غلامحسين بهبودي
قرار بود رمضان سرنوشت جنگ را تعيين كند. قرار بود تيرماه داغ سال 61 خاتمه‌اي باشد بر جنگي كه از دو سال قبل با رؤياپردازي‌هاي سردار قادسيه آغاز شده بود. قرار بود نيروهاي ايراني در شمال بصره مستقر شوند و جنوب نفتخيز عراق از مركز اصلي‌اش بغداد جدا شود و صدام تن به خواسته‌هاي مشروع ما بدهد. اما رمضان آن طور كه بايد پيش نرفت و جنگ طولاني‌تر شد. امروز كه اين يادكرد را مي‌نويسيم، يك ماهي به سالروز آغاز شمسي عمليات رمضان مانده است. اما قرار داشتن در ماه مهماني خدا «رمضان» را فرصتي دانستيم تا مروري كوتاه بر روند و حواشي عمليات «رمضان» داشته باشيم.
«منطقه عملياتي شرق بصره (شلمچه)، 23 تيرماه 1361» اين مكان در چنين زماني شاهد تكاپوي رزمندگان ايراني بود كه بعد از فتح عظيم خرمشهر، خود را به مرزهاي مشترك دو كشور رسانده بودند. پيش از اين تا بود و عملياتي انجام مي‌شد، همگي به جهت راندن دشمن از خاك خودي صورت مي‌گرفت. اما رمضان از حيث ورود به خاك دشمن، با تمامي تك‌هاي قبلي رزمندگان تفاوت داشت. اين‌بار بايد لشكرهاي ايراني به سمت شهري مي‌رفتند كه رقابتي تاريخي با خرمشهر داشت. بندر بصره به عنوان دومين شهر بزرگ عراق از جهات مختلفي براي اين كشور حائز اهميت بود. تا به آنجا كه سقوطش مي‌توانست پاياني شيرين براي جنگي تحميلي باشد.
رمضان در شرايطي آغاز شد كه اتفاق نظري در فضاي بين‌المللي روي آن وجود نداشت. تقريباً هيچ كشوري (جز ليبي و سوريه) از ورود ايران به عراق حمايت نمي‌كرد. ابرقدرت‌ها بر اين باور بودند كه ايران شيعي كه هنوز انگيزه‌هاي انقلابي‌اش را حفظ كرده، با پيروزي بر عراق مي‌تواند اسلام انقلابي را در سراسر خاورميانه گسترش بدهد. لذا درست دو روز قبل از آغاز عمليات رمضان به تاريخ 21 تيرماه 61 قطعنامه 514 توسط شوراي امنيت به تصويب رسيد. قطعنامه‌اي كه براي اولين بار پس از شروع جنگ تحميلي از دو طرف مي‌خواست به مرزهاي بين‌المللي بازگردند. اين امر در حالي بود كه با وجود اشغال حدوداً دو ساله بخش اعظمي از خاك خوزستان، ايلام و كرمانشاه توسط بعثي‌ها، هيچگاه قدرت‌هاي بزرگ از اين كشور نخواسته بودند تا خاك كشورمان را ترك كند.
ايران به خواسته ناحق شوراي امنيت تمكين نكرد و تنها دو روز پس از تصويب قطعنامه 514، رزمندگان خط مرزي را پشت سرگذاشتند و وارد خاك عراق شدند. اما اين خاك در فاصله يك ماه و 20 روزه پس از فتح خرمشهر كاملاً مسلح شده بود! ارتش بعث كه دريافته بود با اتخاذ شيوه تهاجمي كاري از پيش نخواهد برد، پس از شكست در الي بيت المقدس تصميم گرفت شيوه رزم خود را دگرگون كند و به لاك دفاعي فرو برود. بنابراين خطوط دفاعي‌اش را با ميادين مين عميق، سنگرهاي مثلثي، سيم خاردارهاي طويل و. . . مسلح كرد.
يكي از رزمندگان ارتشي در اين خصوص مي‌گويد: پيش از آغاز «رمضان» مي‌شنيديم و مي‌ديديم كه شب و روز مشغول كار هستند. عراق يك عمليات مهندسي عظيم را آغاز كرده بود. هر روز زمين منطقه شاهد تغييرات بسياري بود. شرق بصره و خصوصاً محور تنومه و شلمچه به يك دژ عظيم تبديل شده بودند. بعدها از اسراي عراقي شنيديم كه شركت‌هاي ايتاليايي و فرانسوي بر سر ايجاد ميادين مين با هم رقابت داشتند. در قرارداد اين شركت‌ها آمده بود كه علاوه بر تأمين مين‌ها بايد آنها را روي زمين كاربگذارند.»
عمليات رمضان 23 تيرماه مصادف با 22 ماه مبارك رمضان در چهار محور و در پنج مرحله به اجرا درآمد. در همان روز اول يورش رزمندگان چنان برق‌آسا بود كه يگان‌هاي قرارگاه فتح توانستند از محور زيد، 15 كيلومتر به عمق پيشروي كنند. خط اول قواي دشمن را بشكافند و به كانال ماهي برسند. اين محور طولاني‌ترين مسير پيشروي رزمندگان در عمليات‌هاي داخل خاك دشمن بود.
در سمت ديگر نيروهاي تيپ 8 نجف و تيپ 14 امام حسين(ع) و تيپ يك زرهي از لشكر 92 خود را به نهر كتيبان رساندند. اما نيروهاي قرارگاه نصر به موانع سخت شلمچه برخورد كردند و ضمن دادن تلفات سنگين نتوانستند پيشروي كنند. قرار شد نيروهاي اين قرارگاه از محور منطقه زيد عبور و جناح راست قرارگاه فتح را تأمين كنند. اما تا نيروهاي قرارگاه نصر خواستند خود را به منطقه مورد نظر برسانند، يگان‌هاي احتياط ارتش عراق هجوم خود را به مواضع رزمندگان ايران آغاز كردند و نيروهاي تيپ 8 نجف و تيپ زرهي لشكر 92 خوزستان متحمل صدمات زيادي شدند. از اين رو روند كلي عمليات با مشكل جدي رو به رو شد و همه يگان‌ها به مواضع قبلي عقب‌نشيني كردند. به اين ترتيب عمليات رمضان بدون نتيجه خاصي به اتمام رسيد. عملياتي كه اگر موفق مي‌شد، تاريخ جنگ تغيير مي‌كرد.
