به گزارش جوان آنلاین به نقل از ایرنا، محیط زیست کشور بسیار شکننده شده و در بیشتر موارد به حد آستانه ها رسیده است، چالش هایی مانند تمرکز جمعیت و فعالیت و بارگذاری بیش از حد توان اکولوژیک در پهنه سرزمینی ، عدم همکاری دستگاه هایی مانند وزارت نیرو و نفت در انجام تعهداتی نظیر حقابه تالاب ها، کاهش مصرف انرژی و آلاینده ها و ناکارآمدی ساختارهای اجرایی در حوزه محیط زیست با تأکید بر ساختارهای فرابخشی، محیط زیست را تهدید می کند که سازمان محیط زیست برای برون از آنها به ترتیب پیشنهاداتی از جمله اجرای برنامه آمایش سرزمین، رعایت استانداردهای محیط زیستی و تخصیص حقابه های محیط زیستی و ایجاد نظام یکپارچه ملی محیط زیست را ارائه کرده است. البته این بخشی از پیشنهادات و اقدامات دولت سیزدهم در راستای حفاظت از محیط زیست است.
توقف پروژه پتروشیمی میانکاله
پروژه پتروشیمی میانکاله یکی از معروفترین پروژه های محیط زیستی است که در دو سال گذشته بسیار شنیده شده، ۲۳ اسفند ماه ۱۴۰۰ بود که کلنگ پتروشیمی میانکاله به زمین زده شد که مخالفت های زیادی به همراه داشت، بعد از آن تلاش ها برای متوقف کردن این پروژه ضد محیط زیستی آغاز شد و در ادامه معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت که همان زمان که کلنگ احداث پتروشیمی به زمین زده شد اعلام کردیم که از نظر ما کلنگی به زمین زده نشده است چون گزارش ارزیابی ندارد از این رو اجرای آن متوقف شد و پرونده پتروشیمی میانکاله برای همیشه بسته شده است.
علی سلاجقه تاکید کرده بود که سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه حفظ محیط زیست کوتاه نمی آید و طبق قانون دیگر هیچ کلنگی بدون مجوز محیط زیست به زمین نخواهد خورد، در زمینه اجرای طرح پتروشیمی در میانکاله هم کوتاه نخواهیم آمد.
تعیین تکلیف ۴۱۱ پروژه فاقد مجوز محیط زیستی
داشتن مجوز محیط زیستی در راستای گزارش ارزیابی برای هر پروژه ای الزامی است و بر اساس قانون به پروژه هایی که مجوز محیط زیستی نداشته باشد بودجه برای اجرا تعلق نخواهد گرفت، اما از گذشته پروژه هایی که فاقد مجوز محیط زیستی هستند در دستور کار قرار گرفتند و متاسفانه در لایحه بودجه ۱۴۰۱ به ۴۱۱ پروژه فاقد مجوز محیط زیستی نیز بودجه تعلق گرفته است. این در حالیست که شرایط محیط زیست کشور بسیار شکننده و حساس شده و توان خودپالایی را در بیشتر موارد از دست داده است بنابراین اگر قرار باشد کلنگ هر پروژه ای بدون ضابطه به زمین زده شود در کوتاه ترین زمان ممکن دیگر اثری از محیط زیست و مولفه های زیستی نخواهد بود.
با توجه به اهمیت موضوع، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در ۲۵ آبان ماه ۱۴۰۰ با ارسال نامه‌ای به رئیس سازمان برنامه و بودجه خواستار خودداری از تخصیص بودجه به پروژه‌های فاقد مجوز زیست محیطی شده بود و در همین راستا سازمان محیط زیست در حال بررسی و تعیین تکلیف این ۴۱۱ پروژه فاقد مجوز محیط زیستی است.
علی سلاجقه با بیان اینکه در این دولت کلنگ هیچ طرح صنعتی و عمرانی بدون مجوز زیست محیطی بر زمین نخورده است، گفته بود که مشغول ساماندهی ۴۱۱ پروژه فاقد مجوز زیست محیطی هستیم.
حفاظت از گونه‌های جانوری در معرض تهدید و انقراض
ایران با دارا بودن اقلیم متنوع دارای گونه های جانوری زیادی است که در این سرزمین پهناور پراکنده اند، اما دست اندازی بیش از حد انسان به طبیعت عرصه را بر این گونه ها تنگ کرده و مشکلات زیادی را ایجاد کرده به طوری که تعداد زیادی از آنها را تا مرز انقراض پیش برده است بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از حیات وحش اقدام به تهیه برنامه حفاظت از گونه های جانوری در معرض تهدید و خطر انقراض کرده است.
بنابراین برای ۲۸ گونه از جمله پلنگ، خرس سیاه، خرس قهوه ای، گوزن زرد، میش مرغ، غاز پیشانی سفید کوچک، لاک پشت فراتی، تمساح مردابی، سمندر لرستانی، سمندر آتشین (کردستانی)، یوزپلنگ، شوکا، گورخر، آهو، قوچ و میش، هوبره، بالابان، اردک سرسفید، ماهی قزل آلای خال قرمز، سمندر ایرانی ( غارزی ) و افعی لطیفی برنامه حفاظت و مدیریت تهیه و اجرای آنرا آغاز کرده است.
