گفت‌و‌گوي «جوان» با نويسنده «سه راه سرگردون» درباره مفهوم عدالت در ادبيات

عدالت، جانمايه انقلاب اسلامي است

ايزد مهرآفرين

رمان سه راه سرگردون(۱۳۹۵) جلد اول از سه گانه‌ای است به نام «كيان». اين رمان يكي از معدود آثار داستاني دو دهه اخير است كه با موضوع عدالت اجتماعي و زيرشاخه‌هاي مربوط به آن مانند فساد اداري و ارتباط آن با ناهنجاري‌هاي اجتماعي نوشته شده است. در اين رمان موضوعاتي چون تحريم، آقازاده ها، اختلاس، فساد نظام اداري و سوءاستفاده‌هاي مالي در بستري از فراز و فرود‌هاي داستاني به خواننده معرفي شده است. كيان، شخصيت اصلي اين داستان يك مدير رسانه‌اي با همه نقاط قوت و ضعف انساني است كه درگير يك پرونده بزرگ مفاسد اقتصادي مي‌شود و در اين راه جانانه مبارزه مي‌كند. رضا رسولي هم اكنون نگارش جلد دوم اين سه گانه با عنوان «خروج» را به نيمه راه رسانده است. رسولي مدرس دانشگاه و عضو هيئت مديره انجمن قلم ايران است. تاكنون 12 عنوان كتاب در عرصه هنر و ادبيات از اين نويسنده منتشر شده است و بارها دبير جشنواره‌هاي ادبي- هنري مانند جشنواره قلم زرين وجشنواره بين‌المللي فروغ ابديت بوده است. با توجه به صحبت‌هاي رهبر معظم انقلاب درباره عدالت سراغ رسولي رفتيم تا با ايشان گپي درباره مفهوم عدالت در فرهنگ، هنر و ادبيات داشته باشيم.

آقاي رسولي رهبر انقلاب به تازگي درباره كم كاري و عدالت، مباحثي را مطرح كردند. به نظر شما مصاديق اين كم كاري در حوزه فرهنگ و بالاخص ادبيات چيست؟

مهم‌ترين كم كاري‌هايي كه در عرصه فرهنگي به معناي عام و ادبيات به معناي خاص با موضوع عدالت مي‌توان به آن اشاره كرد، توليد محتوا بوده است. بايد بگويم عملاً ما با فقر باور نكردني در باب خلق و توليد آثاري مواجه هستيم كه مضمون آنها عدالت باشد و اين در حالي است كه عدالت، جانمايه انقلاب اسلامي است. متأسفانه نويسندگان ما هم در اين زمينه كم كاري كرده‌اند و كمتر سراغ چنين مفهوم يا موضوعي رفته‌اند.

چرا نويسندگان انقلابي نمي‌توانند درباره فساد بنويسند و در تاريخ‌نگاري متوقف شده‌اند؟

گذشته از اينكه براي توجه به اين موضوع بايد انگيزه لازم را داشته باشند، به نظرم نداشتن تجربه زيستي مناسب و آشنايي با منافذ فساد و عناصر تشكيل دهنده اتفاق‌ها مفسده‌انگيز است. نويسندگان ما عموماً يا سابقه مسئوليت اداري و سازماني ندارند يا صرفاً تجربيات كاملاً محدودي در دستگاه‌هاي فرهنگي داشته‌اند، از اين رو اساساً نمي‌دانند ماجراي فساد و تحليل زمينه‌ها و ظرفيت‌هاي آن چيست.

شنيده مي‌شود نشرهاي وابسته به دولت يا نهادهاي انقلابي به دليل رويكرد عدالتخواهانه و فراجناحي سه راه سرگردون از انتشار و حمايت آن استنكاف كرده‌اند. لطفاً با ارائه توضيح بفرمایید مشكل نهادهاي ظاهراً انقلابي براي كارهاي اينچنيني چيست؟

متأسفانه دستگاه‌هاي ديوان‌سالار ما، انقلابي باقي نمانده‌اند. با همين نگاه، معلوم بود كه از اين رمان در انتشاراتي‌هاي دولتي استقبال نمي‌شود، به همين سبب هم قبل از آنكه ناشر فعلي آن كه يك نشر انقلابي بخش خصوصي است، بار انتشارش را به دوش بكشد، اين رمان را به يك ناشر بخش عمومي غيردولتي دادم كه متأسفانه از نشر آن استقبال نكرد و بعد از آن اين رمان را به يك ناشر بخش خصوصي بسيار شاخص و مطرح جبهه فرهنگي انقلاب دادم كه او هم، البته با دلايل مضحكي از انتشار آن سر باز زد. به نظرم دليل عدم استقبال ناشران و نهادهاي انقلابي از توليد و انتشار آثاري با معنا و مفهوم عدالت و عدالتخواهي، دو چيز است: نخست اينكه دوستان ما كل مقوله معنوي و بضاعت محتوايي انقلاب اسلامي را در تاريخ نويسي و مناسك ديني مانند نماز و روزه خلاصه مي‌بينند، در حالي كه عدالت يكي از فضليت‌هاي اعتقادي نيست بلكه جميع تمام فضيلت‌هاست. دوم اينكه اين دوستان نيز متأسفانه باوجود اينكه همچنان شعارهاي انقلابي را با صداي رسا به زبان مي‌آوردند، اما در عمل به ديپلمات‌هاي محافظه‌كاري تبديل شده‌اند كه ترجيح مي‌دهند خلوت آرامشان را چيزي بر نياشوبد.

