شعله‌ور شدن جنگ شهرها در روزهاي سرد زمستان

بهمني از بمب‌هاي دشمن در بهمن‌ماه پر حادثه

  عليرضا محمدي
در تاريخ دفاع مقدس «بهمن» ماه عمليات جنگي و همينطور بمباران شهرها و مناطق غير نظامي كشورمان است. در واقع رابطه مستقيمي بين عمليات بزرگ رزمندگان در جبهه‌ها و بمباران مناطق غيرنظامي توسط جنگنده‌هاي بعثي وجود داشت. هرچند بمباران شهرها و كشتار مردم عادي، حربه‌اي بود كه متجاوزان از ابتداي شروع جنگ تحميلي از آن بهره مي‌بردند.  به گزارش «جوان» عمليات بزرگي چون والفجرمقدماتي، والفجر8 و تداوم كربلاي5 در بهمن‌ماه به ثبت رسيده‌اند. سه عملياتي كه سخت‌ترين درگيري‌ها را در جبهه‌ها رقم زدند، اما هنگامي كه رزمندگان در خطوط مقدم با دشمن درگير مي‌شدند، اين فقط جبهه‌هاي جنگ نبود كه از اثرات بمباران وحشيانه بعثي‌ها نصيب مي‌برد، شهرها نيز طعم تلخ بمباران كور دشمن را احساس مي‌كردند.

 جنگ شهرها
در ديباچه دفاع مقدس براي جنگ شهرها مراحلي قائل شده‌اند. گفته مي‌شود از اسفند ماه 1363 اولين مرحله اين جنگ ناجوانمردانه آغاز شده است. هرچند عراق از اواسط خردادماه همين سال (1363) اعلاميه اخطار براي بمباران برخي از مناطق غيرمسكوني كشورمان را صادر كرده بود، اما در اسفندماه كه عمليات بزرگ بدر آغاز شد، جنگ شهرها نيز علناً و در ميدان عمل شدت گرفت. عمليات بدر تنها هفت روز به طول انجاميد، اما بمباران شهرها تقريباً يك ماه و 18 روز طول كشيد و طي آن 29 شهر و چند روستاي كشورمان ده‌ها بار بمباران شدند.
بعد از اولين مرحله، به ترتيب مراحل بعدي جنگ شهرها اينگونه صورت پذيرفت: از 4 تا 25 خرداد 1364 به عنوان مرحله دوم با 570 شهيد، 20 مرداد 1365 تا 10 دي 1365 مرحله سوم، 19 دي 1365 تا 10 اسفند 1365 مرحله چهارم كه درست از روز آغاز عمليات كربلاي5 بود، از 19 مرداد 1366 تا 29 آبان 1366 مرحله پنجم و نهايتاً از 8 اسفند 1366 تا 31 فروردين 1367 مرحله ششم. مراحل شش‌گانه‌اي كه در هر كدام از آنها صد‌ها نفر از هموطنان غيرنظامي به شهادت رسيدند. چنانچه تنها در مرحله چهارم جنگ شهرها، 66 شهر و بخش كشور هدف بمباران و حملات موشكي عراق قرار گرفتند و در مجموع 3 هزار و50 نفر شهيد و 11 هزار و 163 تن زخمي شدند.
 بمباران شهرها قبل از جنگ
صرفنظر از مراحل شش‌گانه‌اي كه براي جنگ شهرها قائل مي‌شوند، حربه كوبيدن مناطق غيرنظامي حتي قبل از شروع رسمي جنگ تحميلي نيز به دست دشمن انجام مي‌گرفت. حملات هوايي عراق به ايران براي اولين بار در تاريخ 13 فروردين 1358 يعني حدود 50 روز بعد از پيروزي انقلاب در منطقه مهران آغاز شد. يك سال بعد بعثي‌ها در تاريخ 20 فروردين 1359 حملات جدي‌تري را انجام دادند و در تاريخ 8 خرداد 1359 حملات هوايي عراقي‌ها آنقدر جسورانه بود كه باعث ايجاد تنشي جدي بين دو كشور ايران و عراق شد. بر اساس گزارش روزنامه لوموند: «در هشتم خردادماه حمله هواپيماها و توپخانه‌ عراق عليه شهر مهران، دست كم دو كشته و 30 تا 40 مجروح به جاي گذاشت.»
از بدو شروع رسمي جنگ در 31 شهريورماه 1359 نيز عراق به هر جايي كه قصد حمله زميني داشت، يا آنجا را مانعي بر سر توسعه‌طلبي‌اش مي‌ديد، ابتدا حملات خمپاره‌اي، توپخانه‌اي و هوايي انجام مي‌داد و بعد نيروهاي زميني و واحدهاي زرهي‌اش را وارد عمل مي‌كرد. شهرهايي مثل خرمشهر، آبادان، گيلانغرب، دزفول، اهواز و... در كل همه شهرها و مناطق مسكوني نزديك به مرز، در بدو شروع جنگ مورد هجوم هوايي دشمن قرار گرفتند. ماحصل اين بمباران‌ها، برجاي ماندن هزاران كشته و مجروح و آواره بود كه در همان اولين روزهاي جنگ سعي مي‌كردند خود را به مناطق امن‌تر داخلي برسانند.