همچنین تهیه، به روز رسانی و انتشار فهرست حفاظتی گونه های مهره دار و بی مهره و فهرست گونه های جانوری اندمیک، ایجاد و تکمیل بانک اطلاعاتی مطالعات ژنتیکی انجام شده در خصوص گونه های اولویت دار حیات وحش و بانک نمونه های سلولی حیات وحش با همکاری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی کشور، تدوین برنامه اقدام ملی حفاظت از دلفین گوژپشت و ابلاغ آن به ادارات کل خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، تدوین پروتکل ارزیابی ریسک گونه های غیربومی ماهیان آب شیرین، تدوین دستورالعمل های تکثیر و پرورش بی مهرگان، خروج منابع ژنتیکی حیات وحش کشور، صدور مجوز مهارت تاکسیدرمی، خرید و فروش گونه های جانوری پرورشی خانگی و زینتی تلف شده در مراکز نگهداری حیات وحش و نحوه مدیریت گونه های غیر بومی و مهاجم در تالاب ها، ابلاغ ضوابط و مقررات دسترسی و بهره برداری از منابع حیات وحش و زیستگاه های طبیعی کشور به تمام مراکز علمی و تحقیقاتی برخی از اقدامات سازمان در راستای حفاظت از گونه های جانوری در معرض تهدید و انقراض است.
طرح های جامع مدیریت مناطق تا سال ۱۳۹۹ در ۳۰ منطقه اجرا شد که تا سال ۱۴۰۱ به ۴۰ منطقه افزایش یافتدر ادامه ایجاد مرکز تکثیر و نگهداری گوزن زرد ایرانی در استان لرستان و ساماندهی مرکز تکثیر در اسارت فندق لو، نظارت و پایش مراکز تکثیر و نگهداری گونه های جانوری در باغ های وحش و پرندگان به تعداد ۵۸ مرکز، سرشماری و پایش گونه های شاخص جانوری اولویت دار حفاظتی در ۳۰۹ منطقه، غنی سازی موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخائر ژنتیکی و بانک ژن به تعداد ۱۰۹ هزار و ۹۸۵ نمونه، احیای زیستگاه های آبسنگ های مرجانی خلیج چابهار و جزیره خارک با کاشت بیش از چهار هزار قلمه مرجان در سازه های مصنوعی کار گذاشته شده برای اولین بار در ایران، تدوین و اجرای برنامه های اقدام ملی حفاظت از فوک خزری، دلفین گوژپشت و لاک پشت دریایی از دیگر کارهای صورت گرفته در این راستا است.
البته تا سال ۱۳۹۹ تنها ۱۳ گونه در فهرست حفاظت و مدیریت از گونه های جانوری در معرض تهدید و خطر انقراض داشتند که تا سال ۱۴۰۱ به ۲۸ گونه افزایش یافت، همچنین تعداد مناطق دارای طرح های جامع مدیریت تا سال ۱۳۹۹ حدود ۱۵۵ منطقه بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۱۶۵ منطقه افزایش یافت، اجرای طرح های جامع مدیریت مناطق نیز تا سال ۱۳۹۹ حدود ۳۰ منطقه بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۴۰ منطقه رسید.
توسعه کمی مناطق حفاظتی کشور
طبیعت مامن و زیستگاه گونه های جانوری و گیاهی زیادی است که ما انسان ها با توسعه صنعتی و شهرنشینی تعداد زیادی از جانوران را خانه خراب کردیم، بر این اساس گونه های زیادی از آنها در حال نابودی هستند، از این رو بشر در صدد حفاظت از آنها برآمد این شد که مناطق حفاظت شده ایجاد شد و اکنون این مناطق به عنوان یکی از مهمترین و موثرترین ابزار در جهان برای حفاظت از تنوع زیستی شناخته می شوند و به دلیل اهمیت موضوع تعیین مناطق حفاظت شده در ۱۰۰ سال گذشته سرعت بیشتری یافته است.
با توجه به اهمیت موضوع ، ۴۰ منطقه واجد شرایط برای ارتقاء سطح و بازنگری مطالعات توجیهی و تفصیلی در ۶ منطقه شامل مناطق حفاظت شده قیصری در استان چهارمحال و بختیاری، سالوک استان خراسان شمالی ، شیدا، استان چهار محال و بختیاری، پناهگاه حیات وحش و پارک ملی میاندشت و نهائی شدن طرح مدیریت منطقه حفاظت شده زریاب در استان کرمان و مطالعات توجیهی منطقه حفاظت شده مارز در استان کرمان ، افتتاح پایگاه اطفای حریق میانکاله و پایگاه اطفای حریق هوایی از شمال خوزستان شناسایی شد.
در واقع تا سال ۱۳۹۹ تعداد تعداد مناطق دارای طرح های جامع مدیریت ۱۵۵ منطقه بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۱۶۵ منطقه افزایش یافت ، همچنین اجرای طرح های جامع مدیریت مناطق تا سال ۱۳۹۹ حدود ۳۰ منطقه بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۴۰ منطقه رسید.
