صغري خيل فرهنگ
موزه دفاع مقدس خرمشهر در سمت چپ رودخانه كارون و در بلوار امام خميني (ره) اين شهر واقع شده است. قديمي‌ترين موزه جنگ كشور كه يادآور تاريخ چندين ساله جهاد و مبارزه مرداني است كه براي حفظ اسلام، كشور و ناموس‌شان از همه تعلقات گذشتند و به شهر خون و قيام خونين شهر آمدند. بحق گفته‌اند كه همه خرمشهر خود موزه است. ميان كوچه‌هاي اين شهر كه قدم مي‌زني با چشمانت رد خون و تير و تركش را بر ديوار‌ها و خانه‌هاي مقاومش مي‌بيني و صداي هل من معين مردان زنان در محاصره خرمشهر را مي‌شنوي. امروز اما خرمشهر دور از نگاه مسئولانه دولتمردان همچنان ايستاده و صلابتش مثال‌زدني است. آنچه در پي مي‌آيد گزارشي است از تنها موزه جنگ خرمشهر به روايت سرهنگ ثامر چنعاني مديريت مركز فرهنگي دفاع مقدس خرمشهر.
خود شما در مقطع مقاومت خرمشهر حضور داشتيد؟من سال 46 در خرمشهر متولد شدم. موقع شروع جنگ تنها 13 سال داشتم، لذا همراه خانواده به اهواز رفتم و بعد از دو سال يعني در 15-16 سالگي وارد جبهه‌هاي جنگ شدم. در جبهه مدتي عضو گردان ادوات تيپ72محرم بودم. بعد در تبليغات سپاه آبادان فعاليت كردم و در سال 1366 عضو رسمي سپاه شدم. امروز هم كه افتخار دارم به عنوان مديريت مركز فرهنگي دفاع مقدس خرمشهر، خادم شهدا باشم.
از وضعيت جغرافيايي موزه خرمشهر بگوييد، گويي اين مكان پيش از عمليات الي بيت المقدس مركز فرماندهي تيپ فلوجه عراق بوده است؟بله، ساختمان موزه كه امروز شاهد آن هستيم يكي از ساختمان‌هاي قديمي پالايشگاه آبادان بود كه در سال 1309 در زمان رضاه شاه به بهره‌برداري رسيد و با عنوان شركت ژنرال آفيس جهت فروش نفت در ايران به كار خود ادامه داد. اين ساختمان در زمان جنگ و محاصره خرمشهر به دست عراقي‌ها افتاد و به مقر تيپ فلوجه عراق تبديل شد كه در 19 ماه محاصره اين شهر، مركز فرماندهي اين تيپ بود. اما در سال 1361 و بعد از پيروزي در عمليات الي بيت المقدس به دست رزمندگان اسلام افتاد. اين ساختمان بعد از جنگ تحميلي در سال 1372 به خاطر استحكام و مقاومتش و وقايعي كه در آن روزها در اين مكان اتفاق افتاده بود، به عنوان موزه معرفي شد. از 1372 تا 1375 محكم‌كاري و بازآرايي شد. موزه خرمشهر يكي از قديمي‌ترين موزه‌هاي جنگ كشور است كه آثار واقعي جنگ بدون هيچ تغيير و كاملاً دست نخورده در معرض ديد بازديدكنندگان قرار دارد.
موزه خرمشهر چند بخش دارد؟ موزه جنگ خرمشهر داراي پنج تالار است كه تالار اول شامل بحران قبل از شروع جنگ و هجوم اوليه ارتش بعث است. تالار دوم سالني است كه در آن حماسه 45 روزه مقاومت مردم به نمايش گذاشته شده است. در اين تالار تصاوير و نشانه‌هايي از خانه‌هاي مردم، مبارزه مردمي، تخريب خانه‌ها و ايستادگي زنان و جوانان در 45روز مقاومت به نمايش گذاشته شده است. تالار بعدي تالار اشغال خرمشهر است كه در آن عكس‌هايي از تخريب شهر و حضور عراقي‌ها در خرمشهر، عكس‌هايي از سرقت اموال مردم توسط عراقي‌ها، تخريب خيابان‌ها و حضورشان در خرمشهر مشاهده مي‌شود.
در تالار چهارم بازديدكنندگان به عمليات الي بيت المقدس و آزادسازي خرمشهر خواهند رسيد و با مشاهده نقشه‌هاي عمليات، با چگونگي شكل‌گيري اين عمليات غرورآفرين آشنا خواهند شد. تالار پنجم اين موزه به بازگشت مردم قهرمان خرمشهر به اين شهر اشاره دارد. ان شاءالله قرار است تالاري به نام تالار«خرمشهر امروز» را نيز به زودي افتتاح كنيم.
