سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: آخرین کتابی که خواندید چه بود؟ شاید این سؤال را بار‌ها شنیده و هر بار برای نام بردن از آخرین کتابی که خوانده‌اید چند دقیقه مکث کرده باشید. اگر این طور است شما نیز جزو اکثریتی هستید که کتاب خواندن برایتان به یک عادت حرفه‌ای تبدیل نشده است، اهل مطالعه نیستید و از فواید بیشمار مطالعه کردن یا آگاه نیستید یا آن را جدی نمی‌گیرید! متأسفانه باید بگویم شما تنها نیستید!
در ارزیابی رشد توسعه و پیشرفت فرهنگی، سرانه مطالعه یکی از شاخص‌های اصلی است که به معنی میانگین مدت زمان مطالعه یک فرد در شبانه‌روز است. یعنی هرچه سرانه مطالعه در کشوری بالاتر باشد، آن کشور از رشد فرهنگی بیشتری برخوردار خواهد بود و بالعکس.
محکومان به تکرار تاریخ!
متأسفانه در کشور ما آمار‌ها در زمینه مطالعه به شدت متناقض است و آمار‌های متفاوت منتشر شده نشان می‌دهد سرانه مطالعه در ایران به ازای هر فرد از ۲ تا ۱۸ دقیقه در روز و برخی آمار‌ها بیانگر ۱۳ تا ۱۵ دقیقه در روز است. البته با در نظر گرفتن زمانی که افراد برای خواندن قرآن و ادعیه، مطالعات غیر درسی، مطالعه رسانه و نشریات و همچنین مطالعات در فضا‌های مجازی اختصاص می‌دهند. این در حالی است که طبق آمار‌های جهانی اعلام شده، سرانه مطالعه در امریکا ۲۰ دقیقه، در انگلستان ۵۵ دقیقه و در ژاپن ۹۰ دقیقه در روز است! آنچه برای ما در این آمار اهمیت دارد ابداً مقایسه خودمان با سایر کشور‌ها نیست بلکه نکته مهم اینجاست که اکثر جامعه‌شناسان معتقدند ملت‌هایی که مطالعه می‌کنند می‌توانند فرهنگ ماناتر و پویاتری از خود به جای بگذارند، چراکه راه‌های رفته را دوباره طی نمی‌کنند و تجربیات ارزشمند پیشینیان را درک می‌کنند، اما ملتی که کتاب نمی‌خوانند به تکرار تاریخ محکوم هستند. افرادی که مطالعه می‌کنند بهتر می‌توانند دستاورد‌های علمی و دانش روزشان را به نسل‌های بعد منتقل کنند. همچنین این افراد ذهن پویاتری دارند و از تعصبات بی‌جا و تک‌جانبه پرهیز می‌کنند. به همین دلیل جامعه‌شان جامعه‌ای رشد یافته، پویا و سرزنده است. افرادی که مطالعه می‌کنند نسبت به دیگرانی که مطالعه نمی‌کنند عمر بیشتر و باکیفیت بهتری دارند، از سلامت روان بالاتری برخوردارند و مشکلات و تعارضاتشان را به شیوه سازنده‌تری می‌توانند حل کنند. این افراد هم دایره لغات بهتری دارند و هم کلام و نوشتار قوی‌تری نسبت به سایرین دارند. می‌توان گفت مطالعه، سبکی از زندگی است که می‌تواند تمام جوانب زندگی را تحت‌الشعاع قرار داده و کیفیت زندگی را به شدت افزایش دهد.
مغزی ورزیده با مطالعه
با کمی دقت در سبک زندگی افراد موفق متوجه می‌شوید افراد موفق، اهل مطالعه هستند و پیوندی عمیق با کتاب برقرار می‌کنند. آن‌ها از هر زمانی برای یادگیری و مطالعه بهره می‌برند و از دانش و تجربیات دیگران از طریق مطالعه استفاده می‌کنند. همین امر یکی از دلایل اصلی موفقیت آنهاست. چون مطالعه مانند ورزشی برای مغز است و عملکرد مغز را بهبود می‌بخشد. همانطور که ماهیچه‌های بدن برای قوی‌تر شدن به ورزش و تمرینات منظم نیازمند است، مغز نیز برای قوی‌تر شدن و تقویت سلول‌های عصبی به ورزش مطالعه نیاز دارد. مطالعه منظم مانند ورزش مغز را ورزیده می‌کند، فعال نگه می‌دارد، عملکرد سلول‌های عصبی را بهبود می‌بخشد و روند رشد بیماری‌هایی مانند آلزایمر و ضعف حافظه را متوقف می‌کند.