حفاظت از سواحل و دریاها
ایران کشوری دریامحور است به طوری که از شمال دریای خزر و در جنوب خلیج فارس و دریای عمان آنرا در بر گرفته است از این رو ظرفیت بسیار بالایی در توسعه دریایی دارد، این سه پهنه آبی وسیع در شمال و جنوب کشور، تنوع زیستی دریایی زیادی را در خود جای داده اند که آبسنگ های مرجانی، جنگل های حراء ، انواع لاک پشت های دریایی و سایر آبزیان از جمله این تنوع زیستی است که البته هر کدام از آنها بنا به دلایلی از جمله گرم شدن آب دریاها، انواع آلودگی ها و صید بی رویه در معرض نابودی قرار گرفته اند.
سازمان حفاظت محیط زیست در دولت سیزدهم برای حفاظت از تنوع زیستی دریایی اقدامات سازنده ای را انجام داده که از جمله آنها انجام مطالعه پایش تنوع زیستی دریایی با استفاده از مهندسی اکولوژیک در سازه های ساحلی- دریایی برای حفظ تنوع زیستی و تهیه اطلس مناطق حساس ساحلی و دریایی کشور، حفاظت، پایش و ارزیابی مستمر وضعیت سلامت تنوع زیستی و احیای زیستگاه های تالابی و دریایی شامل صخره های مرجانی، جنگل های حراء ، لاک پشت های دریایی و تدوین برنامه بهبود و ارتقای کیفیت و کمیت تنوع زیستی بر اساس داده های به دست آمده، انجام ۳۸ مورد بازرسی- ممیزی محیط زیستی از سکوها و تاسیسات نفتی ساحل و فرا ساحل، بنادر تجاری و صیادی، تاسیسات بندری اسکراپ یاردها، پایش و مدیریت آب توازن، دریافت فضولات نفتی پسماندهای دریایی در ۳۲ بندر اصلی کشور و تدوین ۷ طرح جامع مدیریت یکپارچه و جامع سواحل و جزایر برخی از این اقدامات است.
نتایج این اقدامات منتج به بازرسی- ممیزی محیط زیستی از سکوها و تاسیسات نفتی ساحل و فراساحل، بنادر تجاری و صیادی، تاسیسات بندری، اسکراپ یاردها و ارائه مجوز فعالیت به سایت های بازیافت شناور شد به طوری که تا سال ۱۳۹۹ حدود ۹۱ مورد از این اقدامات انجام شد که تا سال ۱۴۰۱ به ۱۶۹ مورد افزایش یافت.
همچنین تا سال ۱۳۹۹ ، چهار طرح جامع مدیریت یکپارچه و جامع سواحل و جزایر کشور تهیه شده بود که تا سال ۱۴۰۱ به هفت طرح رسید.
مدیریت زیست بومی تالاب ها و دریاچه های کشور
تالاب ها اکوسیستم های حساس و کارآمدی در طبیعت هستند که نابودی آنها برابر با نابودی تعداد زیادی از گونه های آبزی و کنار آبزی است حتی با خشک شدن به کانون های گرد و غبار تبدیل می شوند که سلامت انسان ها و سایر موجودات را تحت تاثیر قرار می دهند، از سوی دیگر کم آبی و عدم تامین حقابه تالاب ها، تعداد زیادی از این حوضچه های آبی را در معرض خشک شدن کامل قرار داده است از این رو برنامه حفاظت از برخی تالاب ها تهیه و ابلاغ شده است ، به طوری که تعداد تالاب های دارای طرح مدیریت زیست بومی تا سال ۱۳۹۹ حدود ۱۷ تالاب بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۲۳ تالاب افزایش یافت.
بر این اساس تدوین ۱۰ برنامه مدیریت جامع با رویکرد زیست بومی برای تالاب های امیرکلایه، خورخوران، رودگز، مهارلو، کافتر، کشف رود و بیشه دالان، پل دختر، قره قشلاق و قوریگل، اجرای قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب های کشور و آیین نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب ها از طریق تعیین و تدقیق نیاز آبی محیط زیستی تالاب ها و نظارت بر تامین آن توسط وزارت نیرو از طریق تشکیل کارگروه های مشترک با آن وزارتخانه و پایش و رصد انسداد انهار و رودخانه های آبرسان حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در فصل غیر زراعی، تدوین و اجرای برنامه آموزش، فرهنگ سازی و توانمندسازی جوامع محلی (CEPA ) در حوضه ۴۲ تالاب کشور، تهیه شیوه نامه دستورالعمل تعیین حریم اکولوژیک تالاب ها با همکاری وزارت کشاورزی، تدوین دستورالعمل جامع پایش کمی و کیفی تالاب های کشور، تهیه و تدوین شرح خدمات طرح های مطالعاتی پایش کیفیت آب، رسوب و فون و فلور خورموسی به ویژه به لحاظ بررسی آلودگی های مربوط به جیوه برخی اقدامات صورت گرفته در راستای حفاظت از تالاب ها در دولت سیزدهم است.
