زهرا چيذري
هرچند فرمان ضدمهاجرتي ترامپ منع صدور ويزا براي شهروندان هفت کشور مسلمان دنيا يعني ايران، سوريه، عراق، يمن، سودان، ليبي و سومالي به مدت 90 روز در ابتداي امر با حکم قاضي فدرال سياتل تعليق شد، اما فرمان مهاجرتي دوم رئيسجمهور امريکا براي شش کشور و با حذف عراق از اين فهرست، با رأي ديوان عالي براي چهار ماه اجرايي خواهد شد تا پس از آن درباره سرنوشت و تعيين تکليف اين فرمان در سيستم اجرايي و قضايي امريکا تصميمي نهايي اتخاذ شود. بدين ترتيب براي مدت چهار ماه آراي دادگاههاي ايالتي براي تعليق فرمان مهاجرتي ترامپ بياثر ميشود.
حکم رئيسجمهور جديد امريکا براي منع ورود شهروندان مسلمان ايراني به اين کشور، اما نخستين ضربه به اعتبار پاسپورت ايراني پس از برجام نبود بلکه دنبالهاي از ماجرايي است که با روي کار آمدن دولت يازدهم آغاز شد و همچنان ادامه دارد و ماحصل آن چيزي نبود جز از دست رفتن اعتبار پاسپورت ايراني در دنيا.
ماجرا از وعدههاي انتخاباتي دکتر حسن روحاني در سال 92 آغاز شد؛ ترجيعبند وعدههاي رنگارنگ رئيسجمهور مباحث درباره برنامههاي دولت يازدهم براي بهبود روابط خارجي و بازگرداندن اعتبار به پاسپورت ايراني بود. سرانجام دولت تدبير و اميد سرکار آمد، اما تمام تدابير دولت در حوزه سياست خارجه در برجام متبلور شد. فارغ از اينکه ميوه برجام در حوزههايي همچون رفع تحريمها و پس رفت در حوزه علوم هستهاي چه بود در حوزه بازگشت اعتبار به پاسپورت ايراني دولت يازدهم در مسير معکوس حرکت کرد و ماحصل تمام تدابير دولت در حوزه سياست خارجي شد سقوط 12 پلهاي اعتبار پاسپورت ايراني در جهان.
بر اساس آمار منتشر شده از سوي مؤسسه هنلي و همکاران (Henley and Partners) مؤسسهاي بينالمللي که هر ساله با انتشار جدولي با همکاري اتحاديه حملونقل هوايي (IATA)، اعتبار گذرنامههاي هر کشور را رتبهبندي ميکند، در تيرماه 92 و درست در انتهاي دولت دهم، ايران در رتبه هشتاد و ششم جدول ارزشگذاري پاسپورت کشورهاي دنيا قرار داشت. پس از روي کار آمدن دولت يازدهم و وعدههاي روحاني مبني بر آشتي با دنيا و بازگشت عزت به پاسپورتها، ايران با يک پله سقوط در رده هشتاد و هفتم جدول سال 2014 قرار گرفت!
در اين جدول افراد با در دست داشتن پاسپورت ايراني ميتوانستند بدون ويزا به 40 کشور دنيا سفر کنند. در جديدترين گزارش منتشر شده درباره اعتبار پاسپورت کشورهاي مختلف جهان توسط اين مؤسسه، اما ايران در کنار اتيوپي، اريتره و سودان در مکان 98 قرار گرفته است. در اين جدول که در دوران پسابرجام يعني ماههاي آغازين سال 2016 منتشر شده است، براساس دادههاي آماري سال 2015 اوضاع تغييري پيدا نکرده و ايران کماکان در رده نود و هشتم قرار دارد. در گزارش مؤسسه «هنلي و شرکا» درباره اعتبار پاسپورت کشورهاي مختلف جهان، ايران در حالي به صورت مشترک با کشورهاي اريتره، اتيوپي، نپال، فلسطين و سودان با 37 امتياز در رتبه 98 قرار دارد که تنها کشورهاي ليبي، سوريه، سومالي، عراق، پاکستان و افغانستان داراي اعتبار ويزايي پايينتر از ايران هستند.
اما ظاهراً فرمان تازه ترامپ ارزش پاسپورت کشورمان را بازهم تنزل داده است. اين تنزل اعتبار را ميتوان در گزارش اخير مؤسسه نوماد کاپيتاليست مشاهده کرد. اين مؤسسه اخيراً ميزان ارزش و اعتبار پاسپورت 199 کشور جهان را رتبهبندي کرده است. در اين رتبهبندي، علاوه بر امکان سفر بدون نياز به ويزا به کشورهاي ديگر، مقدار مالياتي که دولت از شهروندان مقيم خارجش دريافت ميکند، شهرت و اعتبار جهاني يک کشور، آزاديهاي مدني و شخصي و توانايي داشتن همزمان چند پاسپورت ملاک قرار گرفتهاند.
مؤسسه نوماد در اين ردهبندي در ميان 10 کشوري که پاسپورتشان کمترين اعتبار را دارد ايران را در رده نهم (در رتبه 191 ردهبندي جهاني) قرار داده است. پس از ايران کشورهاي سودان، يمن، سوريه، ليبي، پاکستان، اريتره، عراق و افغانستان قرار دارند. اين ردهبندي نيز مربوط به اواخر سال گذشته است. به اين ترتيب اگر ردهبندي اين مؤسسه را معيار قضاوت قرار دهيم، اعتبار گذرنامه ايراني از رتبه 86 در سال 92 به رتبه 191 در سال 95 رسيده و اين به معناي سقوط آزاد 105 پلهاي پاسپورت ايراني طي دولت يازدهم است. بديهي است با اجراي فرمان ترامپ طي يکي دو روز آينده اعتبار پاسپورت ايراني ميتواند از اين هم بيشتر تنزل يابد؛ اعتباري که رئيسجمهور وعده داده بود، بازگردد، اما حالا حتي با سال 92 يعني آغاز دولت دهم هم فاصلهاي چشمگير دارد و حتي بازگشت به رتبه قبلي ايران در سال 92 يعني رتبه هشتاد و ششم هم با رتبه کنوني 191 از 199 کشور دستنيافتني مينمايد. اين تنها بخشي از واقعيت عملکرد دولت يازدهم در حوزه سياسي خارجي و بازگشت اعتبار به پاسپورت ايراني است؛ البته اگر به توهين و جهتگيري عليه دولت متهم نشويم!