جوان آنلاین: تصمیمات متعددی در یک دهه اخیر برای ساماندهی توزیع آرد و نان گرفته شده است؛ از حذف یارانه نان در سال ۸۹ گرفته تا طرح هوشمندسازی نان در اردیبهشت سال گذشته و مجاب‌کردن نانوایان به استفاده از کارتخوان هوشمند دولت که همگی شیوه‌هایی برای مقابله با قاچاق آرد و فروش آرد یارانه‌ای در خارج از شبکه و از همه مهم‌تر بهبود کیفیت نان بوده است. به رغم این تلاش‌ها نه تنها کیفیت نان بهبود نیافته بلکه دورریز آن در نان بربری و سنگک بالاتر هم رفته است، ضمن اینکه گزارشات میدانی نشان می‌دهد ۸۰درصد نانوایی‌ها نرخ مصوب را رعایت نمی‌کنند و به بهانه‌های مختلف از کارتخوان‌های خودشان استفاده می‌کنند. نبود نظارت از سوی اتحادیه نانوایان باعث شده است نانوایان در حاشیه امنی که برای خود ساخته‌اند، نرخ‌های متفاوتی از مشتریان طلب کنند. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که نقش اتحادیه‌ها در بازرسی از نانوایان چقدر است؟ آیا وظیفه اتحادیه صرفاً صدور مجوز است یا باید با بازرسی‌های مداوم راه‌های تخلف فعالان این صنف را مسدود کند؟
سال ۸۹ قانون هدفمندی یارانه‌ها به اجرا درآمد و یارانه نان حذف شد تا کیفیت آن افزایش یابد و هدررفت نان یارانه‌ای کاهش یابد. با تصمیم دولت وقت مبلغ ۴ هزارتومان به یارانه نقدی هر فرد اضافه شد تا گرانی قیمت نان به سبد معیشت مردم آسیبی نزند، البته اجرای این قانون بعد از گذشت سه سال با جدی‌شدن تحریم‌های غرب عملاً تعلیق شد. از اردیبهشت سال گذشته نیز دولت، طرح هوشمندسازی نان را به مرحله اجرا درآورد تا از فروش آرد در خارج از شبکه توزیع جلوگیری و توزیع را ساماندهی کند.
این اقدام پس از تصمیم دولت برای حذف ارز ترجیحی صورت گرفت و در فاز نخست به کاهش بیش از ۳۰درصد تقاضای آرد دولتی از سوی نانوایی‌ها منجر شد. در این طرح ۱۵درصد مابه‌التفاوت قیمت یارانه‌ای آرد هر شب برای نانوایی‌ها پرداخت می‌شد. طبق این طرح کارتخوان‌های قدیم نانوایی‌ها دیگر قادر به ارائه خدمات نبودند، از این رو دولت کارتخوان‌هایی را در اختیار نانوایان سنتی آزادپز و دولتی قرار داد تا میزان پخت و فروش ماهانه نانوایان را از این طریق رصد کند. هدف این بود که آرد تخصیصی به نانوایان متناسب با پخت ماهانه آن‌ها باشد و بیشتر از میزان مصرف از دولت آرد تحویل نگیرند. این طرح اگر چه در آغاز به نفع مصرف‌کننده بود، اما به تدریج با کاهش ساعات پخت نان، بهانه‌جویی و عدم‌استفاده از کارتخوان‌های دولتی، عرضه کالا‌هایی غیر از نان مانند زعفران و عسل و تعیین نرخ‌های سلیقه‌ای و کاهش کیفیت نان با ضعف‌هایی همراه شد.
در حال حاضر در ساعات شلوغ شبانه‌روز که از مقابل هر نانوایی عبور کنید، نارضایتی مشتریان از کیفیت و برخی مواقع نرخ نان مشهود است. یکی از مشتریان نان بربری که نسبت به خمیربودن نان به شاطر نانوایی اعتراض می‌کند به «جوان» می‌گوید: علاوه بر اینکه کیفیت روزبه‌روز افت می‌کند، نرخ‌ها هم سلیقه‌ای است. دو روز پشت سر هم مراجعه کرده و نان کنجدی گرفته‌ام. یک بار دو عدد نان ۱۲ هزارو ۶۰۰ تومان و بار دیگر ۱۳ هزارو ۸۰۰ تومان شده است. وقتی اعتراض کرده‌ام، شاطر گفته است قیمتش را فراموش کرده‌ام!
وی می‌افزاید: مگر نه اینکه اتحادیه نانوایان باید با بازرسی‌های مداوم این تخلفات را رصد کند؟ تا کی من مشتری مسئولیت اعلام تخلفات را باید داشته باشم؟ با سامانه ۱۲۴ تماس گرفته‌ام. این سامانه پاسخگو نیست، می‌گوید به اتحادیه مربوط اطلاع دهید. شماره تلفن اتحادیه را از اینترنت پیدا کردم، اما هیچ کس پاسخ نمی‌دهد. ظاهراً اتحادیه‌ها هم درشان را تخته و تعطیل کرده‌اند.
