به استناد گزارش سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، در سال گذشته حدود ۲ هزار تن انواع گیاهان دارویی از عرصه‌های مرتعی کشور برداشت شد که هزار تن آن صادر شد. این رقم نشان می دهد ظرفیت تولید گیاهان دارویی در استان های ایران بسیار بالاست و همین امر موجب شده تا هر کدام از آنها سعی کنند خود را به عنوان قطب گیاهان دارویی معرفی کنند. با این حال ایران نیازمد برنامه ای جامع برای جلوگیری از برداشت های بی رویه گیاهان دارویی و حفظ و حراست از این ثروت عظیم است تا راه را در برابر انقراض آنها ببندد.
***
با اینکه هر سال اعلام می شود به منظور حفظ و اصلاح و بهره برداری بهینه از گونه‌های مختلف گیاهان دارویی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ها اقداماتی از قبیل؛ تهیه طرح‌های بهره برداری و یا طرح‌های مرتعداری تلفیقی برای مراتعی که رویشگاه گیاهان دارویی بوده که ظرفیت بالایی در بهره برداری از این گونه‌های گیاهی برای مجریان طرح مرتعداری وجود دارد، حفاظت و قرق از مراتعی که رویشگاه این گونه‌ها می‌باشد، جلوگیری از چرای زودهنگام و طولانی مدت دام در مراتع محل رویش گیاهان دارویی را در دستور کار دارند اما باز هم مشاهده می شود، تعدادی از بهره برداران غیرمجاز نسبت به بهره برداری ازاین گونه‌های دارویی با ارزش به صورت غیر اصولی اقدام کرده و باعث تخریب مراتع و کاهش تراکم این گونه‌های گیاهی می شوند.
*قوانین حفاظتی
گیاهان دارویی به عنوان یکی از ظرفیت های بزرگ ایران در بخش اقتصاد و تجارت به شمار می آید. این گیاهان علاوه بر تامین بخشی از نیازهای درمانی که به صورت سنتی مورد استفاده قرار می گیرند، حالا در صنایع داروسازی هم مورد توجه ویژه قرار گرفته اند و با در نظر داشتن شرایط اقلیمی و اکولوژیکی خاص و مطلوبی که استان های ایران دارند، رویشگاهی مناسب برای بسیاری از گونه‌های گیاهی دارویی از جمله باریجه، آویشن، شقایق، چای کوهی، ریواس، تره کوهی، کنگر، ثعلب و غیره هستند.
با توجه به اینکه بعضی از گونه‌های گیاهی در حال انقراض هستند، هر گونه بهره برداری بی رویه و بدون مجوز از این گونه ها جرم محسوب شده و پیگرد قانونی دارد.
برابر تبصره ۷ قانون اصلاح ماده ۳ اصلاحی، قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع کشور و بخشنامه سراسری معاون وزیر و رئیس سازمان منابع طبیعی وآبخیزداری کشور، با موضوع ابلاغ سیاست ها و ضوابط حفظ، احیاء، توسعه، بهره‌برداری و صادرات محصولات فرعی جنگل و مرتع، هر گونه بهره‌برداری از محصولات مرتعی و جنگلی بدون مجوز ممنوع و غیر قانونی است. ضمن اینکه به استناد ماده ۲۵ مکرر الحاقی به «قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز» مصوب سال ۱۴۰۰، حمل، عرضه، خرید، فروش، نگهداری، اقدام برای خروج یا خارج کردن محصولات و فرآورده های مرتعی و جنگلی ممنوع بوده و با متخلفین به شدت برخورد می گردد.
در کنار تمام تخلفاتی که موجب ضربه خوردن به طبیعت می شود اما کاهش بارندگی ها هم محدودیت هایی در استان های مختلف به وجود آورده است. در همین راستا رییس اداره امور مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی اعلام کرده "امسال اجازه بهره‌برداری گیاهان دارویی مجاز توسط بهره‌بردار وجود ندارد."
نصرت‌اله اکبری می گوید: "سال گذشته بارندگی به ویژه در فصل بهار مناسب بود و همین باعث رویش مناسب داروهای گیاهی در مراتع استان شد که اجازه بهره‌برداری از گیاهان دارویی مجاز وجود داشت. امسال اما وضعیت بارندگی اصلا مناسب نبود و در اغلب مناطق با خشکی مواجه شدیم، به دلیل نبود بارندگی اجازه برداشت گیاهان دارویی وجود ندارد و بهره‌برداران نباید برداشت داشته باشند. برداشت در شرایطی که بارندگی به میزان کم باشد ممنوع است و در صورت انجام این کار تخلف محسوب و با متخلفین برخورد می‌شود. از سوی دیگر در صورت قاچاق گیاهان نیز برخورد قاطع با قاچاقچیان صورت می گیرد."
وقتی برداشت ها غیر اصولی انجام می شوند در درجه اول نسل گیاهان را در خطر انقراض قرار داده و سپس، پوشش خاک را از بین می‌برد و فرسایش سطحی هزاران تن خاک را به دنبال دارد.
عمق فاجعه زمانی مشخص می شود که بدانیم در صورت مهیا بودن همه شرایط، برای تشکیل یک سانت خاک ۱۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان لازم است.
در استان فارس اعلام شده با تولید ۴۶ درصد از گیاهان دارویی کشور رتبه نخست را به خود اختصاص داده اند و سمنانی ها هم معتقدند با وجود 130 گونه گياهان دارويي در این منطقه باید آنها را قطب توليد گياهان دارويي بدانیم. در همین راستا، چهارمحال و بختیاری و آذربایجان غربی و شرقی و ایلام هم خراسانی ها هم جزو مدعیان هستند. هر چند استان های شمالی می دانند که کسی نباید روی حرف آنها حرفی بزند و در اینباره خود را امپراتور می دانند!