 بهمن پرحادثه
تقريباً از سال 1361 كه عراق به لاك دفاعي فرو رفت و سعي كرد با ايجاد موانع گسترده مقابل حملات رزمندگان بايستد، استفاده از تاريكي شب براي زدن به خطوط دشمن در عمليات هجومي ايران كاربرد بيشتري پيدا كرد. به همين خاطر ايراني‌ها سعي مي‌كردند زمستان‌ها را كه شب‌هاي طولاني‌تري داشت براي انجام عمليات برگزينند.
سه ماه دي، بهمن و اسفند ايده‌آل‌ترين زمان براي انجام عمليات بزرگ و سرنوشت‌ساز بودند. فقط در اين سه ماه عملياتي چون والفجر مقدماتي، خيبر، بدر، والفجر8، كربلاي4 و 5 و والفجر10 به ثبت رسيده‌اند كه همگي از بزرگ‌ترين عمليات كل دفاع مقدس به شمار مي‌روند. سهم بهمن‌ماه سه عمليات بزرگ و سرنوشت‌ساز بود، اما چون هر بار كه رزمندگان عمليات بزرگي انجام مي‌دادند، دامنه جنگ شهرها توسط بعثي‌ها تا مدت‌ها ادامه مي‌يافت، بهمن كه ماه ميانه زمستان بود، از اثرات بمباران‌هاي دشمن در امان نمي‌ماند. در اين ماه حوادث مختلفي به ثبت رسيده‌اند كه به چند نمونه از آنها اشاره مي‌كنيم.
 بمباران مدرسه زينبيه ميانه
يكي از فجيع‌ترين جناياتي كه در دفاع مقدس و در بهمن‌ماه رخ داد، بمباران دبيرستان دخترانه زينبيه در ميانه بود. ساعت 10 و 30 دقيقه ۱۲ بهمن ۱۳۶۵، دو مدرسه مجاور در ميانه به نام‌هاي دبيرستان دخترانه زينبيه و دبستان پسرانه ثارالله، مورد بمباران هواپيماهاي بعثي قرار گرفتند.
همزمان با بمباران دبيرستان زينبيه، دبستان ثارالله (فاطمه الزهرا) كه هم مدرسه دخترانه و پسرانه بود مورد اصابت بمب‌هاي عراقي قرار گرفت. در نتيجه اين بمباران‌ها 38 دانش‌آموز دختر به شهادت رسيدند. همچنين ساختمان سپاه پاسداران كه در نزديكي دبيرستان زينبيه واقع بود به وسيله راكت تخريب شد و شش نفر سپاهي به شهادت رسيدند.
روز قبل از اين فاجعه در بعد‌از‌ظهر شنبه يازدهم بهمن ماه هواپيماهاي دشمن دو نقطه از شهر ميانه را بمباران كردند كه محله‌هاي بمباران شده عبارت بودند: اطراف حمام بلور و روبه‌روي ترمينال كه همگي مناطق مسكوني بودند. اين بمباران به شهادت و مجروح شدن چندين بي‌گناه انجاميد. ۳۱ نفر از مردم عادي شهر كه در ميانشان مادر و كودكي دو ساله هم بودند در آغوش هم جان دادند. چند ساعت بعد شايعه حمله مجدد هواپيماهاي جنگنده بعثي عراقي طوفاني از وحشت را دامن زد. يكي از همين شايعه‌ها حاكي از بمباران مدرسه زينبيه بود كه روز بعد به حقيقت پيوست.
 بمباران دوم بهمن‌ماه زنجان
دوم بهمن‌ماه 1365 دو مدرسه در شهر زنجان مورد بمباران هوايي دشمن قرار گرفتند. در جريان بمباران موشك‌هاي عراقي در تاريخ 2 بهمن سال1365 در كوچه‌ بينش و محله‌ زينبيه و سرچشمه‌ زنجان، هشت نفر از دانش‌آموزان پسر مدرسه‌ 22بهمن و هشت نفر از دانش‌آموزان دختر مدرسه‌ نواب صفوي سابق به شهادت رسيدند. يكي از شاهدان مي‌گويد: از آن روز به بعد، شهر وضعيت جنگي به خود گرفته بود. مردم به احداث پناهگاه و جان‌پناه پرداختند. با اعلام وضعيت قرمز، بيشتر مردم به پناهگاه مي‌رفتند. عده زيادي هم به روستاهاي اطراف پناه بردند. شهر نسبتاً خلوت شده بود. روي شيشه‌ها چسب‌هايي را به صورت ضربدري چسبانده بودند تا يك موقع، به سر و صورتشان نپاشد. بيشتر راننده‌ها چراغ خودروهايشان را به رنگ آبي درآورده بودند تا هنگام شب‌ رؤيت آنها براي هواپيماها ممكن نباشد. مردم شب‌ها لامپ روشن نمي‌كردند، يا با كارتن دور لامپ‌ها را مي‌گرفتند تا نور به بيرون نتابد.
