حوريه ملکي
اَرَسباران یا قره داغ، ناحیه کوهستانی وسیعی است در شمال استان آذربایجان شرقی، که از شمال کوه قوشا داغ در جنوب اهر تا رود ارس گسترده‌است. در سال ۱۹۷۶، یونسکو ۷۲٬۴۶۰ هکتار از اراضی منطقه، را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت کرد.
متخصصان حوزه گردشگری و محیط‌زیست، کلیبر و جنگل‌های ارسباران را یک شمال کوچک در آذربایجان شرقی معرفی کرده‌اند، اما کسی به حرف‌هایشان اهمیت چندانی نداده است، اگر داده بود، حالا به‌جای عکس‌های درختان قطع‌شده، عکس‌های سلفی گردشگران در مناطق بکر ارسباران به دست می‌رسید.
سال ۹۶ طرح استراحت ۱۰ ساله جنگل‌های شمال کشور توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به دولت ارائه و به تصویب هیئت دولت رسید. به همین خاطر گفته می‌شود که جنگل‌های ارسباران حالا تاوان تنفس جنگل‌های شمال کشور را می‌دهد.
***
چند سالي بود که اخباري در مورد حمله به جنگل هاي ارسباران و قلع و قمع درختان آن به گوش مي رسيد اما اواخر سال گذشته یعنی زمانی که تصاویر حمل درختان کلیبر از تب‌وتاب افتاده بود و وضعیت کمی آرام‌تر شده بود؛ گزارشی خبری از فعال شدن یک واحد تولیدی چوب در یکی از شهرهای شمالی کشور پخش شد. گمانه‌زنی شد که درختان کلیبر به کارخانه‌های چوب‌بری و صنایع چوبی جانی دوباره بخشیده است چراکه جنگل‌های شمالی در تنفس به سر می‌برند.
يک سال قبل تر يعني در سال ۹۶ بود که طرح استراحت ۱۰ ساله جنگل‌های شمال کشور توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به دولت ارائه و به تصویب هیئت دولت هم رسید. وقتي اين خبر منتشر شد مردم و حافظان محيط زيست خوشحال شدند اما کمي بعد مشخص شد که جنگل‌های ارسباران تاوان تنفس جنگل‌های شمال کشور را پس مي دهند.
*خشم مردم و حرف هاي ناگفته
حالا کار مردمان منطقه ارسباران شده گشت و گذار در فضاي مجازي و هر بار که اين کار را مي کنند تصاویر و فیلم‌هایی دردناک از قطع درختان را می‌بینند، درختانی که به این منطقه لقب بهشت گمشده آذربایجان را می‌دهد و هر روز از خود می‌پرسند متولی نیست تا مانع از نسل‌کشی درختان شود؟ آری این‌گونه است متولی وجود ندارد و اگر قطع درختی را قتل نفس حساب کنیم همگی قاتل درختانی هستیم که به ما زندگی بخشیده‌اند.
مردمی می‌پرسند درختانی که بار خودروهای سواری، وانت‌ها، کامیون‌ها و تریلی‌هاست از کجا می‌آید؛ می‌گویند از باغات شخصی مردم، می‌گویند چرا مردم راضی به قطع درختانشان شده‌اند؟ می‌گویند بی‌پولی و معیشت ضعیف مجبورشان کرده است، می‌پرسند این مردم تا دیروز چطور گذران زندگی می‌کردند که حال تصمیم به فروش درختان برای تأمین معیشتشان گرفته‌اند؟ می‌گویند چون کسی به فکرشان نیست و دردشان را کسی نمی‌فهمد.
حکایت این روزهای منطقه ارسباران مشاهده بار خودروهایی است که درختان قطع‌شده را حمل می‌کنند و مسئولانی در پاسخ به افکار عمومی می‌گویند؛ درختان پوسیده و غیرمثمره هستند که قطع‌شده‌اند این را کسانی می‌گویند که متولی حفظ طبیعت هستند و ادامه تأکید دارند که وظیفه همه حفظ منابع طبیعی است، این جمله را قبول داریم اما شما برای انجام‌وظیفه همه‌گیرتان چه می‌کنید؟!
