جوان آنلاین: بی‌رغبتی برای داشتن تحصیلات دانشگاهی از سوی جامعه را باید یکی از چالش‌های نظام آموزش عالی دانست. موضوعی که فعالان این حوزه هر کدام دلایل خاص به خودشان را برای آن مطرح می‌کنند. از کاهش جمعیت جوان کشور تا عدم اقبال بازار کار برای استفاده از فارغ‌التحصیلان که منجر به رشد آمار بیکاری در میان آن‌ها شده گرفته تا دسترسی آسان‌تر برای فراگیری دوره‌های مهارتی از طریق فضای مجازی و دوره‌های مختلف را باید جزء دلایل اصلی برای بی‌میلی افراد به تحصیلات آکادمیک دانست. این اتفاق هم موضوع جدیدی نیست؛ هرچند طی چند سال اخیر توجهات به این مقوله جلب شده و بررسی آمار‌های مربوط به جمعیت دانشجویی و میزان ثبت‌نام‌کنندگان به‌وضوح نشان‌دهنده واقعیت موجود در دانشگاه‌های کشور است. اما شاید تصور این باشد که بیشترین قهر داوطلبان برای ورود به مقطع کارشناسی باشد و اگر فردی مزه دانشجو بودن را بچشد ترجیح می‌دهد به مقاطع بالاتری تحصیلی هم برود و از این طریق به‌نوعی خود را برای رسیدن به شغل مناسب و درآمد بیشتر بیمه کند! اتفاقی که اگر بخواهیم آمار‌های مربوط به دو مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری را از حیث میزان ثبت‌نامی‌هایش در کنکور، ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها و تعداد دانشجوی این دو مقطع مورد بررسی قرار دهیم نتایج قابل‌توجهی از آن به دست می‌آید. نتایجی که نشان می‌دهد حتی قرارگیری در زمره دانشجویان تحصیلات تکمیلی هم دیگر جذابیت گذشته را برای جامعه نداشته و قشری که می‌تواند در زمره این دانشجویان قرار بگیرد ترجیح می‌دهد برای کوتاه کردن مسیر رسیدن به بازار کار راه‌های دیگری را انتخاب کند.
به گزارش فرهیختگان، مقطع کارشناسی‌ارشد را باید اولین قدم برای تحصیل در مقطع تحصیلات تکمیلی دانست. مقطعی که حضور در آن باعث می‌شود تا تفاوت اساسی بین آن‌ها و دانشجویانی که در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کنند، ایجاد شود. مقطعی که شیوه تحصیل در آن تا حدی به سمت پژوهش‌محور حرکت می‌کند و دیگر خبری از تدریس صرف مباحث علمی در آن نیست. با این حال قهر داوطلبان با تحصیل در جامعه دانشگاهی شامل حال این مقطع هم می‌شود که شاید یکی از دلایل اصلی آن را بتوان بالا بودن نرخ بیکاری در این مقطع دانست. براساس آمار منتشرشده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نسبت اشتغال در این مقطع ۵۶.۷۱ درصد است، یعنی عملا ۴۳.۲۹ درصد از جمعیت فارغ‌التحصیلی در این مقطع در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ بیکار بوده‌اند.