با توجه به اهمیت حفاظت از تالاب ها، سازمان محیط زیست اقدام به تهیه ، تدوین و ابلاغ دستورالعمل تعیین حریم اکولوژیک این حوضه های آبی کرده استعلاوه بر این مشخص شدن حریم اکولوژیک تالاب ها هم نقش بسزایی در حفاظت از آنها دارد که سازمان محیط زیست در این راستا هم اقدام به تهیه، تدوین و ابلاغ دستورالعمل تعیین حریم اکولوژیک تالاب ها و طراحی و ساخت تابلو و علائم در این حوضه های آبی کرده است، همچنین بررسی اثرات تغییر اقلیم بر تالاب گمیشان، خلیج گرگان و تالاب میانکاله و ارائه راهکارهای مدیریتی و اجرایی برای کاهش اثرات و سازگاری با تغییرات بلند مدت و پیشگیری از تصرف سواحل و اراضی مستحدث در نواحی ساحلی به ویژه تالاب میانکاله، انجام فرآیندهای تدقیق و بازنگری نیاز آبی محیط زیستی حوضه های آبخیز میقان، زریوار، میانکاله، تجن و خورباهو و خلیج گواتر، تجهیز و راه اندازی ایستگاه های پایش در تالاب های مربوط به استان های گلستان، گیلان، مازندران، قزوین، کرمان و اردبیل، تشکیل دبیرخانه ملی مدیریت زیست بومی تالاب های کشور، تهیه اطلس تالاب های کشور، بازنگری فهرست گونه های گیاهی و جانوری غیر بومی مضر ( مهاجم ) تالاب ها و درج ۴۸ گونه مهاجم در فهرست سال ۱۴۰۱ از دیگر اقدامات صورت گرفته در این بخش است.
هوشمندسازی و استفاده از فناوری‌های نوین در حفظ و توسعه محیط زیست
امروزه حفاظت از عرصه های طبیعی به روش های سنتی امکانپذیر نیست از این رو سازمان محیط زیست در دولت سیزدهم برنامه هوشمند سازی مناطق را با استفاده از فناوری های نوین در دستور کار قرار داده است که در این راستا سامانه پایش تصویری در ۶ منطقه شامل منطقه حفاظت شده بدر و پریشان در استان کردستان، منطقه حفاظت شده بیرمی استان بوشهر، مجموعه پرور استان سمنان، منطقه حفاظت شده گنو استان هرمزگان، منطقه حفاظت شده اشترانکوه استان لرستان و منطقه حفاظت شده باشگل در استان قزوین را ایجاد کرده است.
هوشمند سازی تالاب ها با استفاده از دوربین های مدار بسته از جمله برنامه های سازمان محیط زیست در راستای استفاده از فناوری های نوین است.
همچنین طراحی و تجهیز ادارات کل تابعه به سیستم مخابراتی دیجیتال (بی سیم )، اجرای برنامه هوشمند سازی مناطق در پارک ملی گلستان به عنوان نمونه، توسعه سامانه جامع محیط زیست کشور مبتنی بر اتصال وب سرویس سامانه جامع محیط زیست به سازمان امور مالیاتی کشور، ایجاد وب سرویس بازدید واحدهای صنعتی با وزارت صمت، صدور تاییدیه زیست محیطی شماره گذاری خودرو، راه اندازی دبیرخانه مرکز پایش و پایگاه جامع مدیریت داده تالاب های کشور، هوشمند سازی و ارتقاء حفاظت فیزیکی تالاب ها با به کارگیری دوربین های مداربسته و سایر فناوری های نوین در تالاب های هشیلان، بیشه دالان، زریوار، کجی نمکزار، قوری گل و حوضه رودخانه گدار و انجام فرآیند ارزشگذاری اقتصادی منابع زیست محیطی در ۷۳ درصد از مساحت کشور از دیگر اقدامات صورت گرفته در راستای هوشمند سازی حفاظت از مناطق است.
نتیجه این اقدامات الکترونیکی شدن فرآیندها و صدور مجوزهای کسب و کار در حوزه محیط زیست است که از ابتدای دولت سیزدهم تا ۱۴۰۱ حدود ۳۶ خدمت عملیاتی و مجوز الکترونیکی صادر شد.
پایش زیست محیطی آب ، خاک و پسماند
آب و خاک به عنوان مولفه های زیستی و مهمترین بستر حیات از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، اما در چند سال گذشته به دلایل مختلفی از جمله افزایش جمعیت، برداشت بی رویه از منابع آب، شدت فرسایش خاک، کاهش سطح جنگل ها و مراتع، آلودگی های محیط زیستی و خشکسالی مشکلاتی را برای آب و خاک ایجاد کرده است، این در حالیست که ایران کشوری خشک و نیمه خشک است از این رو این عوامل مشکلات این منابع را دو چندان کرده و موجب شده تا خسارات زیادی به اکوسیستم های حساس وارد شود.
