جوان آنلاین: بازار بزرگ صنایع‌دستی اصفهان نه‌تنها یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری است، بلکه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید و فروش صنایع‌دستی در ایران و جهان شناخته می‌شود. با توسعه نمایشگاه‌های محلی و ایجاد پایانه‌های صادراتی، می‌توان ارزش افزوده چشمگیری در این حوزه ایجاد کرد، اما تحقق این ظرفیت‌ها نیازمند رفع موانع ارزی و حمایت نهاد‌های مسئول است. این بخشی از صحبت‌های امیر کرم‌زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان است که در گفتوگو با «جوان» مطرح کرده و در ادامه خبر خوشی هم برای هنرمندان داشته که می‌گوید: «در زمینه صادرات نقره‌جات، مصوبه‌ای داریم که امکان صادرات تا حدود ۱۱کیلوگرم‌نقره را فراهم کرده است. یعنی با ۲۰۰ میلیون‌تومان نقره امکان تبدیل آن به یک‌میلیارد تومان وجود دارد. اگر یک هنرمند بتواند مواد اولیه را در مدت سه ماه به کالای صنایع دستی تبدیل کند، ارزش افزوده بسیار بالایی ایجاد می‌شود؛ یعنی چند برابر سرمایه اولیه ارزش افزوده حاصل می‌شود.» متن گفت‌وگوی «جوان» با او را در ادامه می‌خوانید.
چگونه استفاده از محصولات سنتی، مثل ظروف سفالی، پارچه‌های دست‌باف، گلیم و ... می‌تواند به سبک زندگی ساده‌تر، طبیعی‌تر و اصیل‌تر منجر شود؟
استفاده از محصولات سنتی مثل ظروف سفالی، پارچه‌های دست‌بافت، فرش و ... می‌تواند به سبک زندگی ساده‌تر و در عین حال طبیعی‌تر و اصیل‌تر کمک کند. باید فرهنگ‌سازی شود و این فرهنگ‌سازی باید از مدارس شروع شود تا دانشگاه‌ها، تا اول ارزش صنایع دستی را بشناسیم و بعد بگوییم که این تمدن ماست. تمدن اولیه انسان‌ها، مثلاً در ایران، سابقه‌اش به ۸ هزارسال پیش برمی‌گردد که تمدن قدیمی داریم یا حتی ۶۴ هزارسال پیش که انسان‌ها با سنگ ابزار درست می‌کردند و برای خودشان شکار می‌کردند. از همان ابتدای خلقت انسان با ابزار کارش را شروع کرد و همین ابزار‌های اولیه که به صورت فنی ساخته می‌شدند به زندگی روزمره‌اش کمک می‌کردند، مثلاً شکارش را انجام می‌داد و توانست برای خودش لباس، کفش، ابزار‌های مختلف درست کند و خانه بسازد. کم‌کم پیشرفت کرد تا به دوره‌ای رسید که حدود ۶ هزار سال پیش، اسباب‌بازی‌هایی برای بچه‌ها درست می‌کردند و کوره‌هایی ساختند، مثلاً در یزد، دامغان و دیگر مناطق ایران وجود داشتند. در اصفهان هم آثاری هست که همه اینها، نشانه‌های تمدن و صنایع دستی ما هستند.
باید از مدارس شروع کنیم و به دانش‌آموزان آموزش دهیم که اصلاً این کار‌ها چیست، چگونه انجام شده و چه ارتباطی با زندگی ما دارد. وقتی صنایع‌دستی شناخته و اصالتش مشخص شود، به تدریج این موضوع در تفکر افراد جا باز می‌کند و زیبایی‌های خاص مثل کاشی‌های منحصر‌به‌فرد یا دیگر ابزار‌های سنتی که با زحمت و دقت ساخته شده‌اند، توجه آنها را جلب می‌کند. مواد اولیه، زحمت ساخت و ارزش معنوی این صنایع‌دستی اهمیت زیادی دارد.