ریزش ۴۶ درصدی جمعیت ثبت‌نامی‌های آزمون کارشناسی‌ارشد
برای بررسی دقیق‌تر وضعیت در مقطع کارشناسی‌ارشد با ملاک قرار دادن چهار سال تحصیلی از ۹۶ تا ۱۴۰۰ به کوچک شدن ۲۵ درصدی جامعه ثبت‌نام‌کنندگان در آزمون مرتبط با این مقطع می‌رسیم. به‌طوری که در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ کل جمعیت داوطلبانی که برای شرکت در آزمون ثبت‌نام کرده بودند ۸۷۸ هزار و ۳۸۸ نفر بود که برای سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ این میزان به ۶۵۹ هزار و ۱۹۳ داوطلب کاهش یافته بود. البته روند جمعیتی تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در این آزمون در این بازه زمانی، با فرازوفرود‌هایی همراه بوده است. به‌طوری که از جمعیت بیش از ۸۷۸ هزار نفری، به جمعیت ۷۳۶ هزار و ۳۸۷ نفر در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ رسیدیم که معنایش ریزش ۱۷ درصدی تعداد داوطلبان این آزمون ظرف یک سال است. شیب نزولی در این حوزه حتی سال بعد از آن هم ادامه داشت و با ملاک قرار دادن تعداد ثبت‌نام‌کنندگان این آزمون که تعدادشان به ۶۱۴ هزار و ۸۸۶ نفر رسید، می‌توان نتیجه گرفت که آن سال هم دایره ثبت‌نامی‌ها ۱۷ درصد کوچک‌تر شد. روندی که البته برای سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با رشد ۷ درصدی همراه و به ۶۵۹ هزار و ۱۹۳ داوطلب رسیده بود.
با این حال اگر بخواهیم تعداد ثبت‌نامی‌ها در آزمون کارشناسی‌ارشد را تا سال ۱۴۰۳ در نظر بگیریم، به ریزش ۴۶ درصدی در این حوزه می‌رسیم؛ چراکه امسال ۴۷۶ هزار نفر در این آزمون ثبت‌نام کرده بودند؛ رقمی که البته به نسبت سال ۱۴۰۲ و تعداد ثبت‌نامی‌های ۴۷۱ هزار و ۵۲۸ نفری، با رشد یک درصدی همراه بوده است. سال ۱۴۰۱ نیز ۶۴۸ هزار و ۲۰۹ نفر در این آزمون ثبت‌نام کردند که نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۲ شاهد ریزش ۲۸ درصدی تعداد ثبت‌نامی‌ها در آزمون ورودی این حوزه بوده‌ایم.
افزایش ۱۴ درصدی جمعیت ثبت‌نام‌کنندگان در دانشگاه‌ها
با وجود اینکه جامعه رغبت کمتری برای شرکت در آزمون ورودی به مقطع کارشناسی‌ارشد از خود نشان داده، اما تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در دانشگاه‌ها بعد از قبولی در این آزمون، رشد ۱۴ درصدی داشته است. به‌طوری که از ۱۸۳ هزار و ۶۳۷ ثبت‌نامی در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ به جمعیت ۲۱۱ هزار و ۲۵۶ نفری در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رسیده‌ایم. اما نکته مهم در این باره آن است که ثبت‌نامی‌های این مقطع هم طی دو سال ۹۷ و ۹۸ ریزش قابل‌توجهی داشته است. جمعیت آن‌ها برای سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ به ۱۷۹ هزار و ۲۹۲ رسید که معنایش ریزش سه درصدی به نسبت اولین سال مدنظر این گزارش است. روندی که یک سال بعد از آن شیب تندتری به خود گرفت و تعداد داوطلبانی که برای تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد ثبت‌نام کرده بودند، ریزش ۱۸ درصدی به نسبت سال ۱۳۹۸-۱۳۹۷ داشت. با این حال باید سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ را بهترین سال دانشگاه‌ها برای پذیرش این داوطلبان دانست، به‌طوری که جمعیت آن‌ها به ۲۱۱ هزار و ۲۵۶ نفر رسید که معادل رشد ۳۱ درصدی آنهاست.