وقتی نیازی به خرید کتاب نمی‌بینیم
اینکه چرا در جامعه امروز ما مطالعه سهم اندکی از زمان روزانه افراد را به خود اختصاص می‌دهد سؤالی است که می‌تواند در جواب، مؤلفه‌های متعددی را به چالش بکشد که بررسی آن به عهده جامعه‌شناسان است، اما در یک نگاه اجمالی به آنچه امروزه در روزمرگی‌هایمان مشغول آن هستیم می‌توان به سادگی متوجه شد سرانه مطالعه ۲ تا ۱۸ دقیقه در روز آمار عجیبی نیست. اگر کل ۲۴ ساعتمان را به سه قسمت تقسیم کنیم، تقریباً همه ما هشت ساعت را به استراحت و خواب شبانه اختصاص می‌دهیم. هشت ساعت دوم را در محل کار به سر می‌بریم و هشت ساعت سوم همان زمان آزادی است که به رفت‌وآمد، تفریح، آشپزی، ورزش و... اختصاص دارد.
ما از این هشت ساعت گاهی نیمی از آن را به سرکشی در صفحات مجازی و وب‌گردی می‌گذرانیم، ساعت‌ها به تماشای تلویزیون و سریال‌های متفاوت سپری می‌کنیم، زمان زیادی را به صحبت تلفنی با دوستان و خانواده اختصاص می‌دهیم، اما کتابی در دست نمی‌گیریم. اینکه چرا سهم مطالعه در زندگی‌های ما آنقدر اندک است دلایل متفاوتی دارد که بررسی آن در این مجال نمی‌گنجد، اما اگر بخواهیم به برخی دلایل عمده‌تر آن اشاره کنیم می‌توانیم به دو مبحث کتاب نخریدن و کتاب نخواندن اشاره کنیم.
معمولاً تا بحث از مطالعه به میان می‌آید از قیمت سرسام آور کاغذ و چاپ و نشر داد سخن سر می‌دهیم. درست است که قیمت بالای کتاب مانع بزرگی بر سر راه خرید کتاب است، اما تمام دلایل نیست، چراکه همه ما بخش زیادی از درآمدمان را صرف خرید کالا‌ها و خدمات لوکسی می‌کنیم که برای زندگی‌مان نه ضروری است و نه اهمیت و لزومی دارد، بنابراین ما اگر بخواهیم به راحتی می‌توانیم ماهانه حداقل یک کتاب خریداری کنیم، اما ظاهراً نمی‌خواهیم. چون نیازی به خرید کتاب نمی‌بینیم!
انسان‌های نسل فست فود و سرعت
مشکل دیگر این است که ما انسان‌های نسل فست فود و سرعت هستیم و توانایی تحمل و تلاش طولانی مدت برای رسیدن به دستاورد‌های بزرگ آتی را نداریم. ما به علایق خود در لحظه توجه می‌کنیم و ترجیح می‌دهیم زمان آزادمان را به دیدن یک فیلم یا سریال حتی سطح پایین بگذرانیم، در صفحات دنیای مجازی به زندگی‌های یکدیگر سرک بکشیم و در صورت لزوم اطلاعات مورد نیازمان را در قالب جملات کوتاه از سایت‌های مختلف دریافت کنیم، اما کتابی نخوانیم. چون کتاب خواندن یعنی کلمه به کلمه، خط به خط، صفحه به صفحه پیش رفتن. دستاورد مطالعه کردن معمولاً در لحظه عاید ما نمی‌شود بلکه زمان بیشتری می‌طلبد تا ما رشد سلول‌های مغزی، مقابله با افسردگی و اضطراب، جلوگیری از ابتلا به آلزایمر، افزایش سلامت روان، بهبود روابط، افزایش توانایی سخنوری، افزایش توان حل مسئله، درک بهتر جهان، امید به زندگی بیشتر و افزایش کیفیت زندگی و طول عمر بیشتر که نتیجه خط به خط خواندن کتاب‌های متعدد در طول زمان است را متوجه شویم!