سازمان حفاظت محیط زیست در دولت سیزدهم در راستای حفظ منابع آب و خاک و کاهش خسارات بر آنها اقدامات سازنده ای را در دستور کار قرار داد که از جمله آنها انجام آنالیز آلاینده های شاخص زیست محیطی فلزی در نمونه های آب، خاک، رسوب، بافت زنده و نظارت بر نحوه انجام آنالیزها و نظارت بر آزمایشات بخش شیمی بیش از ۳۶ نمونه، انجام چهار هزار و ۸۷۲ مورد پایش سیستمی بر فعالیت بخش شیمی آزمایشگاه های ادارات کل استان ها، ۱۱ هزار و ۵۲۰ مورد نظارت سیستمی بر پایش خود اظهاری توسط آزمایشگاه معتمد مرتبط با بخش شیمی و تهیه پیش نویس دستورالعمل تعیین نرخ عوارض آلایندگی موضوع مالیات سبز است.
در این میان البته تولید پسماند هم خسارات زیادی را به محیط زیست کشور وارد می کند که برای این منظور هم سازمان محیط زیست وارد عمل شد و یک سری اقدامات انجام داد که از جمله آنها تصویب دستورالعمل های حدود تبدیل پسماندهای عادی و ویژه ، مدیریت پسماندهای حوزه دریا در شورایعالی محیط زیست و ابلاغ آنها به دستگاههای ذیربط ، تدوین پنج مورد آیین نامه، ضوابط و مقررات پایش منابع آب و خاک مشتمل بر تصویب استاندارد LCA ، کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی، نحوه استفاده از فاضلاب تصفیه شده در کاربری کشاورزی، خوداظهاری پایش آلودگی خاک در مرحله بررسی کارایی مزرعه و آفت کش ها، پایش منابع زیستی و منابع نشر آلاینده منابع زیستی با انجام هشت هزار و ۳۴۹ مورد پایش و کنترل منابع، انجام ۱۸ هزار و ۵۰۰ پایش خود اظهاری نحوه عملکرد دستگاه های تصفیه پسماند عفونی ( بی خطرسازها ) مراکز درمانی و بهداشتی، افتتاح بیش از ۲۰۰ پروژه محیط زیستی به مناسبت دهه فجر شامل سیستم تصفیه خانه فاضلاب شهرک های صنعتی، سیستم غبارگیر شرکت های صنعتی، ایستگاه های پایش کیفی هوای محیط و ایستگاه سنجش کیفیت است.
پایش و کنترل کیفیت هوا
آلودگی هوا در واقع سوغاتی است که از زندگی شهرنشینی و توسعه صنعتی نصیب بشر شده و به نظر می رسد به کلافی سردرگم تبدیل شده اما اینطور نیست چون با داشتن قوانین بالادستی و رعایت یک سری الزامات می توان منابع آلاینده را از بین برد و موجب تلطیف هوا به ویژه در کلانشهرها شد که سازمان محیط زیست در دولت سیزدهم اقدام به اجرای برخی از آنها کرده است.
سازمان حفاظت محیط زیست بر اساس قانون هوای پاک ضوابط و آیین نامه های حدود مجاز انتشار بو ، حدود مجاز تراز صدای موتورسیکلت ها، خودروهای سنگین و نیمه سنگین، آزمون تراز صدای معاینه فنی خودروهای سنگین و نیمه سنگین و موتورسیکلت تهیه کرده استحذف ۵ درصدی هیدرو کلرو فلوروکربن ها در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال پایه ۲۰۰۹-۲۰۰۸ ، اجرای کامل طرح کاهش آلودگی هوا در شهرستان بهاران استان همدان و رفع اثر ۱۲ نقطه آلاینده، توسعه سامانه ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی مسئول در قانون هوای پاک، پایش و نمونه برداری از ۹۳۵ نمونه سوخت جایگاه ها و ۱۱۷ نمونه سوخت مصرفی نیروگاه ها، انجام خوداظهاری هوا به تعداد ۶۰ هزار و ۵۳۱ فقره در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، تدوین هفت مورد استاندارد، ضوابط و آیین نامه کنترل و بهبود کیفیت هوای کشور شامل حدود مجاز انتشار بو ، حدود مجاز تراز صدای موتورسیکلت ها، خودروهای سنگین و نیمه سنگین، آزمون تراز صدای معاینه فنی خودروهای سنگین و نیمه سنگین و موتورسیکلت، مدیریت مصرف انرژی مبتنی بر اقتصاد سبز و صنعت کم کربن و مراکز معاینه فنی برخی از اقدامات سازمان محیط زیست در راستای پایش و کنترل کیفیت هوا است.
همچنین مشارکت معین ملی کاهش گازهای گلخانه ای، اقدامات اجرایی کاهش آلودگی هوا در مواقع اضطرار، ایجاد سامانه اطلاعات تحت وب موضوع ماده ۱۷ قانون هوای پاک با همکاری سازمان استاندارد و شرکت ملی گاز، تهیه گزارش ارزیابی عملکرد قانون هوای پاک، تدوین استاندارد کاتالیست، تدوین پیش نویس آئین نامه تبصره ۳ ماده ۱۰ قانون ساماندهی در صنعت خودرو ، تهیه گزارش از نحوه عملکرد کمیته اضطرار استان ها در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ ، تهیه بولتن وضعیت کیفی آلودگی هوای کلان شهر ها در سال ۱۴۰۱، تهیه نقشه پهنه بندی وضعیت پراکنش آلاینده های هوا در کشور برای سال ۱۴۰۰، تهیه گزارش ۱۰ ساله آلودگی هوای هشت کلانشهر به همراه تحلیل برای هر شهر و تهیه فهرست شهرهای آلوده مربوط به ماده ۲۷ و ۲۲ قانون هوای پاک و ارسال به وزارت کشور از دیگر اقدامات انجام شده در این راستا است.
