به گزارش جوان آنلاین به نقل از فارس، به تازگی برنامه‌ای تحت عنوان «برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان» در کشور دنبال می‌شود. نگاه استانی به توسعه دانش‌بنیانی با توجه به لزوم تمرکززدایی از امکانات و افزایش نفوذ فناوری به صنایع مهم استان‌ها لازم و ضروری است. در این گزارش با جزئیات پراکندگی دانش‌بنیان‌ها در استان‌های کشور و این برنامه جدید بیشتر آشنا می‌شویم.
تمرکز غیرمنطقی همه‌چیز در تهران
یکی از مشکلات امروز کشور ما این است که بیشتر امکانات، فناوری و زیرساخت‌ها در پایتخت، یعنی تهران مستقر است و در استان‌های دیگر، امکانات کمتری وجود دارد. همین امر باعث تمرکز جمعیت بالا، تمرکز صنایع و آلودگی هوا در پایتخت هم شده است و افراد برای استفاده از امکانات و یا پیدا کردن شغل و کار مناسب مجبورند به تهران یا نهایتا کلان‌شهرها روی بیاورند. تهران علاوه بر پایتخت سیاسی، پایتخت همه چیز از جمله کار، تولید و مصرف کالا هم هست.
حال اگر بتوان بستری را شکل داد تا امکانات در شهرها و استان‌های کشور ایجاد شده و تولید استان‌ها رونق بگیرد، می‌توان بر این تمرکز تا حد خوبی غلبه کرد. از طرفی اگر تولید رونق بگیرد، زمینه اشتغال نیز فراهم می‌شود و افراد دیگر مجبور نیستند برای پیدا کردن شغل مناسب از خانواده و دیار خود دور شوند.
از آن طرف، ایران در یک دهه اخیر با پدیده شرکت‌های دانش‌بنیان مواجه شده است. شرکت‌هایی که مأموریت آن‌ها توسعه فناوری، ایجاد امکانات و ساخت تجهیزاتی است که می‌توانند در صنایع و کارخانه‌ها به کار گرفته شوند و رونق تولید را رقم بزنند. با توجه به اینکه در جای‌جای کشور، دانشگاه و استعداد وجود دارد، این شرکت‌ها بستر مناسبی برای اشتغال تخصصی افراد و فعال کردن استعدادهای منطقه‌ای نیز خواهند شد.
رصد وضعیت دانش‌بنیانی از نگاه جدید
حرف زدن از تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان، امروز کمی تبدیل به کلیشه شده است، اما در اینجا قصد داریم نگاه عمیقی به این تعداد داشته باشیم و ببینیم وضعیت توسعه فناوری در استان‌ها چگونه است. با توجه به آمار اعلامی از سوی معاونت علمی و فناوری، تا زمان نگارش این گزارش، 8941 شرکت دانش‌بنیان ثبت‌شده در کشور وجود دارد و طبق مدل ارزیابی جدید 6572 عدد از آن‌ها شرکت نوپا، 1766 عدد نوآور و 603 عدد از آن‌ها شرکت دانش‌بنیان فناور هستند.
نگاه به تعداد این شرکت‌ها از دریچه مدل ارزیابی جدید، این امکان را به ما می‌دهد که بدانیم کدام چه تعداد شرکت بزرگ و تأثیرگذار از نظر فناوری در کشور وجود دارد و چه تعداد هنوز جای رشد دارند و بایستی جای خود را در بازار پیدا کنند. خوبی این مدل جدید این است که به صورت ارتقایی تنظیم شده است و شرکت‌ها بایستی خود را رشد دهند تا بتوانند از حمایت‌های مستمر و بیشتر برخوردار شوند.