این مشتری شاکی می‌گوید: به هر نانوایی که مراجعه می‌کنم، علاوه بر دستگاه کارتخوان هوشمند، دوسه دستگاه کارتخوان دیگر پشت میز شاطر وجود دارد که هر بار قیمت نان را با یکی از آن‌ها محاسبه می‌کند. چطور سامانه هوشمندسازی یارانه آرد و نان مدعی است تراکنش‌های نانوایان را رصد می‌کند؟ یک بار دیدم زعفرانی که مشتری خریداری کرد، نانوا هزینه آن را با دستگاه کارتخوان هوشمند محاسبه کرد، یکی دیگر نیز معادل قیمت آن را در چند نوبت با نرخ نان محاسبه کرد و کارت کشید. متأسفانه تخلفات نانوایان بسیار علنی است، اما بازرسی وجود ندارد که این تخلفات را ثبت و ضبط کند.
بالای ۸۰درصد نانوایی‌ها نرخ مصوب را رعایت نمی‌کنند
گزارش میدانی خبرنگار صداوسیما از ۱۰۰نانوایی بربری و سنگکی حاکی است از ۵۸نانوایی بربری تنها ۱۰نانوایی نرخ مصوب را رعایت می‌کردند، از ۴۲نانوایی سنگک هم تنها ۹نانوایی نرخ مصوب را رعایت می‌کردند، یعنی بالای ۸۰درصد نانوایی‌ها نرخ مصوب را رعایت نمی‌کردند نکته قابل توجه این بود که بالای ۹۰درصد نانوایی‌ها مجهز به دستگاه کارتخوان آرد و نان بودند که حالا فقط خودشان از این دستگاه استفاده می‌کردند، یعنی به ما می‌گفتند که «دستگاه‌مان خراب است و اجازه نداریم استفاده کنیم، ممکن است دزدیده شود، شما نحوه استفاده از این دستگاه را بلد نیستید»، بهانه‌های‌شان همه همین بود یا اگر اجازه استفاده از این دستگاه را به ما می‌دادند، خودشان قیمت را می‌زدند، به ما می‌گفتند که شما فقط کارت بکشید و مورد دیگر اینکه فروش اجباری داشتند، یعنی به ما می‌گفتند نان ساده نداریم، فردا پخت می‌کنیم، اگر مثلاً نمی‌خواهید، مراجعه کنید به نانوایی دیگر، بله این مشاهداتی بود که از تخلفات نانوایی‌ها داشتیم.
تخلفاتی که به آن اشاره شد، به دلیل نبود نظارت درست از سوی اتحادیه‌ها و سازمان حمایت و تعزیرات، اجازه نداد کام مردم از اجرای طرح هوشمندسازی آرد و نان شیرین شود و مردم همچنان از کیفیت و قیمت سلیقه‌ای نان گلایه دارند، هر چند به گفته وزیر اقتصاد هوشمندسازی آرد و نان صرفه‌جویی‌های قابل توجهی در پی داشته است، به طوری که پیش‌بینی می‌شود طی دو سال (از اردیبهشت سال گذشته تا پایان امسال) بیش از ۱/۵ میلیون تن صرفه‌جویی در مصرف آرد یارانه‌ای اتفاق افتاده است که از نظر ارزش معادل ۲۷هزارمیلیارد تومان می‌شود و برای اینکه یک تجسم واقعی‌تر داشته باشیم، معادل نیاز نان ۲۰میلیون نفر در یک سال خواهد بود، اخیراًً نیز با رونمایی از سامانه صورتحساب الکترونیکی فروش نان، طرح هوشمندسازی وارد مرحله جدیدی شده است. محمد جلال، سخنگوی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در این خصوص می‌گوید: در این مرحله مردم با استفاده از برنامه کاربردی که تحت وب طراحی شده به محض انجام تراکنش، صورتحساب خود را مشاهده می‌کنند. به این علت که روزانه حدود ۱۲میلیون تراکنش خرید نان در سامانه ثبت می‌شود، با استفاده از نظر مردمی می‌توان به یک دسته‌بندی مناسب در خصوص عملکرد نانوایان در حوزه تهیه و توزیع نان رسید.
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد دولت برای اجرای بهتر این طرح مهم به نظرات و انتقادات مردم نیاز دارد تا بتواند تخلفات نانوایان را رصد و ثبت کند. اینکه با رونمایی از این سامانه خرید‌ها شفافیت بیشتری پیدا می‌کند، نقطه قوت طرح است، اما اتکا بر نظرات و انتقادات مردم برای آسیب‌شناسی طرح و رصد تخلفات قطعاً در موفقیت طرح نقش چندانی نخواهد داشت. در دو گامی که از اجرای طرح هوشمندسازی می‌گذرد، همچنان تخلفات و نارضایتی‌ها وجود دارد و این امر نشان می‌دهد این طرح ملی نقاط ضعف و به اصطلاح گپ‌های بسیاری دارد که باید برطرف شود. تلاش «جوان» برای انجام مصاحبه با فاطمه نظری، رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران و رفع ابهام‌های موجود و تخلفات گزارش‌شده مردم از نانوایان سنتی ناکام ماند و وی از انجام مصاحبه با خبرنگار ما خودداری کرد.