با وجود اینکه رشد در میزان تعداد ثبت‌نام‌کنندگان برای تحصیل در دانشگاه‌های مختلف کشور برای مقطع کارشناسی‌ارشد می‌تواند یک نشانه مثبت تلقی شود، اما جمعیت دانشجویی در این بخش هم طی چهار سال، کاهش ۲۵ درصدی را تجربه کرده است. به‌طوری که از جمعیت ۶۵۶ هزار و ۲۸۷ دانشجو در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ به جمعیت ۴۹۴ هزار و ۳۰۶ نفری در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رسیده است. جالب اینجاست که این روند کاهشی در تمام این سال‌ها تداوم داشته است. با در‌نظر گرفتن جمعیت ۵۹۸ هزار و ۸۹۰ نفری در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ می‌توان به ریزش ۹ درصدی اشاره کرد. جمعیت دانشجویی در این مقطع در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ بار دیگر کوچک‌تر و به ۵۱۳ هزار و ۳۴۲ نفر رسید که نشان‌دهنده افت ۱۵ درصدی است. با نگاهی به جمعیت ۴۹۶ هزار و ۳۰۶ نفری برای سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ هم می‌توان به ریزش ۴ درصدی دانشجویان آن سال به نسبت سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ رسید. این موضوع نشان می‌دهد هر سال تعداد افرادی که خواهان تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد بوده‌اند، کاهش یافته است.
ارقام قابل توجه درباره وضعیت مقطع دکتری در کشور
قرارگیری در میان دانشجویان دکتری تا حدی شرایط را نه‌تن‌ها در حوزه تحصیل، بلکه حتی در حوزه انتظاری که فرد از حوزه کاری و اشتغالش دارد هم متفاوت خواهد کرد. دانشجویانی که بعد از فارغ‌التحصیلی دیدگاه‌هایی متمایز از دیگر دانشجویان خواهند داشت. در‌حقیقت مقطع دکتری آخرین مقطعی است که فردی می‌تواند در آن به تحصیل بپردازند و به همین دلیل بخشی از آن‌ها یا خواهان رسیدن به کرسی‌های تدریس در دانشگاه‌ها هستند و یا به‌عنوان پژوهشگر در مراکز مختلف مشغول به کار می‌شوند. مقطعی که شاید تا چندسال پیش می‌توانست به‌طور کامل ورود به بازار کار را برای فارغ‌التحصیلانش تضمین کند؛ اما طبق آماری که درباره نسبت اشتغال در این مقطع برای سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ منتشر شده، نشان می‌دهد ۳۳.۸۲ درصد از جمعیت فارغ‌التحصیلان این بخش بیکار مانده‌اند و معنایش آن است که حتی داشتن مدرک تحصیلی از بالاترین مقطع تحصیلی هم دیگر نمی‌تواند آینده شغلی افراد را تضمین کند.
برای رسیدن به تصویری دقیق‌تر از وضعیت ثبت‌نامی‌ها در آزمون دکتری هم با ملاک قرار دادن جامعه آماری ۱۵۱ هزار و ۶۰۰ نفری برای آزمون امسال، می‌توان از ریزش ۴۲ درصدی در این مقطع از سال ۱۳۹۶ تا امروز گفت. رقمی که به نسبت سال ۱۴۰۲ هم ریزش داشته، به‌طوری که در آن ۱۶۹ هزار و ۹۹۴ نفر ثبت‌نام کرده بودند. این میزان در سال ۱۴۰۱ به ۱۸۶ هزار و ۵۸۹ نفر رسیده بود که نشان می‌دهد جمعیت ثبت‌نامی‌ها در سال ۱۴۰۱، ۹ درصد ریزش داشته است.
