جوان آنلاین: نسل امروز در جهانی رشد می‌کند که مفاهیم به سرعت تغییر می‌کنند. او در معرض روایت‌های جهانی از جنگ و صلح است و دیگر با تکرار کلیشه‌ها ارتباط برقرار نمی‌کند. از این‌رو، بازنمایی دفاع‌مقدس در سینمای کودک و نوجوان باید بازتعریف مفهومی باشد. دفاع‌مقدس نه صرفاً جنگی در گذشته، بلکه کنشی اخلاقی در هر زمان است، یعنی دفاع از حقیقت، از وطن، از انسانیت. وقتی کودک و نوجوان در فیلم می‌بیند که قهرمان داستان، با فداکاری یا مهربانی از دیگری حمایت می‌کند، او ناخودآگاه با ارزش‌های دفاع‌مقدس آشنا می‌شود بی‌آنکه نیاز به توضیح اضافه داشته باشد. در چنین روایت‌هایی، محور نه اسلحه، بلکه انسان است؛ انسانی که میان خودخواهی و ایثار یکی را برمی‌گزیند. آیا سکانسی از این سینمایی‌تر در دوران دفاع‌مقدس دارید؟
حسین فهمیده در جریان نبرد خرمشهر، زمانی که نیرو‌های عراقی با تانک به نیرو‌های ایرانی نزدیک می‌شدند، با دیدن تانکی که قصد عبور از خط مقدم را داشت، نارنجک به خود بست و خود را زیر تانک دشمن انداخت. این حرکت خودجوش و حماسی باعث توقف کامل تانک‌های بعدی شد و او برای همیشه در خاطر مردمان این دیار به یادگار ماند. حسین فهمیده در کنار نام‌های دیگری چون: بهنام محمدی، رضا پناهی و حسن شاطری با عملکردشان، ایثار، شجاعت و مقاومت را رنگی دیگر بخشیدند. امام‌خمینی درباره حسین فهمیده فرمود: رهبر ما آن طفل ۱۳ ساله‌ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صد‌ها زبان و قلم ما بالاتر است، با نارنجک خود را زیر تانک انداخت و آن را منهدم کرد.
سینمای کودک و نوجوان، تنها یک ژانر نیست، بلکه نظامی تربیتی و فرهنگی است. مخاطب این سینما، نسلی در حال شکل است که جهان را از دریچه تصویر می‌فهمد. در روزگاری که رسانه‌ها مرجع اصلی ادراک اجتماعی شده‌اند، فیلم کودک و نوجوان می‌تواند همان نقشی را ایفا کند که نظام آموزشی در قرن‌های گذشته بر عهده داشت: آموزش از راه احساس.
سینمای کودک و نوجوان بیش از یک ابزار سرگرمی است؛ این سینما محیطی آموزشی، تربیتی و فرهنگی برای شکل‌گیری شخصیت نسل آینده است. بازنمایی ارزش‌های دفاع‌مقدس در این عرصه، به معنای حفظ حافظه تاریخی و تثبیت هویت ملی، اخلاقی انسانی است. نسلی که دفاع‌مقدس را تجربه نکرده، تنها با روایت‌های تصویری و داستانی می‌تواند با مفاهیم ایثار، شجاعت، همدلی و امید ارتباط برقرار کند.
در این مسیر، سینمای کودک با ابزار‌های ویژه خود-قصه‌پردازی، تصویر‌سازی شاعرانه، تخیل و استعاره - توانایی آن را دارد که پیام‌های عمیق انسانی را به شکل ملموس و قابل درک برای مخاطب کودک و نوجوان منتقل کند. تجربه جهانی نشان داده است که روایت جنگ از دید کودک، نه تنها مؤثر، بلکه اخلاق محور و جهانی است. بازنمایی دفاع‌مقدس در چنین قالبی می‌تواند ارزش‌های بنیادین را نه به صورت شعار، بلکه از طریق همذات‌پنداری و تجربه عاطفی در ذهن نسل جدید حک کند.