با وجود اقدامات صورت گرفته پایش خود اظهاری از ۲۶ هزار و ۲۳۶ مورد تا سال ۱۳۹۹ به ۶۰ هزار و ۵۳۱ مورد تا سال ۱۴۰۱ رسید، همچنین تعداد آزمایشگاه های معتمد از ۳۱۶ آزمایشگاه تا سال ۱۳۹۹ به ۳۲۴ آزمایشگاه تا سال ۱۴۰۱ افزایش یافت، در ادامه ایستگاه های پایش کیفیت منابع زیستی از ۲۶۹ ایستگاه تا سال ۱۳۹۹ به ۲۷۵ ایستگاه تا سال ۱۴۰۱ افزایش یافت.
طرح های مقابله با اثرات گرد و غبار
معضل گرد و غبار چند سالی است کشور ما را درگیر کرده است و بخش عمده آن از کشورهای عراق و سوریه، منطقه غرب آسیا و خاورمیانه وارد ایران می شود، ایران برای برطرف کردن این مشکل تیرماه سال گذشته نشست بین المللی مقابله با گرد و غبار را با حضور مقامات عالیرتبه ۱۲ کشور درگیر با این پدیده برگزار کرد که به نتایج خوبی رسید، همچنین در ادامه آن مقرر شد که نیمه دوم شهریورماه امسال نیز همایش بین المللی مقابله با توفان‌های گرد و غبار در ایران برگزار شود که این موفقیت را می توان جزو دستاوردی مهم دولت سیزدهم در زمینه دیپلماسی محیط زیست دانست.
بررسی های انجام شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست در قالب شناسایی منشاءهای خارجی توفان های گرد و غبار تاثیر گذار بر کشور نشان می دهد که در منطقه غرب آسیا سطحی برابر ۲۷۰ میلیون هکتار اراضی با استعداد غبارخیزی با شدت های گوناگون وجود دارد که سالانه بیش از ۱۴۷ میلیون تن ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرون تولید که بخش زیادی از این گرد و غبار به سمت کشورمان گسیل می شود.
به اعتقاد کارشناسان یکی از خصوصیات بارز منطقه غرب آسیا و خاورمیانه همچون قاره آفریقا وجود پدیده گرد و غبار توام با هجوم ماسه های روان به منابع زیستی و اقتصادی است که باعث خسارت های اجتماعی - اقتصادی و محیط زیستی فراوانی به این مناطق و سایر نواحی همجوار می شود، در این بین و در دهه های اخیر با تغییرات اقلیمی ایجاد شده در سطح کره زمین توام با بهره برداری های بی رویه و غیر معقول از منابع، بر تکرار و شدت توفان های گرد و غبار افزوده شده است، بدون تردید در صورتی که نسبت به مدیریت این معضل اقدام نشود در آینده ای نزدیک کشورهای منطقه با چالش های بسیار مهمتری از جمله مهاجرت های گسترده مواجه خواهند شد که پیامدهای آن بسیار بیشتر از خسارت های اقتصادی و محیط زیستی کنونی خواهد بود.
برگزاری همایش بین المللی مقابله با توفان‌های گرد و غبار در نیمه دوم شهریورماه امسال موفقیتی در تقویت دیپلماسی محیط زیست استایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در منطقه و جهان در مبحث مدیریت و مقابله با توفان های ماسه و گرد و غبار بوده و سابقه این اقدامات به بیش از ۶ دهه گذشته بر می گردد، بر همین اساس و در راستای سازگاری، مدیریت و مقابله با توفان های گرد و غبار و متعاقب شناخت کامل از وضعیت غبارخیزی در داخل و خارج از کشور، سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به تهیه برنامه عمل برون مرزی مقابله با گرد و غبار با دو برش زیر منطقه ای برای مناطق برون مرزی تاثیرگذار بر غرب و جنوب غرب و شرق و شمال شرق کشور اقدام کرده و در سال گذشته با رایزنی های دو جانبه با کشورهای همسایه و مسلمان این برنامه های عمل زیر منطقه ای را با آنها به اشتراک گذاشته است.
با توجه به اهمیت مقابله با گرد و غبار، از ابتدای دولت مردمی تا پایان سال ۱۴۰۱ طرح های مقابله با اثرات گرد و غبار در ۲۷ استان تدوین شد.
توسعه صنعتی و عمرانی با رعایت ملاحظات محیط زیستی
توسعه صنعتی در کنار توسعه شهرنشینی و نیاز به پیشرفت امری اجتناب ناپذیر است، اما باید در روند توسعه حواسمان به محیط زیست و طبیعت شکننده کشور هم باشد تا کمترین آسیب متوجه آن شود از این رو می توان با وضع قوانین و دستورالعمل های صحیح، توسعه و حفظ محیط زیست را کنار هم داشت، روندی که دولت سیزدهم در پیش گرفته است بر این اساس برای تعیین تکلیف وضعیت طرح ها و پروژه های توسعه در سطح ملی، کمیته ملی بررسی گزارش های ارزیابی و تصمیم گیری برای ۱۳۹ مورد طرح توسعه ۵۴ جلسه برگزار کرد که در نهایت برای ۷۲ مورد آنها مجوز صادر شد که این نشان از حساسیت دولت سیزدهم بر اجرای طرح ها دارد تا همراه با توسعه، محیط زیست هم حفظ شود.