در ديماه سال گذشته بود که رسیدگی به موضوع قطع گسترده درختان در منطقه ارسباران در حالی وارد فاز اجرایی شد که نماینده ولی‌فقیه در آذربایجان شرقی به اين موضوع واکنشی تندي نشان دادند که به دنبال آن نامه‌ای به‌منظور جلوگیری از قطع درختان در ارسباران صادر شد.
*قطع درختان ممنوع بود!
بعد از واکنش‌های مردم به قطع گسترده درختان در منطقه ارسباران، حال نوبت به حجت‌الاسلام سید محمدعلی آل هاشم نماینده ولی‌فقیه در آذربایجان شرقی و امام جمعه تبریز رسید، ایشان در خطبه‌های نماز جمعه هفتم دی‌ماه 97 تبریز در واکنشی به قطع درختان ارسباران، با نقل سخنان مدیران دستگاه‌های مربوطه، دروغ آنان را افشا کرد و گفت: بر اساس گزارش‌های رسیده به ما، یکی می‌گوید اصلاً درختی قطع نشده؛ یکی دیگر می‌گوید درختان قطع‌شده بیمار و پوسیده بودند؛ یکی هم می‌گوید درختان قطع‌شده از باغات شخصی بوده است و بعضی‌ها می‌گویند قاچاقچیانی آمده‌اند و درختان ارسباران را می‌برند، من نمی‌دانم کدام‌یک از این سخنان صحت دارد و در ادامه خطاب به استاندار آذربایجان شرقی می‌گویند کمیته ویژه‌ای برای بررسی قلع و قمع درختان منطقه ارسباران تشکیل دهد.
وقتي انتقادات افزايش يافت و خشم و ناراحتي اقشار مختلف مردم را برانگیخت، نهایتاً باعث شد مسئولان منابع طبیعی و محیط‌زیست پاسخگو باشند. اما بيشترين جوابی که از سوی مسئولان شنیده شد، جنگلی نبودن درختان قطع‌شده و تعلق آنها به باغات شخصی بود. قلی الله‌قلی‌زاده، نماینده مردم کلیبر در مجلس گفته بود: احساس می‌کنم مردم و باغداران منطقه به خاطر مشکلات اقتصادی و رفع نیاز به وادی قطع درختان باغات‌شان ورود کرده‌اند.
هرچه بود روند قلع و قمع درختان حداقل در فضای مجازی متوقف شد؛ تصاویر معدودی از ماشین‌های حمل چوب در جاده‌ها دست به دست می‌شد و همین باعث شد موضوع تدریجاً فراموش شود.
حتی گفته شد که قطع و حمل درختان در ارسباران تا اطلاع ثانوی ممنوع شده است. اما نشد؛ از ابتدای امسال روزانه صدها پیام در شبکه‌های اجتماعی از حمل درختان قطع‌شده ارسباران در جاده‌های منطقه حکایت می‌کنند.
*مجوز قطع با مجوز حمل داده مي شد!
از زمانی که کارشناسان محیط‌زیست و منابع طبیعی از بین بردن درختان جنگل‌های شمال را یکی از اصلی‌ترین دلایل جاری شدن سیلاب در آق‌قلا و دیگر شهرها عنوان کردند؛ درخت مفهومی محکم‌تر و حیاتی‌تر برای مردم پیدا کرد.
جعفر آخوندی، کارشناس منابع طبیعی می‌گوید: زمانی می‌گفتیم که قطع انبوه درختان در شمال کشور، روزی به سیلاب منجر خواهد شد اما مردم و مسئولان می‌خندیدند اما حالا با اتفاقاتی که افتاد حقیقت این موضوع برای همه آشکار شد.
وي علت علمی مقابله درختان با بروز سیلاب را تشریح می‌کند: وقتی قطرات باران به‌صورت رگباری و مستقیم با خاک برخورد می‌کنند، خاک‌دانه‌ها را پراکنده کرده و سپس قطرات به هم متصل شده و آسان‌تر جریان پیدا می‌کنند.
