جوان آنلاین: روزگاری استان‌های شمالی و شمال غرب و حتی غربی‌های ایران، از جمله مناطق پربارش و پرآب به شمار می‌آمدند. اما حالا شنیدن بحران آبی در این نقاط می‌تواند مهر تأییدی بر اوج کم آبی در کشور باشد. با گسترش شهر نشینی در آذربایجان شرقی و افزایش جمعیت، منابع آب کاهش یافت و شهر تبریز که به عنوان کلانشهر، مرکز این استان است با چالش‌های زیادی روبه‌رو شد. حالا طرح انتقال آب رودخانه ارس به این شهر به‌عنوان راه‌حلی حیاتی در جهت تأمین پایدار آب شرب مطرح است.
طرح انتقال آب ارس به تبریز، بیش از آنکه یک پروژه فنی باشد، آزمونی برای اراده ملی و مدیریت منابع در شرایط بحران است. تبریز هر سال با تنش آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند و دریاچه ارومیه در حال از دست دادن آخرین نفس‌های خود است. تعلل در اجرای این طرح نه تنها فرصت‌های توسعه پایدار را از بین می‌برد، بلکه تبعات اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.
تبریز هر روز تشنه‌تر
بر اساس گزارش‌ها نزدیک به ۷۰درصد از آب مصرفی تبریز از زرینه‌رود تأمین می‌شود؛ رودخانه‌ای که خود در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش، بهره‌برداری بیش از حد و کاهش کیفیت، در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است. بقیه آب شهر از سد نهند، چاه‌های هروی، سعیدآباد، قزلجه‌میدان و چند قنات تأمین می‌شود؛ منابعی که با کوچک‌ترین اختلال یا کاهش سطح، بلافاصله شهر را درگیر قطعی و جیره‌بندی می‌کنند.
مسئولان آذربایجان شرقی هم آمار می‌دهند، تبریز روزانه حدود ۵۲۰هزار مترمکعب آب مصرف می‌کند. یعنی چیزی حدود ۶هزار لیتر در هر ثانیه. این در حالی است که منابع آبی فعلی توان پاسخگویی کامل به این تقاضا را ندارند.
هر سال در تابستان تبریز با افت فشار و قطعی‌های مکرر آب مواجه می‌شود و همین امر نگاه‌ها را به سمت طرح انتقال آب ارس می‌چرخاند. طرحی راهبردی که به گفته مسئولان، در صورت اجرا، آب شرب تبریز و شهر‌های مسیر را برای دست‌کم ۲۵سال آینده تأمین خواهد کرد. با این حال، این طرح نیز مانند بسیاری از پروژه‌های کلان کشور، در برزخ کمبود اعتبار، بوروکراسی پیچیده، تغییر دولت‌ها و غفلت مدیریتی گرفتار شده است.
یوسف غفارزاده می‌گوید: «سهم استان از این طرح ۱۸۶میلیون مترمکعب است که از این میزان، ۱۲۵میلیون مترمکعب به تأمین آب شرب تبریز، مرند، شبستر و روستا‌های مسیر اختصاص دارد. این طرح بزرگ با هدف تأمین پایدار آب شرب و بهداشت جمعیتی بیش از ۳ میلیون نفر در افق ۱۴۲۵ طراحی شده و ۲۲ شهر و ۱۶۹ روستای استان را تحت پوشش قرار می‌دهد.»
به گفته این مسئول، تاکنون ۴۵ کیلومتر از خط انتقال به همراه شش ایستگاه پمپاژ اجرا شده که نشانه پیشرفت فنی و عزم جدی در اجرای این طرح ملی است.
وی ادامه داد: این پروژه ۱۴۵کیلومتر طول دارد که ۳۵ کیلومتر آن از محل صندوق توسعه ملی همراه با پنج ایستگاه پمپاژ کار شده است. ۱۱۰کیلومتر باقیمانده شامل تونل، دستگاه پمپاژ و تصفیه‌خانه است که در سال ۱۴۰۱ با فاینانس خارجی ۴۰۶ میلیون دلار در اختیار قرارگاه خاتم‌الانبیا قرار گرفت.
طرحی که پیش نمی‌رود
طرح انتقال آب ارس به تبریز که در سال ۱۳۹۵ وارد فاز اجرایی شد، قرار است با استفاده از لوله‌گذاری گسترده، ایستگاه‌های پمپاژ، مخازن ذخیره و تصفیه‌خانه مرکزی، سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب را از ارس به تبریز و ۲۱شهر و ۱۶۹ روستای استان منتقل کند. مسیر این طرح از جلفا آغاز شده و با عبور از مناطق مرند، شبستر، ایلخچی، باسمنج و تبریز، تأمین آب صنایع بزرگ و مصرف شرب مناطق شهری و روستایی را هدف قرار داده است. بر اساس برآوردها، فاز نخست این پروژه شامل ۳۵کیلومتر خط لوله، پنج ایستگاه پمپاژ و پنج مخزن ذخیره است که با بودجه‌ای بالغ بر ۶هزار میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی اجرا شده یا در حال تکمیل است.
اما فاز دوم که مهم‌ترین بخش طرح محسوب می‌شود، با طول بیش از ۱۱۰کیلومتر نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی است. در این فاز قرار است یک تصفیه‌خانه بزرگ با ظرفیت ۶/۶مترمکعب در ثانیه احداث شود و دو ایستگاه پمپاژ به همراه مخازنی با ظرفیت بیش از ۳۴۰هزار مترمکعب نیز ساخته شود. طبق اعلام وزارت نیرو، هزینه‌های اجرایی این فاز بالغ بر ۶۸۸ میلیون یورو (فاینانس خارجی) و ۶هزارو۸۷۰ میلیارد ریال هزینه کارفرمایی است. با این حال، تأمین این اعتبارات از سال ۱۳۹۷ تاکنون به چالشی اصلی تبدیل شده و دولت‌های مختلف، به‌جز چند سفر و وعده، اقدام قاطعانه‌ای در این زمینه انجام نداده‌اند.
اهمیت این طرح صرفاً در تأمین آب شرب خلاصه نمی‌شود. به گفته کارشناسان، یکی از مزایای جانبی، اما بسیار مهم طرح انتقال آب ارس، کمک به احیای دریاچه ارومیه از طریق برگشت پساب تصفیه‌شده به حوضه آبریز این دریاچه است. در واقع، آب منتقل‌شده به مصرف شهر‌ها می‌رسد و سپس پساب آن پس از تصفیه، به سمت دریاچه هدایت می‌شود. این رویکرد «آب خاکستری» می‌تواند سالانه حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه تزریق کند؛ در شرایطی که هر قطره برای بقای این دریاچه حیاتی است.
با تمام این تفاصیل، آنچه امروز بیش از هر چیز لازم است، اراده مدیریتی و تضمین مالی برای اجرای کامل پروژه است. مقام‌های ارشد استان، از جمله استاندار آذربایجان‌شرقی، بار‌ها هشدار داده‌اند، حتی یک روز تعلل در اجرای این پروژه پذیرفته نیست. نمایندگان مجلس نیز بار‌ها بر اولویت داشتن این طرح تأکید کرده‌اند. اما مردم تبریز که هر تابستان با افت فشار آب و نگرانی‌های معیشتی مواجه‌اند، به‌درستی می‌پرسند: چرا با گذشت نزدیک به یک دهه از آغاز طرح، همچنان این پروژه نیمه‌کاره مانده است؟ و آیا آب ارس واقعاً روزی به تبریز خواهد رسید؟