سه راه سرگردون در خود از مطالبي چون فساد اقتصادي، مسائل عاطفي و آقازاده‌ها و تحريم حرف زده است، به نظر شما ارتباط اين دومينوي وحشتناك باهم چيست؟

به نظرم ريشه انواع مشكلات اجتماعي و سياسي در محيط خانه و خانواده است. اصلاً شما به همين آفت آقازادگي در كشور ما نگاه كنيد. ريشه‌اش كجاست. معلوم است در مهر پدر وفرزندي؛ مهري كه حمايت و تشويق و ترغيب مادرانه نيز به آن افزوده مي‌شود و چه بسا منافع مادي و شراكت اقتصادي يك بنگاه خانوادگي به آن دامن بزند. يك دفعه شما چشم باز مي‌كنيد مي‌بينيد در جای جاي كشور كلوني‌هاي خانوادگي شكل گرفته است و ديگر اگر كسي پسر، دختر يا داماد آقايي نباشد، نمي‌تواند جاگير شود و به اعتبار توانمندي‌هاي خودش عرصه و اعياني پيدا كند. نتيجه اينكه ژن خوب جاي فكر خوب را مي‌گيرد.

تجربه تاريخي نشان مي‌دهد برخي عدالتخواهي‌ها در نقد زمين و زمان متوقف شده و پس از قدرتمند شدن همان عدالتخواه‌ها تبديل به نيروهاي ستمگر شدند، چه كار كنيم عدالت‌طلبي واقعي و تقلبي را از هم تشخيص دهيم؟

عدالت يك مفهوم انتزاعي و ذهني نيست. همان معناي اصيل آن كه يعني قرار دادن هرچيزي سر جاي خود اگر محقق شود، اصل ماجرا اتفاق افتاده است. از قديم گفته‌اند رنگ رخساره خبر مي‌دهد از سر درون. وقتي عدالت با ادا همراه شد يعني ريا كاري، حقه بازي. عدالت حقه‌بردار نيست. شما با هيچ منطقي نمي‌تواني به نام عدالت ظلم كني و در مسير ظلمت به جاي آن كه بروي سراغ يك جامعه شايسته‌سالار اسلامي كه افراد براساس توانايي و شايستگي و تخصص از مواهب بهره‌مند باشند، مثل كمونيست‌ها رفتار كني و بگويي همه بايد يك رنگ و يك شكل باشند. به نظرم اگر جامعه در مسير عدالت قانوني حركت كند، يعني اقدامات عدالت طلبانه بر اساس قانون شكل بگيرد نه سليقه‌هاي شخصي فلان مسئول مدعي، هيچ وقت شاهد ماجراي عدالت عليه عدالت نخواهيم بود.

در جلد دوم و سوم سه‌گانه شما بالاخره به مدلي درباره عدالت مي‌رسيم و اساساً تفاوت عدالتي كه شما حرف مي‌زنيد و رويكرد چپ‌گرايانه درباره عدالت چيست؟

من سه‌گانه كيان را بدون تأمل و توجه به مباني تئوريك و اعتقادي ننوشته‌ام. در واقع اين رمان سه‌گانه شخصي‌نويسي رسولي نيست. تلاشم اين بوده كه معناي مناسبي از عدالت اسلامي و عوامل ضد عدالت مانند فساد را در قالب يك اثر داستاني به مخاطب عرضه كنم. عدالتي كه من در اين سه‌گانه ان‌شاءالله رقم خواهم زد تصوير شفافي از جامعه‌اي است كه افراد براي رسيدن به حق خود تلاش مي‌كنند. افراد پس از رسيدن به حق خود از آن راضي هستند. دولت و حكومت براي رفاه و آرامش و تأمين نيازهاي معنوي و مادي مردم تلاش مي‌كند و مردم نيز بدون تعارف و رودربايستي از حاكمان و مسئولان خود، مطالبه‌گرند. عدالت سه‌گانه كيان ترسيم نه به ساختار غلط مالي و بانكي و اداري است كه نمي‌تواند وظيفه خود را در برابر ولي‌نعمتانش به انجام رساند.