به نظر شما این روز‌ها صنایع دستی نقش کاربردی خود را در میان مردم دارد، یا صرفاً تزئینی بودن صنایع دستی رواج پیدا کرده است و اساساً کدام‌یک درست است؟
خیلی از این ابزار‌ها و محصولات سنتی بسیار قدیمی، انرژی‌های مثبت دارند. اگر در خانه‌های ما باشند یا وقتی به مسجدی مثل مسجد تاریخی اصفهان می‌رویم، به دلیل روحی که هنرمندان در آنها گذاشته‌اند، آرامش پیدا می‌کنیم. صنایع‌دستی با روح انسان‌ها آمیخته شده؛ یعنی هنرمندانی آمده‌اند و با روح و هنر خود، چیزی خلق کرده‌اند که بسیار زیباتر از محصول ماشینی است. ما در فرهنگ خودمان می‌گوییم که در صنایع دستی روح و انرژی وجود دارد. اگر این دیدگاه را از گذشته شروع کنیم و ببینیم این صنایع چه تأثیری بر زندگی داشته‌اند و هنوز هم خانواده‌های اصیل ایرانی از آن استفاده می‌کنند، ارزش آنها را بهتر درک می‌کنیم. حفظ و نگهداری این صنایع دستی، حفظ فرهنگ و اصالت ماست. باید به خانواده‌ها آموزش دهیم که برای دفاع از هویت و ایرانی بودن خودشان از صنایع دستی استفاده کنند و آنها را به نسل‌های بعدی به عنوان یک میراث فرهنگی منتقل کنند. همچنین باید از هنرمندانی که با عشق و زمان زیاد صنایع دستی می‌سازند حمایت و از آنها خرید کنیم. در دوره مدرن نباید صنایع دستی را کنار بگذاریم، چون این یعنی خط کشیدن روی هویت، نام خانوادگی و اصالت خودمان. ممکن است امروزه افراد به دلیل قیمت مناسب‌تر، کالا‌های ارزان و ماشینی را ترجیح دهند، اما این اشتباه است که فکر کنیم صنایع دستی فقط کالایی لوکس و غیر کاربردی است. صنایع‌دستی کاربردی هم داریم، مثل چاقو‌های زنجان که هنوز در خانه‌ها استفاده می‌شوند، یا سفال‌ها و سرامیک‌های مختلف که مصرف روزمره دارند. برای حفظ و توسعه این صنایع باید هم هنرمندان را حمایت کنیم و هم تقاضای مردم را با فرهنگ‌سازی و تسهیلات مالی، مانند پرداخت وام‌های کم‌بهره به خانواده‌ها افزایش دهیم. فروشگاه‌هایی که دارای مجوز میراث فرهنگی هستند می‌توانند در این مسیر کمک کنند. این کار هم اشتغالزایی ایجاد می‌کند، هم صنایع‌دستی را زنده نگه می‌دارد و هم فرهنگ استفاده از این محصولات را در خانواده‌های ایرانی ترویج می‌دهد. در سبک زندگی ما باید صنایع دستی وجود داشته باشد و زیبایی‌های منحصر‌به‌فرد آن‌را در مقابل کالا‌های صنعتی با قیمت پایین، به نمایش بگذاریم. نمایشگاه‌های مختلفی در کشور برگزار می‌شود که می‌توانیم این تفاوت و ارزش را نشان دهیم. این تفکر باعث می‌شود صنایع دستی در سبک زندگی ایرانیان همچنان زنده، کاربردی و مورد استفاده باقی بماند.