تالار« خرمشهر امروز» چه زماني افتتاح مي‌شود؟خرمشهر زماني در دفاع بود و زماني در پيروزي و بعد هم شاهد بازگشت مردمش. از اين رو در اين مدت كه از جنگ مي‌گذرد تا به امروز اقدامات زيادي در خرمشهر انجام شده و بسياري از اماكن مجدداً بازسازي شده است. ما براي به تصوير كشيدن اين اقدامات اين تالار را راه‌اندازي مي‌نماييم. به عنوان مثال ما 30 عكس از 30 نقطه خرمشهر را آماده كرده‌ايم، كه نشان‌دهنده وضعيتشان زمان جنگ و اوضاع امروز است. به طور مثال بلوار ساحلي در زمان دفاع مقدس و حال حاضر، تصويري از فلكه مقبل زمان دفاع و امروز و همين طور تصاويري از مسجد جامع، گلزار شهدا، 40 متري، خيابان طالقاني، ميدان مقاومت، نقطه سفرمرزي شلمچه، حتي پل خرمشهر كه ان‌شا‌الله در 3 خرداد ماه سال 1396 همزمان با فتح خرمشهر افتتاح خواهد شد. از ديگر اقدامات ما راه‌اندازي اتاق مقاومت است.
يكي از بخش‌هاي تأثيرگذار موزه خرمشهر، اتاق مقاومت است، اين بخش چه ويژگي‌هايي دارد؟ما اتاق مقاومت را افتتاح كرديم تا همه آنهايي كه از آن 45 روز مقاومت خاطره‌اي دارند، در اين مكان حضور پيدا كرده و راوي خاطراتشان باشند. اين خاطرات ثبت و ضبط و فايل‌بندي مي‌شود. غرفه‌اي ديگري هم داريم كه در آن به بررسي نقش كودكان و نونهالان مي‌پردازد. در اين غرفه با برنامه‌هايي كه وجود دارد كودكان با روش‌هاي جديدي با جنگ و دفاع مقدس و مقاومت آشنا مي‌شوند. در مورد نقش خواهران هم از خواهراني كه در روزهاي مقاومت و فتح حضور داشتند هم خواسته مي‌شود حضور پيدا كرده و مخاطبان را از آن روزها و نقش زنان آگاه نمايند. در ادامه بيان تاريخچه مركز و خلاصه‌اي از حماسه رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس و بيان حماسه‌هاي ايثارگران از سوي راويان از برنامه‌هايي است كه به بازديدكنندگان ارائه مي‌شود و همچنين نمايش هفت دقيقه‌اي فيلم مستند آزادسازي خرمشهر و تشريح حماسه مقاومت، اشغال و پيروزي رزمندگان از ديگر برنامه‌هاي اين مركز براي بازديدكنندگان است.
در زمينه فعاليت‌هاي فرهنگي چه دستاوردهايي داشتيد؟ ما در زمينه تاريخ شفاهي بسيار فعاليت كرديم و در حال حاضر هم با توجه به افتتاح اتاق مقاومت درصدد جمع‌آوري خاطرات و روايات رزمندگان و بازماندگان آن روزهاي حماسه‌ساز هستيم. اما در زمينه تهيه و چاپ آثار مكتوب كتاب‌هايي با عنوان «بدون وضو وارد نشويد»، «شهرم آرام نيست» و كتابي هم در مورد زندگي تا شهادت عبدالرضا موسوي از فرماندهان خرمشهر، در دست چاپ است كه ان‌شاء‌الله در صورت آماده شدن در سوم خرداد رونمايي خواهد شد و در غير اين صورت در هفته دفاع مقدس از آنها رونمايي خواهد شد. شايان ذكر است كه دو كتاب هم در زمينه نقش خواهران كه بسيار مظلوم واقع شدند در حال چاپ است.
بازديدكنندگان موزه معمولاً از كدام قشر هستند. رغبت مردم به داشته‌هاي اين موزه چطور است؟ما ميزبان گرو‌ه‌هاي مختلفي از مردم هستيم. از 12 مهر هر سال كاروان دانش‌آموزي براي بازديد به موزه خرمشهر مي‌آيند و به طور متوسط روزانه حدود 1500 نفر بازديدكننده داريم. در ماه‌هاي بهمن و اسفند بازديدهاي دانشجويي و خانوادگي آغاز مي‌شود. اين آمار در تعطيلات عيد با حضور خانواده‌ها در 25 اسفند ماه تا 15 فروردين ماه حدود 270 هزار نفر مي‌باشد. سال گذشته ما ميزبان 6 هزار نفر بازديدكننده از كشورهاي مختلف اروپا، امريكا، آلمان، فرانسه، امريكاي جنوبي و كشورهاي منطقه‌اي و خليج بوديم.
