جوان آنلاین: ایران با تولید بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان، سلطان بلامنازع این بازار است و در این میان با اینکه خراسان رضوی با کیفیتترین زعفران کشور را تولید میکند، هنوز نتوانسته است جایگاه شایسته خود در بازارهای جهانی را به دست آورد. بر اساس آمارهای رسمی، تولید زعفران خراسان رضوی بین ۲۶۰ تا ۲۸۰ تن است. این استان با در اختیار داشتن بیش از ۷۶ درصد از اراضی زیر کشت زعفران کشور، قطب بیچون و چرا و قلب تپنده این صنعت در ایران محسوب میشود و ایران هم با تولید سالانه ۴۵۰ تا ۴۷۰ تن، سهمی ۹۰ تا ۹۵ درصدی از تولید جهانی را در اختیار دارد. با این حال یکی از بزرگترین مشکلاتی که اجازه نمیدهد سود اصلی به جیب زعفرانکاران داخلی برسد، این است که فروش زعفران ایران به نام دیگر کشورها انجام میگیرد.
خراسان رضوی را باید استان زرخیز ایران در نظر داشت. جایی که از دیرباز در حوزه کشاورزی سرآمد و شهره بود و در زمینه تولیدات این بخش به عنوان یکی از استانهای مهم و پیشرو شناخته میشود. این استان با ثبت رکورد صادرات ۲/۲ میلیارد دلاری در سال ۱۴۰۳، نقش خود را به عنوان یکی از قطبهای اقتصادی و بازرگانی ایران تثبیت کرده است و محصولات منحصربهفرد و باکیفیت آن ظرفیت بسیار بالایی برای درآمدزایی و شکوفایی اقتصاد منطقه و کشور دارد.
این استان دارای یک میلیون هکتار سطح زیر کشت انواع محصولات زراعی و باغی آبی و دیم با ۸ میلیون تن انواع محصولات است. جایی که مقام نخست کشور در تولید زعفران، رتبه دوم در تولید پسته، رتبه سوم در تولید انار و مقام چهارم کشور در تولید انگور را به خود اختصاص داده است.
مقامهای خراسان رضوی در تولید انواع محصولات مهر تأییدی بر توانمندیهای این استان است. رتبه نخست کشور در تولید زیره و مقام نخست در تولید گوشت قرمز، رتبه دوم در تولید تخم مرغ، مقام سوم در تولید شیر و مقام چهارم در تولید گوشت و مرغ نشان از جایگاه این استان در حوزه کشاورزی و دام و طیور است. بخش کشاورزی خراسان رضوی با سهم ۴۰ درصدی از کل ارزش تولید ناخالص این استان به عنوان یکی از پایههای اقتصادی و حیاتی این منطقه محسوب میشود که هر سال در بخشهای زراعی، دامی و باغی نه تنها رشد و افزایش بهرهوری را تجربه میکند، بلکه سهمی بسیار در تأمین و تولید محصولات مورد نیاز سایر استانها نیز دارد.
نیازمند راهبردهای کلیدی
همیشه از زعفران خراسان رضوی زیاد میشنویم، اما در عمل نه تولیدکننده از سودش راضی است و نه مصرف کننده از وضعیت بازار و قیمتها. حالا باید گفت زعفران خراسان رضوی به عنوان میراث ارزشمند ملی در آستانه یک انتخاب تاریخی قرار دارد. ادامه روند فعلی میتواند به تدریج به فراموشی و از دست دادن بازارهای جهانی بینجامد. با این حال، با عزم ملی، مدیریت یکپارچه و اجرای راهکارهای عملی، این ظرفیت بینظیر میتواند نه تنها به جایگاه واقعی خود در جهان دست یابد، بلکه نقش خود را به عنوان موتور محرک اقتصادی برای استان و کشور ایفا کند.
آنطور که استاندار خراسان رضوی عنوان میکند، صادرات تنها خروج کالا نیست، بلکه موتور محرکه اقتصاد است. غلامحسین مظفری میگوید: «خراسان رضوی با تراز تجاری مثبت ۶۳۶ میلیون دلاری در پنج ماهه سال ۱۴۰۴، نقش مستقیم خود در تقویت اقتصاد ملی را نشان داده است. ارزش هر تن از صادرات این استان به طور متوسط ۶۵۰ دلار است که بیش از دو برابر میانگین ملی (۳۲۰ دلار) میباشد.» این مسئول، صادرات را زنجیره انتهایی و مهم تمام اقدامات اقتصادی معرفی کرده و هدفگذاری برای رشد ۲۰ درصدی در سال آینده را کاملاً دستیافتنی میداند. جایگاه خراسان رضوی در اقتصاد کشور کاملاً مشخص است، اما برای تثبیت آن در اقتصاد جهانی، راهبردهای کلیدی نیاز است که باید از چالشها گذر کند.
