌شود.»
بازگشت به کار با حفظ جایگاه
این نماینده سابق مجلس به موضوع حقوق قانونی زنان کارمند، به ویژه مرخصی زایمان، ساعات شیردهی و تضمین جایگاه شغلی پس از بازگشت کارمندان زن هم اشاره‌ای کرد و اظهار داشت: «مرخصی زایمان، ساعات شیردهی و تضمین جایگاه شغلی پس از بازگشت، حق قانونی مادران کارمند است. متأسفانه در برخی ادارات، این حقوق رعایت نمی‌شود یا با نگرانی و منت گذاری همراه است که به بهداشت روانی زنان آسیب می‌زند. اگر زن کارمندی پیش از مرخصی مدیرکل بوده است، نباید با یک یا دو درجه پایین‌تر به کار بازگردد. جایگاه شغلی او باید حفظ شود تا هم شأنیت کارمند و هم ساختار اداری آسیب نبیند. این همان تضمین تداوم شغلی است که باید به صورت قانونی و با افتخار اجرا شود. از سویی دیگر، کارمندان باور کنند که می‌توانند این حقوق را مطالبه نمایند و مسیر قانونی آن نیز مشخص است، ابتدا دستگاه مربوط، سپس دو سطح بالاتر و در نهایت دیوان عدالت اداری.»
ظلم سیستماتیک علیه زنان کارمند
دبیر کل جنبش پیشتاز زنان به مشکلات تبعیض جنسیتی در ارتقا و پاداش‌ها نیز اشاره کرد و اظهار داشت: «گاهی یک زن کارمند با بالاترین امتیاز و عملکرد، حتی یک‌بار هم از پاداش کارانه بهرهمند نمی‌شود، در حالی که همکار مرد در همان جایگاه مشمول این مزایا می‌شود. این نوع تبعیض اگر اصلاح نشود، به ظلم سیستماتیک علیه زنان کارمند تبدیل می‌شود. آیین نامه‌ها و قوانین موجود باید به شکل شفاف و بدون تبعیض اجرا شوند. نگاه سلیقه‌ای و شخصی نباید به قانون تبدیل شود، البته این نکته را هم بگویم و اینکه، کنار مرخصی‌های قانونی، مزایای عائله مندی و مسکن برای آقایان وجود دارد، چون مسئولیت نفقه با آنهاست، اما در حوزه پاداش‌ها و کارانه‌ها نباید تبعیض جنسیتی وجود داشته باشد. بار‌ها مشاهده شده خانمی با بالاترین امتیاز و عملکرد، حتی یک بار هم مشمول پاداش کارانه نشده است!»
وجود مهد‌های سازمانی و زیرساخت‌های حمایتی وظیفه قانونی دستگاه‌ها
عشرت شایق با تأکید بر حمایت‌های محیط کار افزود: «قانون شیردهی وجود دارد، اما در بسیاری از ادارات در نظر گرفته نمی‌شود چراکه در آن محیط اداری نه تنها مهد‌کودک بلکه نمازخانه هم دایر نیست تا مادر بتواند از این حق قانونی‌اش استفاده کند. نداشتن مهد‌کودک همچنین باعث شده است برخی مادران، فرزندان خردسال یا فرزندانی را که در پایه‌های ابتدایی هستند در ایام تابستان یا تعطیلی‌های فصلی مدارس که اخیراً به دلایل متعددی همچون آلودگی هوا و مصرف انرژی بیشتر هم شده است، در خانه تنها بگذارند و با اضطراب و نگرانی به محل کار بروند. وجود مهد‌های سازمانی و زیرساخت‌های حمایتی نه لطف، بلکه وظیفه قانونی دستگاه‌هاست.»
وی درباره نقش کارفرمایان در حمایت از زنان کارمند نیز می‌گوید: «اگر کارفرما زن کارمند را مانند یکی از اعضای خانواده خود بداند، حمایت طبیعی اتفاق می‌افتد. اقدامات کوچک مانند پاداش ویژه ازدواج یا اضافه کردن یک ماه مرخصی به مرخصی قانونی می‌تواند اثر بزرگی در روحیه و انگیزه کارکنان زن داشته باشد.»
تسلط بر آیین‌نامه‌ها و شاخص‌های ارتقای شغلی
این فعال و کنشگر اجتماعی درباره نحوه مطالبه حقوق کارمندی گفت: «کارمندان به ویژه زنان باید به آیین نامه‌ها تسلط داشته باشند، برای ارتقای شغلی شاخص‌های لازم را شناسایی و در صورت کمبود، اقدام کنند. مسیر قانونی دیوان عدالت اداری نیز باید شناخته و استفاده شود. حمایت‌ها نیز باید راهگشا، آرامش‌بخش و تقویت کننده بهداشت روانی کارمندان به ویژه بانوان باشد.»
نماینده سابق مجلس هفتم در پایان گفت: «مسائل مربوط به زنان کارمند، مادران شاغل و خانواده‌های آنها باید به شکل جامع دیده شود. حمایت‌های قانونی، رفاهی و روانی می‌تواند فاصله بین فشار‌های کاری و زندگی خانوادگی را کاهش دهد و مسیر موفقیت حقیقی را برای زنان کارمند هموار کند.»