طبق تعاریف جدید، شرکت نوپا شرکتی دانش‌بنیان است که کمتر از 5 میلیارد تومان فروش دارد. این شرکت‌ها در قدم اول بایستی بازار خود را توسعه دهند تا تأثیرگذاری خود را افزایش دهند. در حال حاضر این شرکت‌ها 73.5 درصد از تعداد کل شرکت‌های دانش‌بنیان ثبت‌شده در کل کشور را تشکیل می‌دهند. نوآورها نیز همان‌هایی هستند که فروش بالا دارند، اما ممکن است درصد کمی از سبد فروش آن‌ها محصولات با فناوری بالا و یا همان دانش‌بنیان باشد. در نهایت این فناورها هستند که هم وسعت و بزرگی لازم را دارند و هم محصولات آن‌ها با سطح فناوری بالاست و برای کشور هم این مهم است که نوپا و نوآور با رشد و تثبیت جایگاه خود بتوانند به فناور تبدیل شوند.
شرکت‌های فناور، قلب تپنده تولید کشور
شرکت‌های فناور با توجه به حجم بالای فروش و فناوری سطح بالایی که دارند می‌توانند به صورت مستقیم بر صنایع و تولید تأثیر بگذارند. اگر بتوان تعداد بالایی از شرکت‌های فناور متناسب با مزیت‌های سرزمینی در هر استان داشت، می‌توان تولید استانی را در زمینه محصولات با ارزش و رقابتی بالا برد.
حال اگر تعداد شرکت‌های فناور را در استان‌های مختلف بررسی کنیم، خواهیم دید که 314 شرکت فناور در استان تهران قرار دارد، یعنی حدود 52 درصد از شرکت‌های با سطح فناوری بالا یا های‌تک در تهران مستقر هستند. استان البرز با 66 شرکت، اصفهان با 55 و خراسان رضوی با 32 شرکت در رده‌های بعدی قرار دارند. استان‌های مرکزی، قزوین و آذربایجان شرقی نیز به ترتیب 21، 20 و 16 شرکت فناور دارند. از طرفی، 3 استان اردبیل، سیستان و بلوچستان و کهگیلویه و بویراحمد شرکت دانش‌بنیان فناور ندارند و 7 استان نیز تنها 1 فناور دارند.
از نظر حوزه فناوری نیز اگر نگاه کنیم، 153 شرکت فناور در حوزه «فناوری اطلاعات، ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای» فعالیت دارند. حوزه‌های «ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته»، «مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی» و «برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات و سیستم‌های خودکار» نیز به ترتیب با 149، 124 و 94 شرکت در دره‌های بعدی قرار دارند.
ابزار مهم برای فعال کردن صنایع در کشور
واضح است که لازم نیست همه استان‌ها در همه حوزه‌های فناورانه شرکت دانش‌بنیان داشته باشند، اما نکته‌ای که در کشور ما اهمیت دارد، آمایش سرزمینی و شناسایی مزیت‌های نسبی در هر قسمت است. یعنی بایستی ظرفیت‌های هر استان را شناخت و متناسب با آن موضوعات از تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت کرد. این کار باعث می‌شود ظرفیت‌ها و فرصت سرشاری که در همه نقاط کشور وجود دارند، به فعلیت دربیایند.
برای مثال یکی از مواردی که بایستی در توسعه این نوع شرکت‌ها در نظر گرفت، صنایع موجود در آن استان است؛ زیرا این شرکت‌ها با نیروی انسانی نخبه و تحصیل‌کرده‌ای که در اختیار دارند، می‌توانند تجهیزات خطوط تولید صنایع را بسازند و از آن طرف با رونق دادن به تولید، به اشتغال افراد استان نیز کمک کنند.
ابزار اعتبار مالیاتی در قانون جهش تولید دانش‌بنیان نیز این امکان را به صنایع می‌دهد که در دانش‌بنیان‌ها سرمایه‌گذاری کنند. با استفاده از این ابزار صنایع می‌توانند به تحقیق و توسعه روی بیاورند و محصولاتی تولید کنند که قابلیت صادرات و رقابت در بازار بین‌المللی را داشته باشد. از آن طرف نیز یک شیوه تأمین مالی برای شرکت‌های دانش‌بنیان است.