بعد از برگزاری جلسات تصمیم گیری ۱۳۹ طرح ، برای ۷۲ طرح مجوز صادر شده که نشان از حساسیت دولت سیزدهم بر رعایت ملاحظات محیط زیستی داردتهیه دستورالعمل های بهره برداری معدنی از تالاب ها و طبیعت گردی جامعه محور در تالاب، به روز رسانی شاخص های مربوط به انتخاب صنایع و واحدهای خدماتی سبز، تعیین ظرفیت برد و ارزیابی توان اکولوژیک و پهنه بندی فضایی مناطق حساس ساحلی (جزایر) و دریایی و تهیه نقشه های مربوط به جانمایی برخی از صنایع و کاربری های دریایی، انجام مطالعات پهنه بندی محیط زیستی و ارزیابی ریسک زیستگاهی استقرار صنایع در مناطق ساحلی دریایی مکران (استان هرمزگان) و بررسی تغییرات محیطی و ارزیابی ریسک زیستگاهی در محدوده ساحلی دریایی پارس جنوبی و بهینه سازی فرآیند اشتراکی توسعه اقتصادی و اقتصاد بوم شناختی با تصویب و ابلاغ مجموعه اصلاحی ضوابط استقرار واحدهای تولیدی، صنعتی، معدنی در سال ۱۴۰۱ از دیگر اقدامات صورت گرفته در این راستا است.
بررسی ها نشان می دهد مدل سازی آلودگی هوای پروژه های مشمول ارزیابی تا سال ۱۳۹۹ حدود ۷۳ پروژه بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۱۳۱ پروژه افزایش یافت ، همچنین طرح ها و پروژه های دارای مجوز ارزیابی زیست محیطی از ابتدای دولت مردمی تا پایان سال ۱۴۰۱ به ۱۰۷ طرح رسید.
آموزش و فرهنگ سازی محیط زیست
حفاظت از محیط زیست وظیفه تمام اقشار جامعه است و در قانون اساسی نیز بر آن تاکید شده به طوری که در اصل ۵۰ قانون اساسی آمده در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می شود، از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است، اما مساله این است که باید روش حفاظت را بشناسیم که آنهم نیازمند آموزش است، به اعتقاد کارشناسان آموزش از سنین پایین تر نتیجه بخش تر خواهد بود از این رو سازمان حفاظت محیط زیست در صدد ایجاد دوره های آموزشی از سنین پایین در مدارس است.
برای این منظور معاونت آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست آموزش هایی را در سطح مدارس ابتدایی و نهضت سوادآموزی آغاز کرده است که از جمله آنها تولید ۲۹ عنوان محتوای مکتوب برای برنامه سازان رادیو سلامت ویژه دانش آموزان دبستانی با عناوین و موضوعات مختلف محیط زیستی از جمله آلودگی هوا، مصرف انرژی، آب، تنوع زیستی و پسماند، تولید و پخش برنامه های محیط زیستی رادیویی با عنوان زنگ تفریح مدارس در ساعت ۸:۵۵ دقیقه در شبکه رادیویی سلامت با استفاده از محتواهای ارسالی ۱۴۰۱ در تمامی مدارس ابتدایی کشور، امضای تفاهم نامه همکاری مشترک با وزارت آموزش و پرورش و سازمان نهضت سوادآموزی و تدوین گزارش عملکرد پیشرفت ملی در حوزه محیط زیست است.
اولین دوره اجرای رشته محیط بانی از مهرماه سال ۱۴۰۱ در دو استان فارس و خوزستان به صورت پایلوت انجام شد تا گام موثری در راستای تقویت آموزش برای حفظ محیط زیست برداشته شود.
همچنین اجرایی شدن تدریس دو واحد درسی شناخت محیط زیست در تعامل با وزارت علوم تحقیقات و فناوری در ۱۰ دانشگاه منتخب به مدت دو سال که به صورت پایلوت از مهرماه سال ۱۴۰۰ در دانشگاه های اراک، بیرجند، تهران، رازی کرمانشاه، شهید بهشتی، صنعتی اصفهان، علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، فردوسی مشهد، محقق اردبیلی و یزد در راستای توسعه سواد محیط زیستی در نظام آموزش عالی کشور اجرا شد، تعیین اولویت های محیط زیستی موردنظر مرکز آموزش محیط زیست و تربیت محیط بان براساس سند ایسکو ۲۰۰۸ ( استانداردهای طبقه بندی ملی و بین المللی در آموزش های فنی و حرفه ای)، برگزاری کارگاه آموزشی آشنایی با تنوع زیستی، برگزاری دومین همایش ملی تنوع زیستی و پانزدهمین همایش انجمن دیرینه شناسی ایران، برگزاری ۱۰۲ هزار و ۷۹۶ دوره آموزشی تخصصی محیط زیست برای جامعه هدف، برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی توانمند سازی و توان افزایی حضوری یا غیرحضوری با موضوعات بازیافت و پسماند، مدیریت منابع آب، مصرف بهینه آب و انرژی، حفاظت از گونه های گیاهی و جانوری، حفاظت از پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش خاک، آلودگی هوا و تغییر اقلیم، احیاء و برگزاری اولین جلسه کمیته ملی توسعه پایدار با حضور دستگاه های اجرایی مرتبط و اجرای رشته محیط بانی به صورت پایلوت در دو استان فارس و خوزستان از مهرماه سال ۱۴۰۱ از دیگر اقدامات صورت گرفته در این راستا است.