 سه روز بمباران قروه
در شهر قروه نيز بهمن‌ماه، ماه خون و خاك و آتش بود. بهمن براي مردم اين شهر يادآور روزهاي سختي است كه جنگنده‌هاي عراقي در سه روز جداگانه بر آسمان شهرشان ظاهر شدند و مردم را به خاك و خون كشيدند. جنگنده‌هاي عراقي در روزهاي يازدهم، بيست و دوم و بيست و پنجم بهمن ماه سال 1365 شهرستان قروه را مورد وحشيانه‌ترين حملات هوايي قرار دادند. در اين حملات 35 نفر از مردان، زنان و كودكان بي‌گناه قروه به شهادت رسيدند و نزديك به 40 نفر نيز به درجه جانبازي نائل آمدند. مردم شهرستان قروه در حالي كه خود را براي برپايي ايام‌الله دهه فجر و روز 22 بهمن آماده مي‌كردند، هدف بمباران هوايي رژيم بعث عراق قرار گرفتند.
 بمباران يازدهم بهمن اروميه
يازدهم بهمن 1365 براي مردم اروميه روز خونيني بود. قبل از ظهر اين روز، جنگنده‌هاي دشمن نقاط مختلفي از شهر را بمباران كردند كه در نتيجه آن، تعداد زيادي از مردم به شهادت رسيدند. تعداد كشته‌ها به حدي زياد بود كه در باغ رضوان (گورستان عمومي شهر) قبرها را با بيل مكانيكي كندند و با سنگ‌هاي سيماني از هم جدا كردند.
دو روز بعد ساعت 11 صبح 13 بهمن ماه دوباره سر و كله هواپيماهاي عراقي پيدا شد و باز هم به بمباران وحشيانه شهر پرداختند. اكثر مردم اروميه، يا خود در باغ‌هاي اطراف كلبه و مسكن داشتند يا بستگان و نزديكانشان در روستاهاي اطراف صاحب خانه و زمين بودند. اين امكان خوبي براي آنها بود كه شهر جنگزده را به قصد باغ‌ها و روستاها ترك كنند. به فاصله چند روز، اين شهر چند صد هزار نفري به منطقه‌اي متروكه تبديل شد. اكثر مردم شهر را ترك كرده بودند. هر خانه روستايي، گاه پذيراي پنج خانواده شهري بود كه از بمباران كور و وحشيانه دشمن به آنجا پناه برده بودند.
 شهادت ارامنه تبريز
در تاريخ جنگ گاه به موارد خاص و نادري برمي‌خوريم كه جالب توجه است. در اول بهمن ماه 1365 شهر تبريز مورد بمباران هواپيماهاي دشمن قرار گرفت كه طي آن چند نفر از هموطنان ارمني به شهادت رسيدند. تنها سه روز قبل يعني در 27 دي ماه ساعت حدود 10 و 30 دقيقه شب، دانشگاه تبريز مورد هجوم جنگنده‌هاي دشمن قرار گرفت. در اين حمله هوايي كه با گراي منافقين صورت پذيرفته بود، 22 نفر از دانشجويان مشغول در كارگاه به شهادت رسيدند و هفت نفر هم مجروح شدند.
 سه روز بعد در جريان بمباران مناطق مسكوني تبريز، كودكي ارمني به نام آني پانوسيان كه فقط 9 سال داشت به شهادت رسيد. اين كودك در كلاس چهارم ابتدايي در مدرسه ارامنه مشغول به تحصيل بود كه بر اثر بمباران هوايي تبريز در اول بهمن ماه 65 به همراه پدرش «ماطوس پانوسيان»، مادرش «زويا هاروطونيان» و خواهرش «آدرينه» به شهادت رسيدند. پيكر شهداي ارمني بعد از انجام تشريفات مذهبي، در قطعه مخصوص شهدا در گورستان ارامنه تبريز به خاك سپرده شد.
 فاجعه 23 بهمن مهاباد
23 بهمن 1365 رژيم بعثي با اعزام دو فروند ميگ چند منطقه از شهر مهاباد را بمباران كرد كه‌ به شهادت 50 نفر از مردم بي‌گناه اين شهر انجاميد. از ميان شهدا حدود 30 نفر كودك و خردسال بودند و 16 شهروند مهابادي هم جانباز شدند. حمله وحشيانه جنگنده‌هاي عراقي در ساعت 12 ظهر 23 بهمن انجام گرفته بود. شهر مهاباد طي دفاع مقدس بارها مورد حمله دشمن قرار گرفت. چنانچه اين شهر در سال 1362 هم شاهد بمباران وحشيانه ديگري بود.