جدای از بحث خرید کتاب، مشکل دیگری که در سرانه پایین مطالعه در ایران نقش مهمی دارد بحث خواندن کتاب است. بسیاری از ما علاقه به کتاب آنقدر داریم که حداقل ماهی یک کتاب تهیه و آن را به مجموعه کتاب‌های کتابخانه خود اضافه کنیم، اما دریغ از مطالعه آن. مشکل مدیریت زمان و علاقه برای مطالعه کتاب داستان دیگری است که خود دلایل دیگری را پوشش می‌دهد. اینکه ما نمی‌توانیم هشت ساعت سوم روزانه‌مان را به نحوی مدیریت کنیم که در آن مطالعه نیز سهمی داشته باشد گاهی به عدم مدیریت زمان برمی‌گردد و گاهی به کمال‌گرایی ذاتی ما که دوست داریم هر کاری را در بهترین زمان ممکن و به بهترین شیوه انجام دهیم. به همین دلیل هرگز زمان انجام آن فرا نمی‌رسد. افراد کمال‌گرا دوست دارند زمان و شرایط برای انجام کامل و درست کاری که می‌خواهند انجام دهند فراهم باشد، اما تجربه نشان می‌دهد هرگز آنچه می‌خواهند اتفاق نمی‌افتد.
بنابراین برای گذر از این معضل لازم است دست از منتظر ماندن برداشته و برای قدم‌های کوچک خود احترام و ارزش قائل شوید. برای این کار لازم نیست خود را مجبور کنید هر روز در یک زمان مشخص در سکوت کامل و وجود شرایط عالی، یک کتاب را شروع کنید و به اتمام برسانید، فقط کافی است هر روز حداقل ۱۵ دقیقه مطالعه کنید. این ۱۵ دقیقه در هر زمان و شرایطی می‌تواند اتفاق بیفتد. در مترو، در ایستگاه اتوبوس، در مطب دکتری که ساعت‌ها باید منتظر بمانید و...
احیای زمان‌های مرده
نکته دیگری که در مطالعه نکردن ما می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد، سرعت پایین مطالعه و عدم تمرکز است که در بعضی افراد باعث ناامیدی و رها کردن مطالعه می‌شود. افراد وقتی آرام مطالعه می‌کنند، تمرکز کردن برایشان دشوار می‌شود، بنابراین به سرعت مباحث را فراموش می‌کنند و مجبور می‌شوند مدام به عقب برگردند و مطالب را چک کنند. همین امر سرعت مطالعه‌شان را باز هم کاهش می‌دهد. نرم‌افزار‌ها و تکنیک‌های آموزشی بسیاری برای افزایش سرعت مطالعه و بالا بردن تمرکز هنگام مطالعه وجود دارد که بسیاری از آن بی‌خبر هستند. اگر شما نیز جزو این دسته از افراد هستید به راحتی می‌توانید در اینترنت به جست‌وجوی این تکنیک‌ها و نرم‌افزار‌ها بپردازید تا از آن بهره ببرید.
از سوی دیگر بهتر است بدانید گاهی این عدم تمرکز در نتیجه جذابیت نداشتن آن کتاب و فقدان انگیزه کافی برای مطالعه است، بنابراین به این نکته توجه کنید که نیازی نیست شما هر کتابی را که در دست می‌گیرید دوست داشته باشید، به سرعت بخوانید و به اتمام برسانید. شما می‌توانید دو کتاب متفاوت را برای خواندن انتخاب کنید و به مرور به زمینه‌های مورد علاقه‌تان در مطالعه پی برده و سراغ مطالعه در سبک و موضوع مورد علاقه‌تان بروید. چون وقتی کتابی جذابیت لازم را برایتان داشته باشد، انگیزه لازم برای مطالعه آن در زمان کوتاه‌تر را پیدا خواهید کرد.