به گفته آخوندی، زمانی که خاک‌دانه‌ها با آب ترکیب می‌شوند، به خاطر سنگینی وزن قدرت تخریب سیلاب افزایش پیدا می‌کند و فجایعی نظیر «آق‌قلا» به وجود می‌آید.
وي معتقد است که حتی بوته‌ها نیز می‌توانند به‌عنوان سدهای طبیعی در برابر سیلاب عمل کنند و به همین خاطر از بین بردن فضاهای سبز در منطقه ارسباران هیچ توجیهی ندارد.
این کارشناس منابع طبیعی بر این باور است که فروش یک‌جا درختان یک باغ شخصی هم علاوه بر عواقب ناخوشایند طبیعی، می‌تواند باعث متضرر شدن باغدار شود چراکه تمام سرمایه یک‌جا با قیمتی نازل به دلالان به فروش می‌رسد.
آخوندی می‌گوید: باید جهاد کشاورزی با ابزار قانونی قدرتمندی که دارد به موضوع قطع درختان باغات شخصی ورود پیدا کرده و مانع تداوم این روند شود. حتی اگر لازم باشد باید دولت از باغداران حمایت مالی کند تا آنها مجبور به فروش درختان جوان و ثمربخش خود نباشند.
سازمان جهاد کشاورزی یا منابع طبیعی، در پاسخ به هجوم انتقادات گسترده از سوی افکار عمومی، در تلاش هستند که بگویند "درختان قطع شده، متعلق به جنگل‌های ارسباران نبوده و از باغات شخصی هستند."
علی نجفی، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان کلیبر در جمع خبرنگاران گفته است: به درختانی که مجوز قطع داده می‌شود، اجازه حمل هم داده می‌شود و کسی نمی‌تواند جلوی آنها را بگیرد.
اين مسئول همچنین گفته که «اجازه نمی‌دهیم بهشت گمشده آذربایجان به تاراج برود. همه درختان قطع شده بیمار، خیلی بلند، اصلاح شده، هرس شده و بی ثمر هستند و شاخه‌ای از ارسباران به تاراج نرفته است.»
ارسباران هرروز صدها درختش را از دست می‌دهد، به هر علت یا توجیهی که می‌تواند موجه باشد یا نباشد. پس از گذشت ۱۰ یا ۲۰ سال، دانش‌آموزان، درختان و جنگل‌های ارسباران را به‌جای کتاب جغرافیا، در کتاب تاریخ مطالعه خواهند کرد؛ آن‌هم در فصل «جنگ بشریت با طبیعت»؛ آیا آن زمان بچه‌ها بازهم با مداد و کاغذ سروکار خواهند داشت؟
*ماده 48 روي زمين مانده
حالا خروج درختان از ارسباران در شرايطي ادامه دارد که سال گذشته سید رضا تاج‌الدینی، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان هوراند با اشاره به اینکه تاکنون اجازه نداده‌ایم حتی یک درخت از مناطق جنگلی هوراند قطع شود، گفته بود: متأسفانه در اغلب باغات شهرستان هوراند درختان جنگلی وجود دارد و اگر کسی قصد قطع درختان حتی در باغات شخصی را داشته باشد بایستی نسبت به اخذ مجوز اقدام کند اما کسی مجوز نمی‌گیرد مشکل آن فرد است.
وی در پاسخ به اين پرسش که شنیده‌شده در هوراند محموله‌ای درختان قطع‌شده کشف و ضبط شده است آیا این موضوع تا چه حدی واقعیت دارد؟ نيز تاکيد کرده بود: در طول یک ماه گذشته 4 دستگاه خودروی حامل درختان قطع‌شده را کشف کردیم و تمامی این درختان از باغات قطع‌شده و بدون مجوز انجام‌گرفته بود و ماده 48 قانون می‌گوید اگر کسی تصمیم قطع درختی حتی از ملک شخصی را داشته باشد بایستی مجوز اخذ کند اما این‌ها مجوز نداشتند.