همین‌طور، استان‌هایی هم که در زمینه کشاورزی دارای ظرفیت بالا هستند می‌توانند با گسترش صنایع تبدیلی خود، محصولات با ارزش‌تر و با اولویت صادرات تولید کنند. در حال حاضر یکی از ضعف‌ها در زمینه کشاورزی کشور، وارد نشدن فناوری به این بخش است و کم بودن تعداد شرکت‌های فناور در این زمینه نیز گواهی بر این مدعاست. این در حالی است که کشور ایران در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی یکی از کشورهای غنی در دنیاست و لازم است سیاست‌های کاملی را برای تسریع ارتقای سطح فناوری در نظر گرفت.
توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در استان‌ها
معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در یکی از جدیدترین برنامه‌های خود قصد دارد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را در استان‌ها دنبال کند. برنامه «برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان» به پشتوانه ماده ۱۲ قانون جهش تولید دانش‌بنیان که در سال گذشته به تصویب مجلس رسید، اجرا می‌شود. مطابق با این قانون، استانداران سراسر کشور موظف شده‌اند در راستای حل مسائل بومی، منابع استانی و اختیارات خود را با استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان در استان به‌کارگیرند.
اواخر مردادماه امسال، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، با 5 استانداری کشور برای اجرای این برنامه توافق‌نامه همکاری امضا کرد. استانداران کرمان، یزد، مرکزی، زنجان و آذربایجان شرقی موظف شدند با استفاده از مزیت‌ها و فرصت‌های موجود در هر استان و با بهره‌گیری از دانش‌بنیان‌ها، چالش‌های استان‌های هدف را رفع کنند.
برای تحقق اهداف توافق‌نامه، شاخص‌هایی از جمله رشد تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، رشد تعداد محصولات دانش‌بنیان، میزان رشد اشتغال و فروش در استان پایش می‌شوند. علاوه بر این شاخص‌های همچون میزان جذب اعتبار مالیاتی (موضوع ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش‌بنیان)، میزان جذب سرمایه بخش خصوصی و دولتی حوزه دانش‌بنیان استان مدنظر طرفین توافق‌نامه قرار دارد. مطابق با این شاخص‌ها شرکت‌های دانش‌بنیان استان‌ها بایستی به سمت صنایع استان هدایت شوند و این وظیفه استانداران است که این مسیر را هموار کنند.
منابع و اعتبارات توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در استان‌ها
به گفته روحالله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور، «1 تا ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار در ۲ سال به این برنامه اختصاص داده می‌شود. این منبع مالی به صورت تلفیق منابع اعتبارات معاونت علمی، تبصره ۱۸، منابع اعتبارات مالیاتی، منابع صندوق نوآوری و شکوفایی و همچنین منابع استان خواهد بود.» به تأکید وی قرار است «هر سه ماه یک بار، پیشرفت برنامه استانی پایش شود و گزارش پیشرفت به دولت و مردم ارائه شود.»
در حال حاضر، 5 استان برای شروع انتخاب شده‌اند، اما دهقانی در مصاحبه‌های خود از افزایش استان‌های مخاطب این برنامه به 10 استان تا پایان سال جاری خبر داده است. این برنامه قرار است به توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز برای استارت‌آپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها و همچنین اشتغال نخبگان منجر شود که این امر در نهایت می‌تواند از تمرکز امکانات در تهران بکاهد.
وظایف و شرایط استان‌های منتخب
سیاست‌های اصلی در ایجاد این همکاری مشترک که مربوط به آذربایجان شرقی است، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان استان در صنعت ماشین‌سازی، صنعت برق و صنایع غذایی خواهد بود. همچنین به زنجیره‌های ارزش صنایع فعال در حوزه‌های کشاورزی و دامداری، چرم و صنایع به منظور تولید محصولات رقابت‌پذیر و با ارزش، اولویت داده خواهد شد.
استان آذربایجان شرقی در حال حاضر 310 شرکت دانش‌بنیان دارد که 16 عدد از آن‌ها فناور، 41 عدد نوآور و بقیه نوپا هستند. بیشتر شرکت‌های فناور این استان نیز در زمینه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته و مواد شیمیایی هستند و از آن طرف، یکی از بزرگترین صنایع این استان، صنعت تراکتورسازی است.