نمونه‌هایی از این فعالیت‌ها را می‌شناسید؟ لطفاً بگویید چگونه می‌توانیم به احیای استفاده از صنایع‌دستی کمک کنیم، به‌طوری که صرفاً جنبه تزئینی نداشته باشد و به جای ورود صرف به خانه‌های ایرانی، بخشی از زندگی و سبک زندگی آنها شود؟
این صحبت درست است؛ ما باید از تکنولوژی به درستی استفاده کنیم. تکنولوژی‌هایی مانند فضای مجازی و هوش مصنوعی کاربرد‌های بسیار مفیدی دارند. مثلاً هوش مصنوعی در فضای مجازی به گونه‌ای به کار گرفته می‌شود که وقتی شما یک موضوع را بیشتر دنبال می‌کنید، محتوا‌های مرتبط به آن موضوع به صورت مکرر برای شما نمایش داده می‌شود. من می‌خواهم بگویم این کاربرد‌های نوین تکنولوژی می‌تواند به فرهنگ‌سازی و حفظ صنایع‌دستی در ذهن مردم کمک کند، به‌طوری که این هنر‌ها وارد خانه‌ها شوند، تبلیغ شوند، بازار پیدا کنند و برای مردم شناخته شده و جا بیفتند. فیلم‌سازی و مستندسازی نیز در فضای مجازی قطعاً می‌تواند به حوزه صنایع‌دستی و تبلیغ و برندسازی این هنر کمک کند. این روند باعث می‌شود مردم آگاهانه‌تر و مشتاق‌تر خرید کنند و رفتار و نگرش آنها نسبت به صنایع‌دستی تغییر کند. اگر افراد شاخص و برجسته این صنایع را تبلیغ کنند، یقیناً تأثیر آن در فضای مجازی و رسانه‌ها بسیار گسترده خواهد بود. وقتی مقام معظم‌رهبری در پیام‌های مهم و مناسبت‌ها به صنایع دستی اشاره می‌کنند یا هدایای سران کشور‌ها معمولاً صنایع دستی آن کشورهاست، این پیام‌های فرهنگی بسیار مهم و تأثیرگذار است. به عنوان مثال، وقتی رؤسای جمهور یا مقامات ارشد کشوری فرش ابریشم یا صنایع‌دستی ارزشمند به یکدیگر هدیه می‌دهند، این مسئله در اذهان عمومی جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند.
اصفهان یکی از قطب‌های صنایع دستی کشور است که در سراسر جهان به خاطر صنایع‌دستی و بافت تاریخی‌اش شناخته می‌شود. هر کسی که به اصفهان می‌آید از دیدن صنایع‌دستی در هتل‌ها و مکان‌هایی که از صنایع دستی استفاده می‌شود، لذت می‌برد. برنامه‌هایی برای حفظ و توسعه این هنر وجود دارد که می‌تواند قابل الگوگیری برای سایر شهر‌ها و مناطق کشور نیز باشد؟
اصفهان به هنر، تمدن و صنایع دستی‌اش می‌بالد. بازرگانان سال‌هاست به صادرات صنایع دستی اصفهان می‌پردازند. این شهر علاوه بر اینکه قطب گردشگری است، قطب صنایع دستی و بنا‌های تاریخی نیز محسوب می‌شود. از بین ۱۶ شهر مصوب با بنا و بافت تاریخی، ۳۳شهر در استان اصفهان قرار دارد. بازار بزرگ صنایع‌دستی اصفهان، مثل بازار نقش جهان، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید و فروش صنایع دستی در ایران و جهان است. هر گردشگری که به این بازارچه می‌آید، قطعاً علاقه‌مند به خرید می‌شود. ما در شهر‌های مختلف کشور نمایشگاه‌های هفتگی یا ماهانه صنایع‌دستی داریم که هنرمندان خانگی نیز در آن حضور دارند. این فرصت مناسبی است که تولیدکنندگان راحت‌تر با مصرف‌کنندگان ارتباط برقرار کنند و محصولات خود را با قیمت مناسب عرضه کنند. موضوع پایانه‌های صادرات صنایع‌دستی نیز مهم است و باید در اصفهان راه‌اندازی شود. البته موانعی مانند نرخ ارز و مشکلات ارزی هنوز سر راه صنایع دستی وجود دارد که نیازمند همکاری بانک مرکزی، ستاد تسهیل و دستگاه‌های مربوطه است. برای مثال در زمینه صادرات نقره‌جات، مصوبه‌ای داریم که امکان صادرات تا حدود ۱۱کیلوگرم‌نقره را فراهم کرده است. یعنی با ۲۰۰ میلیون تومان نقره امکان تبدیل آن به یک‌میلیارد تومان وجود دارد. اگر یک هنرمند بتواند مواد اولیه را در مدت سه ماه به کالای صنایع‌دستی تبدیل کند، ارزش افزوده بسیار بالایی ایجاد می‌شود، یعنی چند برابر سرمایه اولیه ارزش افزوده حاصل می‌شود و آورده‌های ارزشمندی برای کشور و تولیدکننده دارد.