ثبت‌نام کنندگان آزمون دکتری؛ ریزش ۳۲ درصدی را تجربه کرد
آزمون ورودی‌ای که برای رفتن به مقطع دکتری برگزار می‌شود را می‌توان به‌عنوان مبدأ اصلی برای بررسی شرایط امروز دانشگاه‌ها در این مقطع دانست. آزمونی که تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در آن طی این چهار سال با کاهش ۳۲ درصدی داوطلبان همراه بوده است. تعداد داوطلبان در این آزمون از ۲۶۰ هزار و ۵۲۰ نفر در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ به ۱۷۹ هزار و ۷۰۴ داوطلب برای تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ کاهش داشته است. کاهشی که تنها به این دو سال منتهی نشده و عملا در تمام این بازه زمانی، جمعیت ریزش نسبتا قابل توجهی داشته است. سال ۱۳۹۸-۱۳۹۷ کل جمعیتی که برای اولین گام ورودی در این مقطع ثبت‌نام کرده بودند، ۲۳۴ هزار و ۴۵۴ نفر بود که معنایش کاهش ۱۱ درصدی داوطلبان در آن سال به نسبت سال ۹۶ بوده است. این روند برای سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ وضعیت شدیدتری به خود گرفت و کل جامعه آماری برای آن سال ۱۹۵ هزار و ۶۰۰ داوطلب می‌شد که در عمل ۱۷ درصد کاهش را نشان می‌دهد. همین وضعیت برای سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ هم با ریزش ۹ درصدی همراه بود و برای آن سال کل ثبت‌نام‌کنندگان در آزمون ۱۷۹ هزار و ۷۰۴ نفر می‌شد. این آمار‌ها نشان می‌دهد رغبت برای رسیدن به صندلی کلاس‌های درس در مقطع دکتری در مدت‌زمان کمتر از پنج سال، کاهش قابل توجهی داشته است.
ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها ۱۵ درصد بیشتر شد
تعداد داوطلبانی که بعد از قبولی در آزمون و گذشتن از مرحله مصاحبه برای کسب عنوان دانشجوی دکتری در دانشگاه‌های کشور ثبت‌نام کردند، اما رشد ۱۵ درصدی داشته است. یعنی از ۲۵ هزار و ۷۲۷ داوطلبی که در سال تحصیلی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ در مراکز دانشگاهی ثبت‌نام کردند، به جمعیت ۳۰ هزار و ۱۷۸ نفر در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رسیدیم. رشدی که در جای خود می‌تواند قابل توجه باشد؛ اما این بدان معنی نیست که در تمام این چهار سال روند صعودی در این زمینه داشته‌ایم. سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ این میزان به ۲۸ هزار و ۲۸۵ نفر رسید که معنایش افزایش ۱۰ درصدی در این بخش ظرف یک‌سال است. این روند، اما برای سال تحصیلی بعد متوقف شد و با کاهش ۱۲ درصدی همراه شد. به عبارت دقیق‌تر در آن سال ۲۵ هزار و ۱۱۷ نفر تنها برای دانشجوی دکتری شدن ثبت‌نام کردند. سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ هم با افزایش ۱۷ درصدی جمعیت ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها همراه بود. یعنی در آن سال ۳۰ هزار و ۱۷۸ نفر ثبت‌نام کردند تا بتوانند به‌عنوان دانشجو در گروه‌های آموزشی مختلف به تحصیل بپردازند.
دانشجویان دکتری ۵ درصد بیشتر شدند
جمعیت دانشجویی هم برای مقطع دکتری با رشد لاک‌پشتی همراه و رشد پنج درصدی داشته است، یعنی از جمعیت ۱۴۱ هزار و ۸۷ نفری در اولین سال مدنظر این گزارش به ۱۴۸ هزار و ۱۷۵ دانشجو در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ رسیده است. بیشترین جمعیت دانشجویی در این مقطع هم به سال ۱۳۹۸-۱۳۹۷ برمی‌گردد، سالی که ۱۵۲ هزار و ۶ دانشجو برای فارغ‌التحصیلی بر سر کلاس‌های درس دکتری نشسته بودند. جمعیتی که به نسبت یک سال قبل‌تر از آن، رشد ۸ درصدی داشته است، اما این جمعیت چندان دوام نداشت. سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ در کل دانشگاه‌های کشور جمعیتی معادل ۱۴۷ هزار و ۴۰۹ نفر تحصیل می‌کردند که معنایش ریزش ۴ درصدی در این حوزه است. سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، اما رشد یک درصدی داشته و به ۱۴۸ هزار و ۱۷۵ دانشجو می‌رسید.