سینمای کودک و نوجوان اگر به درستی هدایت شود، می‌تواند نسل جدید را با تاریخ و هویت جمعی آشنا کند و به آنها فرصت انتخاب اخلاقی و انسان‌دوستانه بدهد. این نسل، از دل تجربه‌های کوچک و شخصیت‌های داستانی، مفاهیم بزرگی، چون مقاومت، صلح، وفاداری، ایثار و همبستگی را درون می‌سازد. به بیان دیگر، فیلم کودک و نوجوان نه‌تنها آموزگار تاریخ است، بلکه معلم اخلاق و حافظ ارزش‌های ملی نیز شناخته می‌شود. با حمایت ساختاری، برنامه‌ریزی سیاستی و تقویت آموزش‌های تخصصی در حوزه فیلمسازی کودک و نوجوان، می‌توان این ظرفیت را به حداکثر رساند. تولید آثار باکیفیت، توسعه فیلمنامه‌های تخصصی و فراهم کردن امکان نمایش و توزیع گسترده، گام‌های عملی خیلی مهمی برای تحقق این هدف هستند. در نهایت، سینمای کودک و نوجوان می‌تواند پیام مهم و تأثیرگذار دفاع‌مقدس را از گذشته به آینده منتقل و هویت ملی را تقویت کند و نسل تازه را با ارزش‌های انسانی و فرهنگی آشنا سازد. این سینما نه فقط روایتگر تاریخ است، بلکه سازنده آینده‌ای مملو از امید، اخلاق نوع‌دوستی است. آینده‌ای که هر ایرانی با دیدن آن می‌تواند به میراث فرهنگی جهانی خود افتخار کند.
سینمای کودک و نوجوان، زمین بازی خیال و رؤیا نیست، بلکه مزرعه آینده است. در این مزرعه، هر تصویری که کاشته می‌شود، اندیشه‌ای در ذهن نسل تازه می‌رویاند، اگر در قاب این سینما، ارزش‌های دفاع‌مقدس ـ ایمان، ایثار، همدلی و امید ـ کاشته شود، جامعه‌ای در آینده خواهیم داشت که این ارزش‌ها را نه از کتاب، بلکه از احساس خود می‌شناسد. در این میان جایگاه ارزشمند سینمای انیمیشن برای انتقال این مفهوم، نگاه ویژه‌تری می‌طلبد و به تأمل و تفکر بیشتری نیاز دارد. سینمای انیمیشن به عنوان رسانه‌ای جذاب، چندلایه و جهانی، توانایی منحصربفردی در انتقال مفاهیم پیچیده به زبانی ساده و عاطفی دارد. در ایران با وجود سابقه چهار دهه از پایان جنگ تحمیلی، هنوز دغدغه بازنمایی ارزش‌های دفاع‌مقدس در قالب‌های نو همچنان زنده است. با این حال، انیمیشن‌های ایران در ایفای این نقش مهم کمتر موفق بوده‌اند. بیشتر تولیدات این حوزه یا به سطح آثار سفارشی و شعاری صرف تقلیل یافته‌اند یا در سطح فنی و روایی نتوانسته‌اند با سلیقه سخت‌پسند نسل امروز ارتباط خاصی برقرار کنند.
یکی از دلایل مهم این ناکامی و شکست، فقدان نگاه داستان‌محور و انسانی در روایت جنگ است. بسیاری از آثار به جای پرداخت به تجربه فردی، اخلاقی و روانی قهرمانان، صرفاً بازتولید صحنه‌های نبرد و شعار‌های تکراری‌اند، در حالی که برای نسل جوانی که در فضای دیجیتال رشد کرده، ارزش‌هایی، چون ایثار و مقاومت تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که در بستر داستان‌هایی انسانی، باورپذیر و احساسی بازآفرینی شود.
مشکل دیگر، فاصله خیلی زیاد انیمیشن ایران با استاندارد‌های جهانی است. کمبود سرمایه، ضعف در طراحی شخصیت‌های جذاب و مخاطب‌پسند و ناآشنایی با زبان تصویری معاصر باعث شده که حتی آثار با نیت خوب و درست نیز در انتقال پیام ناکام بمانند. با تمام این موارد، ظرفیت انیمیشن ایرانی در این زمینه انکارناپذیر است. اگر روایت دفاع‌مقدس از قالب ایدئولوژیک خارج شود و با تمرکز بر ارزش‌های جهان‌شمول ماند دوستی، فداکاری، رفاقت و امید بازتعریف شود، انیمیشن نیز می‌تواند پلی باشد میان حافظه تاریخی یک ملت شجاع و جسور و ذهن جست‌وجوگر نسل جوان. آینده این روایت نه در تکرار گذشته، بلکه در بازآفرینی خلاقانه و جدید آن نهفته است.
*بازیگر و کارگردان تئاتر و سینما