برای شروع ایجاد فرهنگ مطالعه، نکته مهم خواندن کتاب و تبدیل مطالعه به سبک زندگی‌تان است، اما به مرور خواهید آموخت که کتاب خوب خواندن مهم‌تر از هر کتابی خواندن است، اما گام‌های ابتدایی مطالعه به خواندن کتاب در موضوعات و سبک‌های مختلف اختصاص می‌یابد تا شما بتوانید حوزه‌های مورد علاقه‌تان را برای مطالعه پیدا کنید.
مترو، اتوبوس، تاکسی، اتاق‌های انتظار بیمارستان‌ها و ادارات و مطب پزشکان، صف‌های انتظار مترو و اتوبوس و... تمام مکان‌هایی که عده‌ای آنجا به انتظار مانده‌اند، به ما چهره واقعی خود و فرهنگمان را نشان می‌دهد! بسیاری از افراد اهل مطالعه به جای آنکه خود را مقید کنند که در ساعات خاصی از روز در محلی با نور و آرامش مناسب بنشینند و کتاب بخوانند، همیشه همراه خود یک کتاب دارند تا در هر فرصتی برای خواندن آن استفاده کرده و زمان‌های مرده و بلااستفاده‌شان را به زمان‌های لذتبخش و ارزشمندی برای یادگیری بیشتر تبدیل کنند. این عادت باعث می‌شود نیازی نباشد تا شما از تفریحات و فعالیت‌های مورد علاقه‌تان بکاهید و کتاب بخوانید بلکه به شما کمک می‌کند زمانی که در مترو یا اتوبوس هستید یا در اداره یا مطبی به انتظار نشسته‌اید به جای اینکه مدام نگاه‌تان به ساعت باشد و لحظات دشوار انتظار را به سختی سپری کنید، زمانتان را به مطالعه کتاب مورد علاقه‌تان بگذرانید و از دشواری انتظار بکاهید.
تغییر سبک زندگی با کتاب‌های خوب
آنقدر غرق ظواهر دنیای هزار رنگ بیرون شده‌ایم که از درون و رسالت خود به دور افتاده‌ایم. شاید اگر بتوان در میان این بحبوحه هزار رنگ راه نجاتی جست، آن را باید در میان ورق‌های کاغذی کتاب‌ها و بوی خوش کاغذ‌هایی یافت که به همت اهالی فرهنگ و دلسوزان این مرز و بوم تهیه و منتشر شده تا راهنمایی باشد به سوی جاده سعادت و خوشبختی. کتاب این یار همیشه مهربان که با ما از هر دری سخن می‌گوید تا بیاموزیم نیاز نیست تمام مسیر‌های هموار و ناهموار را خود پشت سر بگذاریم بلکه می‌توان از تجربیات و دانش افرادی که پیش از ما این مسیر‌ها را طی کرده‌اند نیز بهره ببریم. کتاب و کتابخوانی از جمله فعالیت‌های مهم و تأثیرگذاری است که می‌توان آن را به صورت عادتی سازنده در خود ایجاد کرد و از اثرات مثبت آن در بهبود کیفیت زندگی در بلندمدت بهره‌مند شد.
مسلماً خانواده نقش مهمی در ایجاد چنین عادتی می‌تواند داشته باشد. والدینی که خود اهل مطالعه هستند باعث می‌شوند کودکانشان از همان ابتدای کودکی با کتاب و مطالعه خو بگیرند، اما این امر به این معنا نیست اگر ما در خانواده‌های اهل مطالعه رشد نکرده‌ایم، پس دیگر چاره‌ای نداریم و باید به همین شیوه ادامه مسیر دهیم. درست از همان نقطه‌ای که احساس نیاز کنیم و بدانیم لازم است عادات خود را تغییر دهیم یا عادت جدیدی به نام مطالعه در سبک زندگی خود بگنجانیم، نقطه عطف زندگی‌مان می‌تواند رقم بخورد. کافی است شما بخواهید و تصمیم بگیرید که فردایتان با امروزتان متفاوت باشد، آنگاه می‌توانید با آغاز مطالعه کتاب‌های ارزشمندی که روح را صیقل می‌دهد و سلامت جسمتان را به همراه دارد، گام‌های ابتدایی را برای تغییر سبک زندگی‌تان بردارید.
*روانشناس
