نویسنده: رضا بابايي*
امروزه با افزايش بي‌رويه جمعيت شهر تهران و گسترش ساخت و سازهاي عمراني و ساختماني، همچنين تخريب و مرمت ساختمان‌ها، ميزان پسماندهاي ساختماني و عمراني به نحو چشمگيري در حال افزايش است. وجود پسماندهاي ساختماني و عمراني، معضلات زيادي را ازجمله آلودگي‌هاي زيست محيطي، بدمنظري فضاي شهر، مرگ و مير افراد در اثر برخورد اتومبيل‌ها با نخاله‌هاي موجود درمعابر به ويژه در تاريكي شب را نيز بايد به مسائل قبلي افزود.
وضعيت پسماندهاي عمراني در ايران
توليد پسماندهاي عمراني در ايران به خصوص در مقايسه با كشورهاي توسعه يافته، بسيار بالاتر از ديگر كشورهاست. گفته مي‌شود روزانه ۵۰ هزار تن در شرايط ركود فعلي، نخاله و پسماندهاي عمراني داريم كه اگر شرايط عمراني در كشور جدي‌تر شود اين عدد به بيش از ۱۰۰ هزار تن در روز نيز خواهد رسيد. به عنوان مثال در ايران ميزان مصرف فولاد در سال ۲۰۰۵تا ۲۰۰۹در بخش ساخت و ساز حدود ۱۴۵۸۴۵۶۹ تن تخمين زده شده است كه نرخ رشد آن در سال ۲۰۰۵تا ۲۰۰۹حدود 7/21 درصد مي‌باشد. همچنين ميزان مصرف سيمان در همان دوره معادل ۸۲۴۸۸۲۹ تن اعلام شده كه نرخ رشدي معادل 8/14 درصد داشته است. در ايران منابع طبيعي براي پاسخگويي به تقاضاي مصالح ساختماني در حد متوسط است. اين واقعيت باعث كاهش انگيزه به دست آوردن اين مواد از طريق بازيافت است. به عنوان مثال مناطق زيادي در ايران تحت پوشش خاك آبرفتي است كه منبع اصلي براي شن و ماسه است و اين موضوع سبب كاهش تمايل به بازيافت دورريزهاي بتني است.
اطلاعات مربوط به دورريزهاي ساخت و ساز و تخريب با توجه به اهميت اين بحران هنوز هم بسيار كم است. با توجه به محدوديت منابع طبيعي و حفظ سرمايه‌هاي ملي براي نسل‌هاي آينده و همچنين حفظ محيط زيست، مديريت دورريزهاي ساختماني اهميت و ضرورت دارد زيرا با داشتن مديريت صحيح و برنامه كارآمد و كاهش حجم دورريزهاي ساختماني نه تنها از هدر رفتن منابع طبيعي و سرمايه‌هاي ملي جلوگيري مي‌شود بلكه هزينه‌هاي اضافي و جانبي نيز كمتر شده و به لحاظ اقتصادي سودمند است.
بازيافت پسماندهاي عمراني
روزانه ۵۰ هزار تن پسماند عمراني در سطح كشور توليد مي‌شود كه اگر شرايط عمراني در كشور جدي‌تر شود اين عدد به بيش از ۱۰۰ هزار تن در روز مي‌رسد.
سال گذشته اولين مجموعه و مركز پسماندهاي عمراني بر اساس ماده ۵۰ قانون و ماده ۴ مديريت پسماندها و ماده ۱۷ مصوبه سال ۹۰ شوراي شهر تهران و با مشاركت بخش خصوصي احداث شد. اين مجتمع از سال ۸۸ كه تخليه و انتقال پسماند خانگي به اينجا تعطيل شد محل دپو و ذخيره‌سازي پسماندهاي ساختماني شده بود و با ۵۰۴ هكتار، ۲۸ سال است كه بالغ بر چند هزار دستگاه وسيله نقليه اين پسماندها را به اينجا منتقل مي‌كنند. ۱۰۰ درصد سرمايه گذاري بر عهده بخش خصوصي است و در زميني به مساحت ۱۰ هكتار قرار است روزانه ۳ هزار و ۳۰۰ تن مصالح ساختماني بازيافت شود. از جمله محصولات اين كارخانه مي‌توان كفپوش، سنگفرش، آجرهاي توخالي و قطعات جداول خياباني را اشاره كرد.
كاهش هزينه‌هاي ساخت و ساز با بازيافت عمراني
اهميت بازيافت پسماندهاي ساختماني و عمراني از آن نظر اهميتش بيشتر مي‌شود كه بدانيم حجم آنها 7 برابر حجم پسماندهاي خانگي است و بازيافت اين پسماندها در ابعاد مختلف مي‌تواند تأثيرات زياد و مفيدي داشته باشد از جمله اينكه با توجه به كاربري مواد بازيافتي در پسماندهاي عمراني به چرخه ساخت و ساز، بازيافت پسماندهاي عمراني موجب كاهش هزينه ساخت و ساز مي‌شود. با توجه به تخريب بالاي پسماندهاي عمراني در فضاي سبز و محيط زيست، بازيافت آنها از تخريب محيط زيست جلوگيري مي‌كند. روزانه در شهر تهران حدود 50 هزار تن پسماندهاي ساختماني و عمراني توليد مي‌شود كه اين مقدار حدود 7 برابر پسماندهاي خانگي و سبب تردد بيش از 4500 دستگاه كاميون در طول 24 ساعت شبانه‌روز در شهر مي‌گردد. بازيافت اين حجم از پسماند فقط در تهران، بار سنگيني بر دوش شهرداري است و بازيافت آن مي‌تواند اين حجم از تردد را كاهش دهد. با نگاهي سطحي به فرايند استخراج يك ماده از معدن متوجه مي‌شويم كه هزينه زيادي صرف نيروي كار در معدن، ماشين‌آلات، حمل و نقل و... مي‌گردد كه با مديريت پسماند مي‌توان ميزان زيادي از اين هزينه‌ها را كاهش داد و حتي مي‌توان ميزان استخراج از معدن را كاهش داد.
*كارشناس عمران