ما در حوزه صنایع‌دستی هر روز تعداد زیادی کارت تولیدکننده صادر می‌کنیم و دوره‌های آموزشی فنی‌حرفه‌ای و فرهنگی برگزار می‌کنیم. تعداد هنرمندان نیز روز به روز افزایش می‌یابد و بازار صنایع دستی به شدت رو به گسترش است، اما چالش‌های خاص خودش را دارد که باید به آنها توجه شود. باید بازار‌های جهانی برای صنایع دستی و صادرات گشوده شود و صنایع دستی ما در جهان نمایشگاه داشته باشند. تولیدکننده‌های ما توان برگزاری نمایشگاه در خارج از کشور را ندارند، اما باید اینکار را انجام دهیم. نیاز داریم دولت برای بازاریابی و برندینگ و مستندسازی و محتوا‌سازی صنایع دستی کمک کند و در صورتی که کمک نکند صرف کار آموزشی نتیجه نخواهد داشت. به نظرم بخش خصوصی با کمک بخش دولتی باید هلدینگ بزرگ فروش محصول داشته باشند، تا بتواند صنایع دستی را حمایت کند. نگاه دولت و مجلس باید به حوزه میراث فرهنگی و صنایع‌دستی تغییر کند تا بحث اعتبارات، مطلوب و ماندگار شود. مثلاً کل اعتبار اصفهان در حوزه صنایع دستی کلاً ۶ میلیارد تومان است که با این اعتبار در حوزه صنایع‌دستی کار زیادی نمی‌توان کرد.
چه توصیه‌ای برای مردم و مسئولان دارید تا فرهنگ و هنر صنایع‌دستی بهتر حفظ و ترویج شود؟
در اصفهان یک هنرستان صنایع دستی داریم، مراکز آموزشی، چون ادیب را داریم، تابستان‌ها مخصوصاً برای بچه‌ها و کودکان فعال است. در مرکز ادیب، آموزش‌ها در سه دوره مقدماتی، متوسط و پیشرفته برگزار می‌شود و هر هنرجویی که این سه دوره را زیر نظر اساتید مجرب بگذراند، می‌تواند به یک هنرمند فعال صنایع دستی تبدیل شود. دوره‌های آموزشی شامل هنر‌های سنتی مانند زری‌بافی، کار با فیبر، گلابتون‌دوزی و سایر رشته‌هاست. حتی در مدارس الان خیلی از مدارس شاید اوقات تفریح را در اصفهان برای ساخت صنایع‌دستی و آموزش صنایع‌دستی می‌گذارند. جالب این است که ما دانشگاه و دانشکده صنایع دستی هم در اصفهان داریم. فعالیت‌های خیلی خوبی را به صورت ریشه‌ای و علمی انجام می‌دهیم و فعالیت‌هایی که می‌تواند خلاقیت و نوآوری در صنایع‌دستی ایجاد کند، مثل تلفیق چوب و فلز. اینها مواردی هستند که می‌توانند خیلی روی بحث صنایع دستی تأثیر بگذارند و به قول معروف، خانواده‌ها بیشتر و بیشتر علاقه‌مند شوند، مخصوصاً جوان‌ها. همچنین جوان‌ها بتوانند فضایی داشته باشند که هم آموزش ببینند و هم بتوانند اجناس خود را بفروشند و باعث رونق اقتصادی در حوزه صنایع دستی شوند. قطعاً این موضوع هم خانواده‌ها را امیدوار و هم انگیزه جوان‌ها را بیشتر می‌کند که به سمت آموزش صنایع دستی و تولید محصول بروند.
