تحمل کم‌آبی و استفاده از آب‌های نسبتاً تلخ و شور ازجمله ویژگی‌هایی است که سبب شده تا استان خراسان جنوبی خصوصاً قائنات از مهم‌ترین مکان‌ها برای کشت زرشک به شمار رود و آن را به سایر استان‌ها و خارج از کشور صادر کند. با این حال وقوع خشکسالی در برخی استان‌های کشور موجب شده تا بعضی دلالان اقدام به خرید پاجوش زرشک و انتقال آن به دیگر نقاط کشور کنند؛ موضوعی که رئیس اتحادیه زرشک و زعفران قائن را برآن داشت تا ضمن هشدار در این زمینه اعلام کند: «درصورت ادامه این روند به طور حتم روستا‌های قائنات به عنوان یکی از قطب‌های تولید این محصول با خطر خالی شدن از سکنه مواجه خواهد شد.»
شرایط ویژه آب‌وهوایی در خراسان جنوبی ازجمله دلایلی است که سبب شده این استان در زمینه تولید زرشک از شهرت جهانی برخوردار باشد و بهره‌برداران سالانه ۱۹ هزار و ۱۰۰ تن زرشک از ۱۵ هزار هکتار اراضی این استان برداشت کنند. در حال حاضر ۲۵ هزار نفر در امر تولید، کاشت و برداشت زرشک فعالند و کسب درآمد می‌کنند. رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه این استان با تولید ۹۸ درصد زرشک کشور توانسته رتبه نخست تولید این محصول را در دنیا از آن خود کند، می‌گوید: «در حال حاضر محصول زرشک این استان به ۳۰ کشور جهان از جمله آلمان، استرالیا، اتریش، هلند، امارات متحده عربی و امریکا صادر می‌شود.»
هاشم ولی‌پورمطلق می‌افزاید: «اکنون ۲۲ واحد فرآوری دارای پروانه بهره‌برداری با ظرفیت کل اسمی ۷ هزار و ۵۱۸ تن در شهرستان‌های بیرجند، سربیشه، قائن و درمیان مشغول فعالیت‌هستند.»
پای دلالان همیشه در میان است
در کنار مشکلات ریزودرشتی که همواره کشاورزان کشور را تهدید می‌کند، همواره دلالان بالاترین نقش را در این میان دارند چراکه بدون کوچکترین زحمتی ثمره یک سال تلاش کشاورزان را با کمترین قیمت خریده و با بالاترین قیمت به فروش می‌رسانند. در این میان زرشک تولیدی در خراسان جنوبی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است چراکه از زمان کاشت تا زمان برداشت سایه خود را روی زحمات زرشک‌کاران برنمی‌دارند. با وقوع خشکسالی در بیشتر استان‌های کشور و تغییر الگوی کشت، واسطه‌ها و دلالان وارد عمل شده و بالاترین بهره را از این مهم ببرند. یکی از کارشناسان کشاورزی در این خصوص می‌گوید: «از آنجا که زعفران و زرشک تولیدی در استان خراسان جنوبی به کمترین میزان آب نیاز دارد و سازگار با مناطق کویری است لذا این مهم سبب شده تا کارشناسان کشاورزی پیشنهاد کشت آن‌ها را بدهند.» مهدی ابوالحسنی می‌افزاید: «در حال حاضر در بیشتر مناطق دچار خشکسالی کشور کشت زعفران آغاز شده است که عملاً بازار را از انحصار خراسان جنوبی درآورده است، هر چند از لحاظ کیفیت هرگز به پای زعفران این منطقه نمی‌رسند، اما نمی‌توان از تأثیر آن در بازار غافل شد.» درحالی که بهره‌برداران زعفران از تولید محصول خود در سایر استان‌ها دلخور هستند، حالا خبر‌های جدید حکایت از حضور دلالانی دارد که اقدام به خرید پاجوش زرشک و انتقال آن به دیگر نقاط کشور می‌کنند به طوری که برخی مسئولان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد به طور حتم روستا‌های قائنات به عنوان یکی از قطب‌های تولید این محصول با خطر خالی شدن از سکنه مواجه می‌شود چراکه دغدغه بهره‌برداران این است که زرشک به سرنوشت زعفران تبدیل نشود و بقیه نقاط جایگاه خراسان جنوبی و این شهرستان را قبضه نکنند، چون ۱۲ هزار و ۸۰۰ خانوار بهره‌بردار زرشک در قائنات منبع درآمدشان در این سال‌های خشکی از این راه است. نبود ایستگاه تحقیقاتی زرشک، کمبود صنایع تبدیلی، نبود آزمایشگاه تشخیصی، خشکسالی و کمبود آب و تسهیلات ارزان قیمت برای احداث بارگاه از مهم‌ترین مشکلات بهره‌برداران زرشک در قائنات است. رئیس اتحادیه زرشک و زعفران قائن با اشاره به انتقال نهال زرشک به دیگر استان‌ها می‌گوید: «اگر انتقال نهال زرشک به دیگر استان‌ها ادامه یابد، روستا‌های مرزی قائنات که مهم‌ترین تولیدکننده زرشک شهرستان هستند خالی از سکنه می‌شود.» رضا جوهری می‌افزاید: «باید شورای تأمین و مسئولان مربوطه جلوی انتقال نهال زرشک به دیگر مناطق و استان‌های پر آب که امکان تولید دیگر محصولات کشاورزی وجود دارد، بگیرند.» این اظهارات در حالی است که به گفته برخی کارشناسان، با وجود اینکه هرچند انتقال پاجوش زرشک قاچاق نیست، اما برای حمل و انتقال آن به دیگر استان‌ها باید گواهی بهداشت قرنطینه‌ای یا مدیریت حفظ نباتات گرفته شود یا کارشناس حفظ نباتات از محموله بازدید کند.