بهره‌گیری از مشارکت‌های مردمی و سرمایه‌های اجتماعی در حفاظت از محیط‌زیست
یکی از ابتکارات دولت سیزدهم در راستای بهره گیری از سرمایه های اجتماعی تاسیس خانه محیط زیست است، این خانه ها مکانی برای گردهمایی مردم و دوستداران محیط زیست در محله های مختلف است که می توانند در آنجا با هم به بیان چالش ها و مشکلات محیط زیستی منطقه خود بپردازند و با بحث و تبادل نظر به اجماعی برای برون رفت از آن مشکلات برسند، بر این اساس در دولت سیزدهم تاکنون ۲۰۰۰ خانه محیط زیست را با هدف آموزش، توانمند سازی و ارتقاء مشارکت جوامع محلی در حفاظت زیست بوم ها به میزان ۱۲ هزار و ۴۰۱ نفر ساعت در استان تاسیس شده است.
همچنین اجرای طرح های آموزشی - مشارکتی محیط زیستی توسط سازمان های مردم نهاد، برگزاری نشست های تسهیلگری با تشکل های مردم نهاد محیط زیستی و صدور سه مجوز تکثیر و بهره برداری قوچ و میش و پرندگان شکاری به بخش خصوصی از دیگر اقدامات صورت گرفته در این راستا است.
بهره گیری از ظرفیت و توان جوامع محلی و سرمایه های اجتماعی تا سال ۱۳۹۹ حدود ۹۷ طرح و پروژه بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۳۷۷ طرح و پروژه رسید، تا سال ۱۳۹۹ تعداد تشکل های زیست محیطی فعال هزار و ۱۲ مورد بود که تا سال ۱۴۰۱ به هزار و ۴۱ مورد افزایش یافت، همچنین اجرای برنامه های تحکیم و توسعه سواد محیط زیستی تا سال ۱۳۹۹ حدود پنج میلیون و هفت هزار و ۷۱۴ نفر ساعت بود که تا سال ۱۴۰۱ به ۹ میلیون و ۵۸۰ هزار و ۷۱۲ نفر ساعت رسید.
به کارگیری ظرفیت و توانمندی دیپلماسی فعال و هوشمند
یکی دیگر از افتخارات دولت سیزدهم تعامل با کشورهای مختلف در راستای حفظ محیط زیست و سازمان های بین المللی محیط زیستی است که برگزاری جلسات همکاری های محیط زیستی با کشور چین، نشست منطقه ای وزیران محیط زیست برای آینده ای بهتر، همکاری دوجانبه با آفریقای جنوبی، برنامه تسهیلات جهانی (GEF)، حضور فعال در کنوانسیون ها و پیمان های بین المللی در حوزه محیط زیست مشتمل بر ششمین نشست اعضای کنوانسیون تهران در باکو ، هفتمین نشست چشم انداز محیط زیست جهانی و افتتاحیه نشست حضوری گروه مشورتی بین دولتی و چند جانبه- نایروبی کنیا، کمیته مذاکراتی بین دولت های آلودگی پلاستیکی اروگوئه، حضور در نشست های بین المللی تغییرات اقلیم (۲۷COP )، کمیته اجرایی راپمی و کنوانسیون رامسر(۱۴COP ) و اعلام مواضع جمهوری اسلامی ایران، امضای سند طرح آغازین همکاری های منطقه ای برای مقابله و کاهش اثرات و سازگاری با پدیده گرد و غبار در غرب آسیا در راستای ایجاد صندوق مشترک منطقه ای که با اعتبار ۱۴۰ هزار دلار آغاز و متعاقب آن تهیه اساسنامه و راه اندازی آن با اعتبارات کشورهای عضو ، برگزاری مراسم روز جهانی تالاب ها، معرفی دو شهر ورزنه و بندر خمیر به عنوان شهرهای بین المللی تالابی برخی از این تعاملات است.
برگزاری اجلاس منطقه ای برای مقابله و کاهش اثرات و سازگاری با پدیده گرد و غبار در غرب آسیا که منتج به ایجاد هم افزایی و مشارکت فعال در مدیریت کانون های منطقه ای گرد و غبار با تبادل هیات های کارشناسی، پیرو توافق همکاری در زمینه گرد و غبار میان کشورهای غرب آسیا شد نیز از دیگر دستاوردهای دولت سیزدهم در راستای دیپلماسی محیط زیست است.