در استان زنجان، اولویت‌های توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با محوریت صنعت برق، صنایع معدنی و نساجی خواهد بود. استاندار زنجان موظف است که به شکل‌گیری زنجیره‌های ارزش صنایع غذایی، معدنی (سنگ‌آهن، سرب و روی، سنگ‌های تزئینی) اولوئیت دهد و همچنین چالش‌های زیست محیطی به ویژه در صنایع فعال در حوزه سرب و روی را به نخبگان بسپارد.
این استان 106 شرکت دانش‌بنیان دارد که 6 عدد از آن‌ها فناور هستند. از 100 شرکت باقی‌مانده نیز 16 عدد نوآور هستند و بقیه در دسته نوپا قرار دارند. مواد شیمیایی و برق و الکترونیک از جمله حوزه‌های تمرکزی فناورهای این استان هستند.
استاندارد یزد نیز بایستی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان را با محوریت صنایع معدنی، کاشی و سرامیک، پزشکی و سلامت پیگیری کند. اولویت‌دهی به زنجیره‌های ارزش حوزه صنعت نساجی و پوشاک، گردشگری، صنایع معدنی، انرژی‌های تجدیدپذیر نیز از کارهایی است که در این استان باید انجام شود. نیازهای اساسی استان نظیر مدیریت آب، انرژی، محیط زیست و افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی نیز برای حل باید به نخبگان سپرده شوند.
یزد 11 شرکت فناور و پیشرفته در حوزه‌های مختلفی چون ماشین‌آلات، مواد شیمیایی و برق و الکترونیک دارد. 23 شرکت دانش‌بنیان یزدی دیگر نیز به عنوان شرکت نوآور شناخته شده‌اند. 124 شرکت دیگر نوپاهای استان را تشکیل می‌دهند. یزد در مجموع 158 شرکت دانش‌بنیان دارد.
استان کرمان نیز بایستی در قدم اول تأمین امکانات و سرمایه مورد نیاز پارک علم و فناوری و همچنین صندوق پژوهش و فناوری استان را با استفاده از حمایت شرکت‌های بزرگ سرعت بخشد. توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان استان نیز با محوریت صنایع معدنی خواهد بود. همچنین توسعه زنجیره ارزش در صنایع معدنی، کشاورزی و مدیریت آب و انرژی نیز بایستی با اولویت دنبال شود.
کرمان در مجموع 98 شرکت دانش‌بنیان دارد که تنها 2 عدد از آن‌ها فناور هستند. 22 شرکت نیز نوآور هستند و بقیه در دسته نوپا قرار دارند. از طرف دیگر، صنایعی چون صنعت مس از جمله نقاط قوت این استان است.
استان مرکزی نیز بایستی شرکت‌های دانش‌بنیان خود را با محوریت ماشین‌آلات صنعتی و معدنی، قطعه‌سازی و مواد سلولزی توسعه دهد. اولویت‌دهی به زنجیره‌های ارزش صنایع آلومینیوم، پتروشیمی و کشاورزی و همچنین توجه به حل چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از فعالیت صنایع در استان از دیگر برنامه‌های محول شده به استان است.
مرکزی 140 شرکت دانش‌بنیان دارد که 21 عدد از آن‌ها فناور است. از شرکت‌های باقی‌مانده نیز 49 عدد نوآور و بقیه نوپا هستند. این استان دارای صنایع مهمی چون آلومینیوم‌سازی است و بایستی ساخت محصولات با ارزش و کاهش خام‌فروشی آن را در دستور کار خود قرار دهد. نکته به خصوص در مورد مرکزی این است که تعداد شرکت نوآور بالایی دارد و این یعنی ظرفیت آن را خواهد داشت که به سرعت تعداد شرکت‌های فناور خود را افزایش دهد.
به این ترتیب، یکی از ظرفیت‌های مهم در برنامه برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان در کنار ابزار اعتبار مالیاتی این است که مجموعا 56 شرکت فناور و بزرگ دانش‌بنیان را به سمت تولید و صنعت سوق می‌دهد. این اقدام در کنار سیاست‌گذاری‌ها و تسهیل‌گری‌های دیگر می‌تواند رشد تولید و اشتغال در کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