در همین راستا رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی میگوید: «فرسودگی تجهیزات آزمایشگاهی در گمرکات ایران باعث شده است برخی محمولههای صادراتی با استانداردهای بینالمللی مطابقت نداشته باشند. مواردی از توقف محمولههای زعفران در گمرک کشورهایی مانند چین به دلیل مغایرت کیفی گزارش شده که اعتبار صادرکنندگان ایرانی را خدشهدار کرده است.»
دکتر مجید جعفری ادامه میدهد: «بخش عمدهای از تولید زعفران ایران همچنان به روش سنتی و در مزارع کوچک خانوادگی که عمدتاً زیر یک هکتار هستند، انجام میشود. این پراکندگی و نبود مکانیزاسیون، منجر به کاهش بهرهوری و افزایش هزینهها شده است و در نهایت، نوسانات فراوان قیمت در بازار داخلی را به دنبال دارد، به گونهای که صادرکننده حتی نمیتواند برای یک هفته به خریدار خارجی قیمت ثابتی اعلام کند.»
جلوگیری از خامفروشی
متأسفانه هنوز هم زعفران و زرشک و بسیاری از محصولات دیگر ایرانی نتوانستهاند با برند و بستهبندی مشخصی وارد بازارهای جهانی شوند. یعنی ایجاد هویت برند قوی برای محصولاتی مانند زعفران و پسته، همراه با بستهبندی متناسب با استانداردهای جهانی برای جذب مشتریان و افزایش ارزش افزوده کاملاً ضروری است.
کارشناسان معتقدند توسعه زنجیره ارزش و فناوریهای نوین میتواند شرایط را از تولید تا فروش بهبود بخشد. حمیدرضا عالمی، کارشناس اقتصادی میگوید: «سرمایهگذاری روی فرآوری محصولات خام مانند تبدیل زعفران به فرآوردههای با ارزشتر برای جلوگیری از خامفروشی و افزایش سودآوری هم به سود کشاورز و هم برای صادرکننده جذاب است.»
او دیپلماسی اقتصادی و توسعه بازار را از ضروریات میداند و میافزاید: «اعزام هیئتهای تجاری به کشورهای هدف و تمرکز بر بازارهای منطقه اوراسیا، آفریقا و خلیج فارس برای گسترش دایره مقاصد صادراتی باید در دستور کار باشد. ضمن اینکه مشکلاتی مانند سیاستهای ارزی نادرست، دشواری در نقل و انتقالات مالی بینالمللی و هزینه بالای حضور در نمایشگاههای خارجی از موانع اصلی پیشروی صادرکنندگان به شمار میآیند که باید با همراهی دولتمردان مرتفع شوند.»
قاچاق و بیثباتی بازار
خراسان رضوی در حوزههای مختلف آنقدر ظرفیت و توانمندی دارد که با تکیه بر آنها و بهخصوص محصولات استراتژیک کشاورزی مانند زعفران و پسته، صنایع باارزش و صنایعدستی اصیل میتواند به یک کشور- استان تجاری تبدیل شود.
موضوعی که مجتبی امیرانیان، فعال حوزه صادرات هم آن را تأیید میکند، اما رسیدن به این نقطه را منوط به رفع چالشها و ایجاد زیرساختها عنوان میکند و به «جوان» میگوید: «بیشتر استانهای ایران ظرفیت بالایی در تولید انواع محصولات کشاورزی و صنایع دیگر دارند، اما اگر خراسان رضوی میخواهد نامش را جهانی کند، نیازمند تدوین راهبردهای بلندمدت، رفع موانع داخلی و بهرهگیری از دیپلماسی اقتصادی فعال است تا نامش به عنوان نمادی از کیفیت و اصالت در بازارهای جهانی بیشتر شنیده شود.»
وی با بیان اینکه برخی کشورها از دسترنج کشاورز ایرانی بیشتر سود میبرند، توضیح میدهد: «برای نمونه اسپانیا که تولید زعفران آن سالانه کمتر از یک تن است، بیش از ۵۰ تن زعفران صادر میکند که منشأ اصلی بسیاری از آنها ایران است. این عمل باعث میشود اعتبار و ارزش برند نزد مصرفکننده نهایی به کشور بستهبندیکننده تعلق گیرد، نه ایران.»
امیرانیان تصریح میکند: «از سوی دیگر، قاچاق ماهانه ۱۰ تن زعفران از کشور، یکی از عوامل اصلی بیثباتی بازار است. این امر به دلیل سیاستهای بازگشت ارز و تفاوت نرخ ارز رسمی با بازار آزاد، رونق یافته و موجب شده است زعفران قاچاق با قیمتی تا ۳۰ درصد ارزانتر از قیمت تمامشده برای کشاورز، به بازارهای جهانی عرضه شود و رقابت برای صادرکنندگان قانونی را غیرممکن کند.»