عكس‌العمل بازديدكنندگان خارجي چگونه است؟عكس‌العمل‌شان بسيار جالب و ديدني است. چند روز پيش از كشور فرانسه بازديدكننده داشتيم. فردي كه همراه كارواني به موزه آمده بود در كنار تابلوي معروف شهيد بهروز مرادي ايستاده بود. تابلويي كه روي آن نوشته شده: «به خرمشهر خوش آمديد جمعيت 36 ميليون نفر» ايشان وقتي به فرانسه بازگشت در يكي از اجلاسيه‌ها از خرمشهر و موزه خرمشهر صحبت و بسيار هم از تابلوي شهيد بهروز مرادي تعريف كرده بود. بعد از آن اجلاسيه در روزنامه‌هاي فرانسه از اين موضوع صحبت كرده بودند. از شجاعت، تعصب و غيرت مردم خرمشهر زياد گفته بود. در يكي ديگر از بازديدها نيز يك گردشگر آلماني به موزه آمده بود و با ديدن تصاوير و آثار به جا مانده از جنگ گفت نمي‌دانم چرا كشورم در زمان جنگ به صدام كمك كرد، قطعاً اين كار اشتباه است. ما هرگز نمي‌دانستيم ايران و مردمانش اينگونه هستند. آنقدر از ايران برايمان بد گفته‌اند، اما الان ما چيز ديگري مي‌بينيم. در سال 1395 شاعران بازديدكننده تونسي آمده بودند بعد از بازديد از موزه، شعرهايي را در وصف مردم و شهدا سرودند و گريه كردند و مي‌گفتند كه استعمار كار بدي كرد كه دو كشور مسلمان را با هم وارد جنگ و دفاع كرد.
روايت جنگ و شرح آثار موجود در تالارهاي موزه خرمشهربر عهده راويان است. تعداد راويان اين مركز حدود 30 نفر هستند كه بيشتر دانشجو بوده و علاوه بر خدمت‌رساني به زائران، روايتگري موزه جنگ را نيز بر عهده دارند. علاوه بر اين تابلوهاي گرافيكي و آثار حجمي امكان انتقال مفاهيم دفاع مقدس، ادوات به جا مانده از نيروهاي بعثي و آثاري از شهداي شاخص و محوري خرمشهر و تصاوير 45 روزه مقاومت و ايستادگي در عمليات آزادسازي خرمشهر نيز در معرض ديد قرار گرفته است. در بخشي از موزه مجموعه‌اي از وسايل مورد استفاده رزمندگان، شهدا، نمادهاي مناطق جنگي، تنديس‌هاي ساخته شده از سوي هنرمندان در برابر ديدگان بازديدكنندگان قرار گرفته است.
آقاي چنعاني اين گفت‌وگو فرصتي است تا شما به بيان مشكلات مورد نظر در موزه جنگ خرمشهر بپردازيد. ما اميدواريم كه موزه خرمشهر از طرف مسئولان تقويت شود. برخي از محتواها قديمي است و براي نسل امروز بايد به روز و باز آرايي شوند. مشكل ديگر ما اين است كه برخي ويترين‌ها براي سال 1375 است و ما چيزي از عمليات بيت‌المقدس كه مهم‌ترين عمليات دفاع مقدس است به شكل ماكت نداريم تا براي نسل امروز ارائه دهيم. موزه خرمشهر بايد وسيع‌تر شود، چراكه حق خرمشهر بيشتر از اين است. خرمشهر خودش موزه است همه خرمشهر موزه جنگ است و اين موزه امروز در حد شهري كه اشغال شده و همه كشور براي آزادي‌اش بسيج شده و ايثارگري‌ها، شجاعت‌ها و مظلوميت از خود نشان داده است، نيست. اين موزه با اين وضع موجود نمي‌تواند غيرت مردم و رزمندگان خرمشهر، حماسه‌ها و مظلويت‌هايشان را به تصوير كشيده و به نمايش بگذارد.
آثار موجود در موزه برخلاف موزه‌هاي ديگر در كشور كاملاً واقعي و بكر هستند كه هر بيننده‌اي را مبهوت و مجذوب خود مي‌كند. در كنار همه اينها برخي از محتواها بايد ديجيتالي شود تا بازديدكنندگان در صورت امكان و تمايل به شكل مجازي از آن بازديد نمايند. اميدوارم اين گفت‌وگو بهانه‌اي شود تا مسئولان نگاه ويژه‌اي به موزه، مراكز فرهنگي و حتي معيشت مردم خرمشهر داشته باشند.
